III. STRONY, OBROŃCY, PEŁNOMOCNICY, PRZEDSTAWICIELE SPOŁECZNI dr Karolina KREMENS, LL.M. Postępowanie Karne Wydział Prawa, Administracji, Ekonomii, UWr

POJĘCIE STRON I UCZESTNIKÓW PROCESU UCZESTNICY PROCESU – osoby fizyczne i prawne biorące udział w postępowaniu karnym w roli określonej przez przepisy prawa STRONA – uczestnicy, którzy działają w procesie we własnym imieniu mając interes prawny w określonym rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu (T. Grzegorczyk, J. Tylman)

POJĘCIE STRON I UCZESTNIKÓW PROCESU UCZESTNICY PROCESU: organy procesowe strony przedstawiciele procesowi stron przedstawiciel społeczny osobowe źródła dowodowe pomocnicy organów

POJĘCIE STRON I UCZESTNIKÓW PROCESU STRONY PROCESOWE: oskarżyciel publiczny pokrzywdzony oskarżyciel posiłkowy oskarżyciel prywatny powód cywilny oskarżony/podejrzany

POJĘCIE STRON I UCZESTNIKÓW PROCESU STADIA POSTĘPOWANIA A STRONY: postępowanie przygotowawcze podejrzany pokrzywdzony postępowanie sądowe oskarżony oskarżyciel publiczny oskarżyciel posiłkowy oskarżyciel prywatny powód cywilny

POJĘCIE STRON I UCZESTNIKÓW PROCESU KATEGORIE STRON: CZYNNA – BIERNA OGÓLNE – SZCZEGÓLNE ZASTĘPCZA – NOWA

POJĘCIE STRON I UCZESTNIKÓW PROCESU Konsekwencje śmierci stron postępowania: strona zastępcza – podmiot pojawiający się w razie śmierci pokrzywdzonego PRZED rozpoczęciem przewodu sądowego art. 52 § 1 k.p.k. – wstępowanie osób najbliższych w prawa pokrzywdzonego po jego śmierci art. 64 k.p.k. – wytoczenie przez prokuratora powództwa cywilnego na rzecz pokrzywdzonego lub jego osób najbliższych art. 63 § 1 k.p.k. – wytoczenie powództwa cywilnego przez osoby najbliższe pokrzywdzonemu po jego śmierci – roszczenia majątkowe, które im przysługują

POJĘCIE STRON I UCZESTNIKÓW PROCESU Konsekwencje śmierci stron postępowania: strona nowa – podmiot, który wchodzi w prawa pokrzywdzonego w razie jego śmierci PO rozpoczęciu przewodu sądowego oskarżyciel posiłkowy uboczny – art. 58 § 1 k.p.k. oskarżyciel prywatny – art. 61 § 1 i 2 k.p.k. oskarżyciel posiłkowy subsydiarny – art. 58 § 2 k.p.k. (odpowiednie stosowanie art. 61 k.p.k.) powód cywilny – art. 63 § 2 k.p.k. śmierć oskarżonego/podejrzanego śmierć oskarżyciela publicznego

OSKARŻYCIEL PUBLICZNY strona procesowa o szczególnych uprawnieniach rzecznik interesu publicznego rodzaje oskarżycieli publicznych (art. 45 k.p.k.) obowiązki i uprawnienia: wniesienie i popieranie aktu oskarżenia (art. 10 kpk) odstąpienie od oskarżenia (art. 14 § 2 kpk) obowiązek udziału w rozprawie (art. 46 kpk) rola w postępowaniu prywatnoskargowym (art. 60kpk) wytaczanie powództw cywilnych (art. 64 kpk) wniosek o naprawienie szkody (art. 49a kpk)

OSKARŻYCIEL PUBLICZNY strona procesowa o szczególnych uprawnieniach rzecznik interesu publicznego rodzaje oskarżycieli publicznych (art. 45 k.p.k.) obowiązki i uprawnienia: wniesienie i popieranie aktu oskarżenia (art. 10 kpk) odstąpienie od oskarżenia (art. 14 § 2 kpk) obowiązek udziału w rozprawie (art. 46 kpk) rola w postępowaniu prywatnoskargowym (art. 60kpk) wytaczanie powództw cywilnych (art. 64 kpk) wniosek o naprawienie szkody (art. 49a kpk)

POKRZYWDZONY art. 2 § 1 pkt 3 kpk – cel postępowania karnego definicja – osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo (art. 49 § 1 kpk) pojęcie dobra prawnego pokrzywdzony i podmioty wykonujące prawa pokrzywdzonego 49 § 2 kpk – instytucja państwowa, samorządowa, społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej 49 § 3 kpk – Zakład Ubezpieczeń Społecznych 49 § 3a kpk – Państwowa Inspekcja Pracy 49 § 4 kpk – organy kontroli państwowej (NIK)

