SZTUKA STAROŻYTNEJ GRECJI autor: Katarzyna Jarkiewicz

SPIS TREŚCI etapy rozwoju sztuki okres archaiczny style architektoniczne okres klasyczny sztuka hellenistyczna

ETAPY ROZWOJU SZTUKI okres archaiczny (XI-VI w. p.n.e.): okres ciemny (sztuka protogeometryczna; XI-X w. p.n.e.), okres dojrzałego archaizmu (sztuka geometryczna: X-VIII w. p.n.e.), okres schyłkowego archaizmu (szkoła dorycka i jońska: VII – VI w. p.n.e.).

ETAPY ROZWOJU SZTUKI okres klasyczny (V-IV w. p.n.e.): okres wczesnoklasyczny (od bitwy pod Salaminą w 480 r. p.n.e. do pokoju Kalliasa kończącego wojny z Persją w 448 r. p.n.e.), okres klasyczny za rządów Peryklesa w Atenach, okres schyłkowy (od zakończenia wojny peloponeskiej w 404 r. p.n.e. do bitwy pod Cheroneą 338 r. p.n.e.).

ETAPY ROZWOJU SZTUKI okres hellenistyczny (od śmierci Aleksandra Macedońskiego w 323 r. p.n.e. do podboju Egiptu Ptolemeuszy przez Rzym w 30 r. p.n.e.): styl helleński (od czasów panowania Aleksandra Macedońskiego do podboju Grecji przez Rzym w 146 r. p.n.e.), styl orientalizujący (146-30 p.n.e.).

OKRES ARCHAICZNY Malarstwo tego okresu związane jest przede wszystkim z ceramiką – dominujący do VIII w. p.n.e. styl geometryczny (ozdabianie amfor i waz wzorami geometrycznymi i ornamentyką) został zastąpiony w VII w. p.n.e. malarstwem czarnofigurowym, a w VI w. p.n.e. malarstwem czerwonofigurowym. Najczęściej spotykane tematy to sceny z życia bogów i ludzi wkomponowane w pasy pokrywające naczynia lub w zamknięte pole prostokąta albo koła (w przypadku dna naczynia).

OKRES ARCHAICZNY Najbardziej znane przykłady zdobienia ceramiki w stylu malarstwa czarnofigurowego to sceny gry w kości pomiędzy Achillesem i Ajaksem. W malarstwie czerwonofigurowym częstsze stają się malowidła ukazujące akcję – sceny tańca, zawodów sportowych, itp. Postacie ludzkie ukazywane były coraz częściej przy zastosowaniu skrótów perspektywistycznych, dbałość o detale przyczyniała się do coraz większego realizmu ukazywanych scen.

STYL GEOMETRYCZNY http://commons. wikimedia

MALARSTWO CZARNOFIGUROWE http://commons. wikimedia

MALARSTWO CZERWONOFIGUROWE http://commons. wikimedia

OKRES ARCHAICZNY W okresie dojrzałego archaizmu kształtuje się rzeźba – postać ludzka ujmowana jest w formie zwartej bryły. Najczęściej spotykane są rzeźby kurosa (nagiego młodzieńca) i kory (przyodzianej w luźne szaty dziewczyny). Postacie ukazywane są w postawie stojącej, siedzącej, czasem kroczącej (z jedną nogą lekko wysuniętą), zazwyczaj z uśmiechem na twarzy, gdyż ówcześni artyści nie potrafili wyrzeźbić poważnego wyrazu twarzy.

Kuros z Luwru http://commons. wikimedia

Kora Antenora http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Antenor_Kore.jpg

OKRES ARCHAICZNY W okresie schyłkowym pojawiła się rzeźba monumentalna; oprócz figur ludzi i zwierząt ukazywano postacie herosów i bóstw wyróżniające się swoimi atrybutami. Rzeźby związane z Peloponezem (styl dorycki) i Attyką (styl joński) różnią się podejściem artysty do modelowania ciała - rzeźby jońskie cechuje bardziej miękka, wytworna linia, natomiast styl dorycki wyraźniej podkreśla muskulaturę ciała.

