dr hab. Renata Babińska- Górecka Polityka społeczna i system ubezpieczeń społecznych. Ubezpieczenie rentowe dr hab. Renata Babińska- Górecka

Przedmiot ochrony: a) tzw Przedmiot ochrony: a) tzw. „bardziej trwała” niezdolność do pracy ; b) niezdolność do samodzielnej egzystencji ; c) utrata żywiciela rodziny .

Regulacja prawna Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Pojęcie niezdolności do pracy w ubezpieczeniu rentowym: niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. (art.12)

Całkowita niezdolność do pracy- całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Częściowa niezdolność do pracy-częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Ustalenie częściowej niezdolności do pracy uwarunkowane jest oceną dwóch kryteriów: a) utraty zdolności w znacznym stopniu, b) utraty zdolności do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

W konstrukcji niezdolności do pracy wyróżniamy: element ekonomiczny – wyrażony w sformułowaniu „utrata zdolności do pracy zarobkowej”; element biologiczny – naruszenie sprawności organizmu oceniane pod kątem możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia lub rehabilitacji; rokowanie odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.

Stwierdzenie rokowań odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu nie wyłącza możliwości orzeczenia niezdolności do pracy w rozumieniu przepisów rentowych, powoduje jedynie brak podstaw do przyznania ubezpieczonemu renty z tytułu niezdolności do pracy, czyni natomiast możliwym przyznanie renty szkoleniowej.

Kryteria uwzględniane przy ocenie niezdolności do pracy: kryteria medyczne (stopnień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności do pracy w drodze leczenia i rehabilitacji); kryteria zawodowe (możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego).

Zasadą jest orzekanie niezdolności na okres nie dłuższy niż 5 lat (zasada wprowadzona w 2005 r.), jednocześnie ustawa nie określa minimalnego okresu, na który można orzec niezdolność do pracy.

Tryb orzekania o niezdolności do pracy: orzekanie jest dwuinstancyjne w ZUS-ie; następuje na wniosek o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy, organ pierwszej instancji - organ jednoosobowy – lekarz orzecznik ZUS-u dokonuje oceny w formie orzeczenia lekarskiego, organ wyższej instancji - komisja lekarska ZUS-u (orzekają w składach trzyosobowych).

W orzeczeniu lekarz orzecznik ZUS dokonuje oceny: 1) daty powstania niezdolności do pracy, 2) trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy, 3) związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami, 4) trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do samodzielnej egzystencji, 5) celowości przekwalifikowania zawodowego.

Od orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia.

Orzeczenie wydawane jest na podstawie bezpośredniego badania danej osoby oraz posiadanej dokumentacji, komisja dokonuje ponownej oceny oceny niezdolności do pracy, jej stopnia, jej orzeczenie stanowi podstawę wydania decyzji przez organ rentowy.

Niezdolność do samodzielnej egzystencji W przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji.

Niezdolność do samodzielnej egzystencji jest odrębnym ryzykiem socjalnym, ale niesamodzielnym, ponieważ jest normatywnie powiązana z innym ryzykiem – całkowitą niezdolnością do pracy.

Przesłanki orzekania niezdolność do samodzielnej egzystencji: naruszenie sprawności organizmu; konieczność opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych; stały lub długotrwały charakter tej konieczności.

Niezdolności do samodzielnej egzystencji: jest ryzykiem odmiennej natury niż niezdolność do pracy; tryb orzekania o niezdolności do samodzielnej egzystencji jest analogiczny jak przy orzekaniu o niezdolności do pracy.

Ryzyko utraty żywiciela Utrata żywiciela, jako zdarzenie ubezpieczeniowe oznacza, że obowiązek dostarczenia środków utrzymania członkom rodziny ubezpieczonego, którzy stracili żywiciela przejmuje ubezpieczenie rentowe.

Warunki nabycia prawa do renty z tytułu ci do pracy: a) częściowa lub całkowita niezdolność do pracy; b) wymagany okres składkowy i nieskładkowy; c) powstanie niezdolności do pracy w czasie trwania ubezpieczenia (tj. w okresach enumeratywnie wymienionych w ustawie) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów (tzw. przedłużony okres ochrony ubezpieczeniowej).

Wyjątek Warunek stażu ubezpieczeniowego (od 1 do 5 lat) nie jest wymagany w przypadku ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy.

Wypadek w drodze do pracy i z pracy – ochrona przemieszczania się ubezpieczonych ze sfery spraw prywatnych do sfery spraw służbowych i odwrotnie. W zależności od tego, czy skutkiem wypadku jest czasowa lub bardziej trwała niezdolność do pracy - przysługuje ubezpieczonemu roszczenie o świadczenia z ubezpieczenia chorobowego lub rentowego.

odbywania nauki lub studiów. Droga z domu do pracy lub z pracy do domu – zakres pojęciowy drogi do pracy lub z pracy obejmuje: 1) drogę z domu do pracy lub z pracy do domu również 2) drogę do miejsca lub z miejsca: a) innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego; b) zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych; c) zwykłego spożywania posiłków; odbywania nauki lub studiów.

Dom to miejsce takiego pobytu ubezpieczonego, któremu można nadać cechę stałości i gdzie następuje wkroczenie przez ubezpieczonego w sferę jego spraw prywatnych, niezwiązanych z pracą, tj. każde miejsce nie tylko mieszkanie.

Rozpoczęcie drogi „do pracy” - pracownik rozpoczyna drogę do pracy po przekroczeniu progu swego mieszkania. Zakończenie drogi „z pracy”- np. przekroczenie drzwi wejściowych domku jednorodzinnego. Miejsce zwykłego spożywania posiłków jest to punkt świadczący usługi gastronomiczne (restauracja, bar, stołówka) albo miejsce, w którym poszkodowany zwyczajowo spożywał posiłki (np. prywatne mieszkanie, stancja itp.).

Podmioty uprawnione do renty rodzinnej: 1)   dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;    2)   przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej;    3)   małżonek (wdowa i wdowiec);    4)   rodzice.

Warunki nabycia prawa do renty rodzinnej: -śmierć osoby, która w tej chwili miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń; -śmierć osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. W takim przypadku przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:    1)   do ukończenia 16 lat;    2)   do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo    3)   bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.  Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.

Przyjęte na wychowanie i utrzymanie wnuki, rodzeństwo i inne dzieci mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli   1)   zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego (emeryta lub rencisty), chyba że śmierć była następstwem wypadku, oraz   2)   nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli: a)  nie mogą zapewnić im utrzymania albo b)  ubezpieczony (emeryt lub rencista) lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd.

Wdowa ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli:    1)   w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo    2)   wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole - 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.

Prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa, która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania dzieci.

Małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia warunków określonych w art. 70 ust. 1 lub 2 ustawy miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.

Rodzice mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli:    1)   ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania;    2)   spełniają odpowiednio warunki określone dla wdowy i wdowca.