POKRZYWDZONY pokrzywdzony jako strona postępowanie przygotowawcze (art. 299 § 1 kpk) prawa i obowiązki pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym aby pokrzywdzony był stroną w postępowaniu sądowym musi wejść w jedną z ról procesowych prawa i obowiązki pokrzywdzonego bez praw strony w postępowaniu sądowym zastępstwo pokrzywdzonego – art. 51 kpk zob. uchwała 7 sędziów SN z 30.09.2010 I KZP 10/10 OSNKW 2010 Nr 10, poz. 84

OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY oskarżyciel posiłkowy – pokrzywdzony, któremu ustawa nadaje określone możliwości oskarżycielskie w toku postępowania sądowego w sprawach ściganych z urzędu oskarżyciel posiłkowy uboczny – pokrzywdzony, który włącza się do postępowania jako strona procesowa OBOK oskarżyciela publicznego (albo oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego) oskarżyciel posiłkowy subsydiarny (samoistny) – pokrzywdzony, który działa jako strona procesowa ZAMIAST oskarżyciela, który w sprawie o przestępstwo ścigane z urzędu nie wniósł aktu oskarżenia

OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY UBOCZNY wstąpienie w prawa (art. 54 kpk) oświadczenie konstytutywne termin – do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej oskarżyciel posiłkowy uboczny ex lege – art. 60 § 1 kpk uprawnienia postanowienie o niedopuszczeniu do działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego odstąpienie od oskarżenia (art. 57 § 1 i 54 § 2 kpk) konsekwencje śmierci (art. 58 § 1 kpk)

OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY SUBSYDIARNY wnosi akt oskarżenia zamiast prokuratora w sprawach ściganych z oskarżenia publicznego tryb wnoszenia skargi subsydiarnej (!!!) termin wnoszenia skargi subsydiarnej – 30 dni wymogi skargi subsydiarnej wymogi pisma procesowego art. 119 kpk wymogi aktu oskarżenia art. 332 i 333 kpk przymus adwokacko-radcowski art. 55 § 2 kpk zob. art. 488 § 2 kpk odstąpienie – art. 57 § 2 kpk

OSKARŻONY specyficzna sytuacja procesowa – przyznanie uprawnień stanowi przeciwwagę dla działalności oskarżycielskiej państwa definicja (art. 71 k.p.k.): osoba fizyczna przeciwko, której wniesiono do sądu akt oskarżenia osoba, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania podejrzany: osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów osoba, której bez wydania postanowienia postawiono zarzut podczas przesłuchania

OSKARŻONY pojęcie osoby podejrzanej – osoba, co do której organy posiadają informacje typujące ją na sprawcę przestępstwa nie przysługują jej prawa podejrzanego/obrońcy zatrzymany bez zarzutów może mieć obrońcę – post. SN z 2 lipca 2003 r., II KK, OSNwSK 2003, nr 1, poz. 1443 obowiązki osoby podejrzanej: art. 74 § 3, 192a § 1, 192a § 2, 237 § 4, 244 § 1 i 4, 308 § 2 k.p.k.

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) POUCZENIA PODEJRZARNEGO (art. 300 § 1 k.p.k.) obowiązuje od 2 czerwca 2014 r. dostosowywanie polskiego procesu karnego w zakresie pouczeń podejrzanego (także pokrzywdzonego) do standardów wyznaczonych przez UE wzór pisemnego pouczenia dla podejrzanego – Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 maja 2014 r. (Dz.U. 2014, poz. 739). pouczenie o uprawnieniach pouczenie wręczane na piśmie jeszcze przed pierwszym przesłuchaniem wręczenie pouczenia podejrzany potwierdza własnoręcznym podpisem

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) KATALOG POUCZEŃ (art. 300 § 1 k.p.k.) – w szczególności do składania wyjaśnień i do odmowy składania wyjaśnień i do odmowy odpowiedzi na pytania do informacji o treści zarzutów i ich zmianach do składania wniosków dowodowych do korzystania z pomocy obrońcy, w tym z urzędu (obrona ubogiego podejrzanego) do końcowego zapoznania się z materiałami postępowania przygotowawczego uprawnieniach wynikających z art. 23a § 1, 72 § 1, 301 k.p.k. obowiązkach i konsekwencjach wynikających z art. 74, 75, 133 § 2, 138 i 139 k.p.k.

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) IDENTYCZNE UPRAWNIENIA JAK PODEJRZANEGO DOTYCZĄ TAKŻE OSKARŻONEGO oskarżony – za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania (art. 71 § 2 k.p.k.) tam gdzie k.p.k. używa określenia oskarżony w znaczeniu ogólnym przepisy mają zastosowanie także do podejrzanego (art. 71 § 3 k.p.k.)