STYLE ARCHITEKTONICZNE Grecy w schyłkowym okresie archaizmu stali się twórcami oryginalnych systemów konstrukcyjno-dekoracyjnych, których elementy, o określonym kształcie i sposobie dekoracji, są powiązane określonymi proporcjami obliczanymi za pomocą modułów. Te porządki architektoniczne obejmuje podporę (kolumna z bazą, trzonem i głowicą) oraz belkowanie - najbardziej wyróżniającym elementem każdego porządku jest głowica.

STYLE ARCHITEKTONICZNE W końcu VII wieku p.n.e. ustaliły się w Grecji zasady porządku doryckiego i jońskiego (wywodzą się z Azji Mniejszej); trzecim wynalezionym po doryckim i jońskim klasycznym porządkiem greckim jest styl koryncki, rozwijający się w Atenach w V wieku p.n.e.

PORZĄDEK DORYCKI http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Fryz_dorycki.jpg

PORZĄDEK JOŃSKI http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Fryz_jo%C5%84ski.JPG

PORZĄDEK KORYNCKI http://pl. wikipedia

OKRES KLASYCZNY Po bitwie pod Salaminą duże znaczenie dla rozwoju sztuki zaczęły odgrywać Ateny, zwłaszcza w za czasów Peryklesa, który zapoczątkował rozbudowę miasta, a przede wszystkim Akropolu. Odbudową kierował Fidiasz, projektantami i wykonawcami budynków byli m.in. Iktinos i Kallikrates W okresie wczesnego klasycyzmu (do 445 p.n.e.) w sztuce greckiej udoskonalono dwa podstawowe porządki: dorycki i joński - do najlepiej zachowanych zabytków z V w. p.n.e. należy dorycka świątynia Ateny w Syrakuzach, świątynia Zeusa w Akragas na Sycylii, skarbiec Ateńczyków w Delfach, świątynia Zeusa w Olimpii.

PARTENON http://commons.wikimedia.org/wiki/Image:Ac_parthenon2.jpg

ERECHTEJON http://pl. wikipedia

OLIMPIA http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Olympia_palestra.jpg

OKRES KLASYCZNY W rzeźbie okresu klasycznego dominował marmur, doskonaliła się technika odlewnicza. Postacie przedstawiane były w sposób dynamiczny, ekspresyjny, w chwili poprzedzającej zdarzenie lub bezpośrednio po nim; posągi wykonywane były z dużą precyzją, miękką linią w opracowaniu detali, starannym oddaniem układu ciała, muskulatury, wyrazu twarzy czy układu szat. Pojawiło się zapotrzebowanie na portret grecki - powstawały syntetyczne i idealizujące wizerunki myślicieli, filozofów, polityków.

OKRES KLASYCZNY Upowszechniła się, udoskonalona przez Fidiasza, technika chryzelefantynowa, która polegała na okładaniu drewnianych posągów płytkami ze złota. Do wybitnych rzeźbiarzy tego okresu należą: Fidiasz, autor monumentalnych rzeźb („Zeus Olimpijski”, „Atena Partenon”), potrafił posługiwać się różnymi technikami; jego dzieła są statyczne, pełne majestatu, cechuje je znakomite wyczucie proporcji i mistrzostwo wykonania

ZEUS OLIMPIJSKI http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Posag_zeusa.jpg

ATENA PARTENON http://de. wikipedia

OKRES KLASYCZNY Myron z Eleuterai (twórca rzeźby "Dyskobol", grupy "Atena i Marsjasz") uważany za jednego z prekursorów realizmu w sztuce greckiej; w jego dziełach jest widoczna znakomita znajomość anatomii; rzeźbiarz, przełamując statyczność archaicznych posągów, podkreślał muskulaturę ciała właściwą dla uchwyconego ruchu, zachowywał proporcje.

DYSKOBOL http://fr.wikipedia.org/wiki/Image:Discobole.jpg

OKRES KLASYCZNY Poliklet z Argos, twórca posągów atletów z brązu, opracował matematycznie kanon ciała ludzkiego, jego rzeźby ukazują postacie w pozycji tzw. kontrapostu - cechuje je oparcie ciężaru ciała na jednej, wysuniętej do przodu nodze, noga druga, wsparta na palcach, pozostaje nieobciążona; podobnie ręce – przy obciążeniu nogi prawej, obciążona jest lewa ręka, a prawa opuszczona swobodnie; linia kręgosłupa tworzy lekko skrzywioną esowatą linię. W posągach kobiecych Poliklet skrócił szaty do wysokości kolan oraz w posągach Amazonek obnażył piersi.

