Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Spis treści Reakcja zobojętniania Definicja soli Podział soli Właściwości fizyczne soli Tabela rozpuszczalności Dysocjacja elektrolityczna soli Sole jako produkt reakcji metalu z kwasem Sole jako produkt reakcji tlenku metalu z kwasem Sole jako produkt reakcji zasady z tlenkiem kwasowym Reakcje strąceniowe Ważniejsze metody otrzymywania soli Wybrane sole Bibliografia

Reakcja zobojętniania A. Do zlewki 100 ml zawierającej 10 ml roztworu NaOH o stężeniu 0,1 mol/dm3,do którego dodano kroplę fenoloftaleiny, z biurety dodawano kroplami roztwór HCl o stężeniu 0,1 mol/dm3 S. Po dodaniu 10ml kwasu zniknęło zabarwienie fenoloftaleiny. Zanurzony papierek uniwersalny nie zmienił zabarwienia. W. W roztworze nie wykryto obecności jonów wodorotlenowych, ani jonów wodorowych B. Po odparowaniu wody pozostały kryształki nowego związku - NaCl

Reakcja zobojętniania polega na łączeniu się jonów wodorowych (hydroniowych H3O+) z jonami wodorotlenkowymi na niezdysocjowane cząsteczki wody. W wyniku tej reakcji powstał związek, którego cząsteczka zbudowana jest z metalu i reszty kwasowej. Związki o takiej budowie nazywamy solami.

Sól - związek chemiczny, którego cząsteczka zbudowana jest z kationu (kationów) metalu i anionu (anionów) reszty kwasowej.

PODZIAŁ SOLI Ze względu na charakter reszty kwasowej: tlenowe (np..CaSO4, K2NO3) beztlenowe ( CuCl2), Na2S) B. Ze względu na gęstość metalu: sole metali lekkich (np.. potasu, magnezu) sole metali ciężkich (np. ołowiu, rtęci) C. Ze względu na rozpuszczalność w wodzie: łatwo rozpuszczalne ( np..azotany) trudno rozpuszczalne (np. CaSO4,AgCl) D. Ze względu na skład cząsteczki proste - sole zawierające jeden rodzaj kationów i jeden rodzaj anionów ( np. MgCO3, Na2S), podwójne - mogą zawierać dwa rodzaje kationów,( np. MgAl2(SO4)4), wielokrotne - zawierają trzy i więcej kationów lub anionów. Są to na ogół minerały.

Dla zainteresowanych Oprócz soli obojętnych o wzorze ogólnym MenRm występują również wodorosole,o wzorze ogólnym Men(HR)m, , w których część grup wodorotlenowych nie została zastąpiona resztami kwasowymi (NaHSO3) oraz hydroksosole o wzorze ogólnym (MeOH)nRm, w których nie wszystkie atomy wodoru zostały zastąpione kationem metalu ([Cu(OH)]2CO3]). Sole uwodnione (hydraty lub wodziany)- są to sole, które w swej cząsteczce posiadają na trwałe przyłączone cząsteczki wody (Ca SO4×2 H2O - uwodniony siarczan (VI) wapnia (gips) Sole amonowe W cząsteczce soli amonowych zamiast atomu metalu, występuje jednowartościowa grupa amonowa NH4. Wzór ogólny soli amonowej można zapiać: (NH4)n R, gdzie NH4 - grupa amonowa, R - reszta kwasowa, n - ilość grup amonowych równa wartościowości reszty kwasowej. (NH4Cl - chlorek amonu (salmiak))

WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE SOLI Budowa krystaliczna Sole w rzeczywistości nie występują w postaci pojedynczych cząsteczek lecz tworzą kryształy w których poszczególne atomy połączone są wiązaniami jonowymi. W większości bezbarwne lub białe Są też sole barwne jak np.: sole miedzi (zielone, niebieskie), chromu (fioletowe, zielone, żółte, pomarańczowe), niklu (zielone), żelaza (żółte, brązowe, zielone). Mają wysoką temperaturę topnienia. Większość soli łatwo rozpuszcza się w wodzie. Istnieje również wiele soli trudno rozpuszczalnych w wodzie. Rozpuszczalność soli odczytać można z tzw. tabeli rozpuszczalności. Wodne roztwory soli oraz sole w stanie stopionym przewodzą prąd elektryczny, czyli są elektrolitami

Tabela rozpuszczalności Barwa odpowiada kolorowi roztworu lub osadu Rozpuszczalna Słabo rozpuszczalna Praktycznie nierozpuszczalna W r-rze zachodzą skomplikowane reakcje

DYSOCJACJA ELEKTROLITYCZNA SOLI Wiązania jonowe w sieci krystalicznej soli ulegają rozerwaniu pod wpływem cząsteczek wody, co powoduje, że w roztworze znajdują się kationy metalu i aniony reszty kwasowej danej soli. Sól rozpuszczalna w wodzie dysocjuje na kationy metalu Mem+ i aniony reszty kwasowej Rn-

Uwaga: całkowity ładunek elektryczny ma wartość „0” Praktycznie wszystkie azotany oraz sole sodowe, potasowe i amonowe są bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie. Przykłady Uwaga: całkowity ładunek elektryczny ma wartość „0”

SOLE JAKO PRODUKT REAKCJI METALU Z KWASEM S. Cynk rozpuścił się w kwasie solnym. W wyniku reakcji wydzielił się wodór W. Cynk wyparł wodór z roztworu kwasu. Produktem reakcji jest sól.