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) PRAWO DO OBRONY art. 6 k.p.k. – ZASADA PRAWA DO OBRONY pouczenie – zob. art. 300 § 1 i 16 § 1 k.p.k. rodzaje obrony: materialna – formalna fakultatywna – obligatoryjna z wyboru – z urzędu

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) PRAWO DO OBRONY OBRONA MATERIALNA – działania podejmowane w toku postępowania mające na celu odparcie zarzutu lub uzyskanie rozstrzygnięcia zgodnie ze stopniem zawinienia sprawcy OBRONA FORMALNA – prawo do korzystania z pomocy obrońcy

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) PRAWO DO OBRONY OBRONA MATERIALNA – rozwinięcie uczestnictwo w czynnościach inicjatywa dowodowa składanie wyjaśnień i oświadczeń prawo do zapoznania się z materiałami postępowania zaskarżanie decyzji procesowych prawo do milczenia i biernego zachowania oskarżonego stanowi formę obrony materialnej

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) PRAWO DO OBRONY OBRONA MATERIALNA – rozwinięcie art. 175 k.p.k. zasada nemo se ipsum accusare tenetur – nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności ani dostarczania dowodów na swoją niekorzyść pouczenie – art. 175 § 1 k.p.k. in fine prawo do składania fałszywych wyjaśnień (art. 233 k.k. nie przewiduje karalności za fałszywe wyjaśnienia – wyłącznie zeznania) wyjaśnienia pisemne (art. 176 k.p.k.)

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) PRAWO DO OBRONY OBRONA FAKULTATYWNA – można, ale nie trzeba korzystać z pomocy obrońcy (decyzja podejrzanego) OBRONA OBLIGATORYJNA – równoznaczna z obowiązkiem posiadania obrońcy obligatoryjna ze względów podmiotowych obligatoryjna ze względów przedmiotowych obligatoryjna z uwagi na okoliczności utrudniające obronę

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) PRAWO DO OBRONY obrona obligatoryjna ze względów podmiotowych tj. ze względu na osobę podejrzanego art. 79 § 1 k.p.k. nie ukończył 18 lat głuchy, niemy, niewidomy uzasadniona wątpliwość co do poczytalności uzasadniona wątpliwość czy stan zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny i rozsądny (zob. art. 79 § 4 k.p.k.)

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) PRAWO DO OBRONY obrona obligatoryjna ze względów przedmiotowych tj. ze względu na rodzaj przestępstwa art. 80 k.p.k. oskarżony musi mieć obrońcę w postępowaniu przed sądem okręgowym, jeżeli zarzucono mu zbrodnię dotyczy dopiero postępowania sądowego udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) PRAWO DO OBRONY obrona obligatoryjna ze względu na okoliczności utrudniające obronę art. 79 § 2 k.p.k. nieporadność życiowa upośledzenie umysłowe inne niż w art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k. udział obrońcy na rozprawie i tych posiedzeniach, gdzie jest obowiązkowy udział oskarżonego (np. 341 § 1 k.p.k.) – art. 79 § 3 k.p.k.

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) PRAWO DO OBRONY obrona z wyboru – samodzielny wybór obrońcy przez oskarżonego obrona z urzędu – wybór obrońcy przez sąd lub prezesa sądu w przypadku: zaistnienia przesłanki obrony obligatoryjnej w przypadku obrony ubogiego podejrzanego (art. 78 § 1 k.p.k.) gdy zachodzi okoliczność z art. 80a k.p.k. – obrona na żądanie w postępowaniu sądowym – NOWA INSTYTUCJA

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) PRAWO DO OBRONY OBRONA Z WYBORU art. 83 k.p.k. uprawnienie każdego podejrzanego i oskarżonego procedura: własny wybór wybór innej osoby gdy podejrzany/oskarżony pozbawiony wolności (zob. art. 83 k.p.k.) ograniczenie ilości obrońców – art. 77 k.p.k

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) PRAWO DO OBRONY OBRONA Z WYBORU obrońca - tylko osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury lub ustawy o radcach prawnych legitymacja do ustanowienia obrońcy z wyboru: oskarżony podejrzany – art. 83 § 1 k.p.k. pełnomocnictwo tymczasowe – art. 83 § 2 k.p.k. przedstawiciel ustawowy lub opiekun oskarżonego – art. 76 k.p.k. upoważnienie do obrony na piśmie lub do protokołu uprawnienie do działania w całym postępowaniu (art. 84 § 1 k.p.k.)