DORYFOROS http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Doryphoros.jpg

OKRES KLASYCZNY Praksyteles - jego rzeźby to wizerunki "pięknych bogów”, młodych osób o trochę sennym, zamyślonym spojrzeniu; stosowane przez niego proporcje wysmuklały sylwetkę; uczłowieczonym wizerunkom nie była obca zabawa, zmęczenie, codzienne czynności (np. "Afrodyta Knidyjska" ukazana została w chwili poprzedzającej kąpiel lub wychodzenie z niej - rzeźba ta była pierwszym w sztuce greckiej aktem bogini, dlatego po jej wykonaniu artysta został oskarżony o świętokradztwo.

APOLLO SAUROKTONOS http://pl. wikipedia

HERMES I DIONIZOS http://pl. wikipedia

OKRES KLASYCZNY Lizyp był nadwornym portrecistą Aleksandra Wielkiego i działał również w okresie hellenistycznym; mistrz techniki brązownictwa, twórca nowego kanonu ciała ludzkiego o proporcjach smuklejszych niż kanon Polikleta, autor posągów atletów (np. "Apoksyomenosa"), herosów, bogów i ludzi wprowadził wieloplanową kompozycję w rzeźbie - twarze rzeźbionych postaci ukazują ich stany psychiczne i fizyczne („Portret młodego Aleksandra”, „Pomnik poległych dowódców” (25 żołnierzy, którzy zginęli w bitwie pod Granikiem), „Scena polowania na lwa”).

HERMES ZAWIĄZUJĄCY SANDAŁ http://pl. wikipedia

Herakles Farnese http://en. wikipedia. org/wiki/Image:Heracles_Farnese

OKRES KLASYCZNY Skopias - twórca najbardziej ekspresyjnych w wyrazie postaci, do jego ulubionych tematów należały dramatyczne chwile z życia bohaterów greckiej mitologii, gdyż pozwalało to na ukazanie silnych doznań i gwałtowności ruchu („Menada”, „Walka Greków z Amazonkami”). Leochares - autor znany z rzymskich kopii dzieł „Apollo Belwederski” i „Diana Wersalska”.

APOLLO BELWEDERSKI http://de. wikipedia

DIANA WERSALSKA http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Artemida_z_Luwru.jpeg

OKRES KLASYCZNY Malarstwo w okresie późnego klasycyzmu osiągnęło swój szczytowy rozwój – pojawiła się technika enkaustyczna, opracowana przez Pauzjasza i polegająca na zastosowaniu gorącego wosku do sporządzania farb; farby te nakładano na gorąco, a następnie polerowano; pozwalało to na osiągnięcie bogatszych efektów malarskich.

OKRES KLASYCZNY Najsławniejszym malarzem epoki aleksandryjskiej był Apelles z Kolofonu – specjalizował się w portretach znanych osób o pogłębionym studium psychologicznym postaci, był malarzem realistycznym, twórcą licznych personifikacji pojęć (np. szczęście, potwarzy); mimo stosowania czterech kolorów dążył do uzyskania pośrednich odcieni (słynne były jego odcienie bieli i różu); najsłynniejszym jego dziełem była „Afrodyta Anadyomene” (wynurzająca się z morza), inaczej zwana „Dianą z Kos”.

SZTUKA HELLENISTYCZNA Podboje Aleksandra Wielkiego rozszerzyły zasięg oddziaływania sztuki greckiej, z drugiej strony otworzyły ją na wpływy orientalne, a w dalszej kolejności italskie. Wraz z ekspansją terytorialną powstały nowe ośrodki kulturalne (Aleksandria, Pergamon). Zainteresowanie człowiekiem i jego rozwojem osobowym zaowocowało w sztuce licznymi portretami przedstawicieli wszystkich ras, warstw społecznych, zdrowych, kalekich i starców; przedstawienia na reliefach i obrazach zamiast neutralnego tła otrzymały bogate pejzaże, idealizacja została zastąpiona tendencjami naturalistycznymi a klasyczna harmonia ustąpiła miejsca ekspresji i kontrastowi piękna i brzydoty.