< Metale aktywniejsze od wodoru > UWAGA Produktem reakcji metalu z kwasem jest wodór tylko w przypadku kwasów nie utleniających (znane kwasy utleniające to: kwas azotowy, stężony kwas siarkowy) Tylko metale aktywniejsze od wodoru wypierają go z kwasu. K, Na, Ca, Mg, Al., Zn, Fe, Ni, Sn, Pb, H, Bi, Cu, Hg, Ag, Pt, Au < Metale aktywniejsze od wodoru > Przykłady

Zn + 2H2SO4 → ZnSO4 +SO2 + 2H2O Dla zainteresowanych Produktami reakcji metali z kwasami utleniającymi również są sole, lecz ich przebieg jest zupełnie inny. Przykłady Ag + 2HNO3 --> AgNO3 + NO2+ H2O stężony Metal mniej aktywny od wodoru 3 Cu + 8 HNO3 --> 3 Cu(NO3)2 + 2NO↑ + 4 H2O Metal mniej aktywny od wodoru rozcieńczony Reakcje stężonego kwasu siarkowego (VI) z metalami, mniej aktywnymi niż wodór: Cu + 2 H2SO4 --> CuSO4 + SO2 + 2 H2O Reakcja metalu aktywniejszego od wodoru ze stężonym H2SO4 Zn + 2H2SO4 → ZnSO4 +SO2 + 2H2O

SOLE JAKO PRODUKT REAKCJI TLENKU METALU Z KWASEM Przykłady

SOLE JAKO PRODUKT REAKCJI ZASADY Z TLENKIEM KWASOWYM Przykłady

We wszystkich przypadkach użyte substraty to roztwory wodne REAKCJE STRĄCENIOWE Przykłady Wydzielił się biały serowaty osad, ciemniejący pod wpływem światła. Wydzielił się niebieski galaretowaty osad Brak osadu Wydzielił się brunatny kłaczkowaty osad We wszystkich przypadkach użyte substraty to roztwory wodne W 1, 2, 4 przypadku jeden z produktów wytrącił się w postaci osadu. Reakcja wytrącania osadu polega na reakcji między niektórymi jonami – kationami i anionami związków rozpuszczalnych, tworzącymi nierozpuszczalny związek chemiczny.

Wnioski: Reakcje wytrącania osadów zaszły pomiędzy: solą i kwasem – probówka 1 solą i wodorotlenkiem – probówka 2 dwiema różnymi solami – probówka 4

WAŻNIEJSZE METODY OTRZYMYWANIA SOLI Sposób otrzymywania Produkty Uwagi Metal +niemetal Sól kwasu beztlenowego Tylko sole kwasów beztlenowych Metal +kwas Sól + wodór Tylko metale aktywniejsze od wodoru i kwasy nie utleniające Tlenek metalu + kwas Sól + woda Wodorotlenek metalu +kwas Reakcja zobojętniania. Tlenek metalu +tlenek niemetalu Sól Tylko dla soli kwasów tlenowych Zasada +tlenek niemetalu

Sposób otrzymywania Produkty Uwagi Dla zainteresowanych Sposób otrzymywania Produkty Uwagi Kwas1 + sól1 Kwas2 +sól2 Działający kwas jest mocniejszy niż kwas, z którego powstała sól, lub gdy w wyniku reakcji powstaje osad. Sól1 + wodorotlenek1 Sól 2 + wodorotlenek2 Te procesy, w których powstaje osad Sól1 + sól2 Sól3 + Sól4 Obie sole-substraty są dobrze rozpuszczalne w  wodzie, a sól-produkt strąca się jako osad Metal1 + sól1 Metal2 + sól2 Metal mniej szlachetny powoduje wydzielanie metalu bardziej szlachetnego z roztworu jego soli.

sól + woda + dwutlenek węgla Wybrane sole Węglan(IV) sodu soda Na2CO3 soda oczyszczona NaHCO3 + kwas sól + woda + dwutlenek węgla

CaSO4 * 2H2O gips krystaliczny CaSO4 * ½ H2O sypki gips palony Uwodniony siarczan(VI) wapnia CaSO4 * 2H2O gips krystaliczny prażenie- H2O + H2O twardnienie gipsu CaSO4 * ½ H2O sypki gips palony

CaCO3 Węglan(IV) wapnia prażenie wapno palone CaO -CO2 +H2O wapno gaszone Ca(OH)2 Podczas nasycania wody wapiennej dwutlenkiem węgla początkowo wytrąca się osad (woda wapienna mętnieje) Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3↓ + H2O W trakcie dłuższego przepuszczania CO2 rozpuszcza się. CaCO3 + CO2 + H2O → Ca(HCO3)2

nawóz, składnik materiałów wybuchowych Ważniejsze azotany (V) Nazwa zwyczajowa Nazwa chemiczna Wzór Zastosowanie saletra amonowa azotan (V) amonu NH4NO3 nawóz, składnik materiałów wybuchowych saletra potasowa, saletra indyjska azotan (V) potasu KNO3 nawóz, składnik czarnego prochu, środek konserwujący saletra sodowa, saletra chilijska sodu NaNO3 środek konserwujący saletra wapniowa, saletra norweska wapnia Ca(NO3)2 nawóz

Bibliografia Chemia - J. Kulawik, T. Kulawik, M. Litwin wyd. Nowa Era Programu nauczania chemii autorstwa T. Kulawik i M. Litwin, podręcznika „Chemia Nowej Ery1” napisanego przez J. Kulawika, T. Kulawik, M. Litwin www.uwec.edu/.../30October_files/image033.jpg http://szkolne.eu/admin/produkty_pod/TAB_ROZPUSZCZALNOSCI.jpg