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) PRAWO DO OBRONY OBRONA Z URZĘDU procedura: prezes sądu właściwy dla rozpoznania sprawy wyznacza obrońcę z urzędu (art. 81 k.p.k.) cofnięcie obrony z urzędu (zob. art. 78 § 2 k.p.k.) uwaga!!! wyrok TK z dnia 8 października 2013 r. pokrycie obrońcy z urzędu przez Skarb Państwa – art. 618 § 1 pkt 11 k.p.k zwolnienie z kosztów obrony: 624 § 1 k.p.k. i 632 k.p.k.

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) PRAWO DO OBRONY OBRONA Z URZĘDU (art. 80a k.p.k.) zupełnie nowa instytucja – wyłącznie w postępowaniu sądowym na wniosek oskarżonego , który nie ma obrońcy z wyboru, prezes sądu, sąd lub referendarz sądowy wyznacza w postępowaniu sądowym obrońcę z urzędu, chyba że ma zastosowanie art. 79 § 1 lub 2 albo art. 80 stosuje się także odpowiednio do wyznaczenia obrońcy w celu dokonania określonej czynności procesowej w toku postępowania sądowego możliwość obciążenia oskarżonego kosztami

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) PRAWO DO OBRONY czynności dokonywane przez obrońcę działa tylko na korzyść oskarżonego (art. 86 § 1 k.p.k.) brak zaufania – podstawa do zmiany obrońcy (zob. art. 81 § 2 k.p.k.) obrona kilku osób (art. 85 § 1 k.p.k.) oskarżony może działać osobiście (art. 86 § 2 k.p.k.) uprawnienia obrońcy szersze od oskarżonego art. 185a k.p.k. art. 185b k.p.k. art. 351 § 2 k.p.k

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) PRAWO DO KORZYSTANIA Z POMOCY TŁUMACZA art. 72 k.p.k. jeżeli oskarżony nie włada językiem polskim w wystarczającym stopniu WAŻNE: tłumacza należy wezwać do czynności z udziałem oskarżonego a także (na wniosek) w celu porozumienia się z obrońcą w związku z czynnością do której jest uprawniony tłumaczenie postanowień o przedstawieniu zarzutów, uzupenieniu i zmianie, akt oskarżenia, orzeczeniu podlegającym zaskarżeniu lub kończącym postępowanie bezpłatnie !!! prawo do rzetelnego procesu

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) PRAWO DO SWOBODNEGO POROZUMIEWANIA SIĘ Z OBROŃCĄ art. 73 k.p.k. prawo do porozumiewania się tymczasowo aresztowanego podejrzanego lub oskarżonego ze swoim obrońcą pod nieobecność innych osób oraz korespondencyjnie ograniczenia: pierwsze 14 dni tymczasowego aresztowania postępowanie przygotowawcze szczególnie uzasadniony przypadek kontrola korespondencji i obecność osoby trzeciej przy rozmowie z obrońcą

UPRAWNIENIA PODEJRZANEGO (oskarżonego) OBOWIĄZKI PODEJRZANEGO art. 74 § 1 pkt 1 i 3 k.p.k. otwarty katalog nie ma obowiązku wykazywania się aktywnością inne: stawianie się na każde wezwanie (art. 75 k.p.k.) zawiadamianie organu prowadzącego postępowanie o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu powyżej dni 7 (art. 75 k.p.k.) konsekwencje nieusprawiedliwionego niestawiennictwa – zatrzymanie i przymusowe sprowadzenie

PEŁNOMOCNIK dla strony nie będącej oskarżonym (art. 87 § 1 k.p.k.) dla innej osoby niż strona, gdy wymagają tego jej interesy (art. 87 § 2 k.p.k.) – sąd może nie dopuścić (art. 87 § 3 k.p.k.) działa w granicach swojego umocowania, ale nie jest zobowiązany do działania na korzyść mocodawcy mocodawca może odwoływać i prostować oświadczenia pełnomocnika adwokat i radca prawny (art. 88 k.p.k.) uprawnienia: art. 77, 78, 83, 84, 86 § 2 k.p.k. odpowiednie stosowanie przepisów k.p.c. (art. 89 k.p.k.)

PRZEDSTAWICIEL SPOŁECZNY reprezentant organizacji społecznej, jeżeli zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego lub ważnego interesu indywidualnego, objętego zadaniami statutowymi tej organizacji, w szczególności ochrony wolności i praw człowieka (art. 90 k.p.k.) np. Helsińska Fundacja Praw Człowieka procedura wstąpienia – art. 90 § 2 i 3 k.p.k. uprawnienia – art. 91 k.p.k. uczestniczenie w rozprawie wypowiadanie się składanie oświadczeń nie może składać wniosków dowodowych

Dziękuję karolina.kremens@prawo.uni.wroc.pl