SZTUKA HELLENISTYCZNA Architektura tego okresu związana jest w dużej mierze z zakładaniem nowych miast i przebudowywaniem istniejących ośrodków – miasta otrzymały nowe obiekty: gimnazjony, biblioteki, teatry, do mieszkań doprowadzano wodę i sieć kanalizacyjną. Do najbardziej oryginalnych budowli tego okresu zaliczamy: obserwatorium astronomiczne (Wieżę Wiatrów) w Atenach, latarnię morską na wyspie Faros w Aleksandrii.

SZTUKA HELLENISTYCZNA Zmiany zachodziły w budownictwie rezydencji – wznoszono budynki piętrowe o bogatym wystroju malarskim, marmurowych wykładzinach, mozaikach zdobiących posadzki. W architekturze sakralnej królował porządek koryncki, oprócz świątyń na planie prostokąta wznoszono budowle na planie centralnym; świątynie posiadały podwójne kolumnady, a kolumny ozdabiano reliefami.

SZTUKA HELLENISTYCZNA Rzeźby okresu hellenistycznego tworzone były jako wolnostojące, często spotykane są tematy znane z wcześniejszych przedstawień w reliefie, kompozycje grupowe i pojedyncze posągi o kompozycji zbliżonej do stożka. Do najbardziej znanych rzeźb zaliczamy posąg Heliosa, zwany „Kolosem Rodyjskim”, „Nike z Samotraki”, „Afrodytę z Milo”, „Grupę Laokoona” oraz przedstawienie „Byka Farnese”.

SZTUKA HELLENISTYCZNA W ośrodku pergamońskim powstała dekoracja rzeźbiarska wolnostojącego ołtarza poświęconego Zeusowi i Atenie (ołtarz pergamoński) oraz zachowane w rzymskich kopiach rzeźby „Gal zabijający żonę” i „Umierający trębacz”, które cechuje pełen szacunku stosunek do pokonanych i realistyczne oddanie pełnej patosu sceny.

SZTUKA HELLENISTYCZNA W Aleksandrii artyści specjalizowali się w tematyce sielankowej (rzeźby związane z wyobrażeniami Erosa i Psyche, śpiących hermafrodytów) oraz naturalistycznej (portrety ludzi starych i kalekich), przemieszanie etniczne ludności widoczne jest w rysach rzeźbionych osób (postacie Greków, Persów, Nubijczyków czy Syryjczyków); realistycznie oddawane są różnice strojów, fryzur czy uzbrojenia.

NIKE Z SAMOTRAKI http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Ac.nike.jpeg

WENUS Z MILO http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Wenus_z_Milo.jpeg

GRUPA LAOKOONA http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Ac.laocoon.jpeg

OŁTARZ PERGAMOŃSKI http://pl. wikipedia

ŚPIĄCA HERMAFRODYTA http://pl. wikipedia

SZTUKA HELLENISTYCZNA Malarstwo monumentalne poruszało tematy historyczne, rodzajowe dotyczące życia codziennego i mitologii oraz pejzaże i martwą naturę, dodatkowo w Aleksandrii rozwinęła się karykatura. Malarstwo ścienne oparte było na technice temperowej (o spoiwie organicznym), a sztalugowe na enkaustycznej.

SZTUKA HELLENISTYCZNA Styl inkrustacyjny, polegający na naśladowaniu okładzin z marmuru, znalazł zastosowanie nie tylko przy zdobieniu pomieszczeń mieszkalnych, ale również do dekoracji bogatych grobowców, wnętrza zdobiono także mozaiką układaną na posadzkach i ścianach. Po upadku ostatniej monarchii hellenistycznej sztuka grecka stała się jednym z elementów leżących u podstaw rozwoju sztuki rzymskiej, oddziaływała również na sztukę bizantyjską .

BIBLIOGRAFIA Prezentację przygotowano w oparciu o prace: M. L. Bernhard, Historia starożytnej sztuki greckiej, t.1-4, PWN, Warszawa 1980, K. Michałowski, Jak Grecy tworzyli sztukę, „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1970, Sztuka świata, t. 2, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1999.