1 Klucz do demokracji Systemy wyborcze w Polsce i w innych krajach Przygotowali : Przemysław Adamowicz Wojciech Kaźmierczak Na podstawie materiałów udostępnionych przez profesora Jerzego Przystawę

2 O czym chcemy mówić ? Na czym polega demokracja ? Jaki jest cel wyborów ? Co to jest ordynacja wyborcza ? Jak działa system wyborczy w naszym kraju ? Jakie są jego alternatywy ? Systemy wyborcze w innych krajach

3 Ordynacja wyborcza w Polsce W Polsce od 1989 roku funkcjonuje ordynacja tzw. „proporcjonalna” W tym okresie wybieraliśmy sejm stosując 4 różne sposoby przeliczania głosów Jest to swoisty rekord świata

4 Niektóre sposoby przeliczania głosów 1859: Thomas Hare, angielski adwokat; 1865: Prof. Eduard Hagenbach–Bishoff, Genewa 1868: Henry Droop, brytyjski adwokat Victor d’Hondt, Profesor matematyki na Uniwersytecie w Gandawie,Belgia 1910: Prof. Andre Sainte- Lague,Paryż,twórca teorii grafów 1986: Prof. D.R.Woodall, matematyk, Uniwersytet w Nottingham, Anglia

5 Ordynacja tzw. „proporcjonalna” – jak to działa ? Kraj podzielony jest na okręgi wyborcze (w Polsce jest ich 41) Głosowanie odbywa się na listy partyjne Obecność danego kandydata na liście zależy jedynie od wewnętrznych ustaleń partii Za pomocą wybranego sposobu rozdziela się mandaty między partie

6 Co to jest proporcjonalność ? Dwie wielkości są do siebie wprost proporcjonalne jeśli ich stosunek jest stały Czyli na przykład jeśli dana partia otrzymała 20% głosów to powinna otrzymać 20% miejsc w parlamencie.

7 Gdyby zachować zasady proporcji : SLD ,9%5,3 [5?]642,8% PO ,3%2,4 [2?]321,4% PiS ,9%1,4 [1?]214,3% S ,2%1,3 [1?]17,1% LPR ,6%1,1 [1?]17,1% AWS ,0%0,7 [1?]00% UW ,8%0,7 [1?]00% PSL ,6%0,6 [1?]17,1%

8 W zmodyfikowanej metodzie Sainte- Lague dzieli się uzyskane wyniki kolejno przez liczby : 1.4, 3, 5, 7, 9,... SLD: , , , , , , ,... PO: , , , ,... PiS : , , 8.595,... S: , , 7.965,... LPR : , ,... PSL : , UW i AWS w rozdziale mandatów nie uczestniczyły z powodu nie przekroczenia progu wyborczego

9 W zwyczajnej metodzie Sainte-Lague dzieli się uzyskane wyniki kolejno przez liczby : 1, 3, 5, 7, 9,... SLD: , , , , , , ,... PO: , , , ,... PiS : , , 8.595,... S: , , 7.965,... LPR : , ,... AWS : , 7.277,... UW : , 6.984,... PSL : , 6.614,...

10 W metodzie d’Hondta dzieli się uzyskane wyniki kolejno przez liczby : 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7,... SLD: , , , , , , , ,... PO: , , , ,... PiS : , , ,... S: , ,... LPR : , ,... PSL : ,... UW i AWS w rozdziale mandatów nie uczestniczyły z powodu nie przekroczenia progu wyborczego

11 Porównanie wyników (1) Metoda Sainte-Lague (1991) SLD: 5, PO: 3, PiS: 1, S: 1, LPR: 1 AWS: 1, UW: 1, PSL: 1 Metoda d’Hontda (1993,1997) SLD: 7, PO: 3, PiS: 2, S: 1, LPR: 1, AWS: 0, UW: 0, PSL: 0 Metoda Sainte-Lague zmodyfikowana (2001) SLD: 6, PO: 3, PiS: 2, S: 1, LPR: 1, PSL: 1, AWS: 0, UW: 0

12 Porównanie wyników (2) Gdyby w wyborach 2001 stosowano metodę z 1997 r. to mandatu poselskiego nie uzyskałby :  poseł Janusz Dobrosz (PSL, 5131) Zamiast niego w sejmie zasiadałaby :  Agnieszka Krawczyk (SLD, 6638)

13 Porównanie wyników (3) Gdyby w wyborach 2001 stosowano metodę z 1991 r. to mandatu poselskiego nie uzyskaliby :  poseł Jan Otręba (SLD, 7145)  poseł Marek Muszyński (PiS, 2915) Zamiast nich w sejmie zasiadaliby :  Tomasz Wójcik (AWS, 5654)  Władysław Frasyniuk (UW, 12572)

14 Kogo w Sejmie reprezentuje poseł Muszyński ? Nie reprezentuje wyborców ze swojego okręgu 2915 / = 0,32%, 1 na 312 Nie reprezentuje wyborców, którzy poszli do wyborów i oddali ważny głos 2915 / = 0,67%, 1 na 149 Nie reprezentuje zwolenników swojej partii 2915 / = 8,86%, 1 na 11 Czyli zgodnie z Konstytucją „reprezentuje Naród” !

15 „Lokomotywa wyborcza” Jeden popularny (lub po prostu pierwszy na liście) kandydat "wciąga" za sobą do parlamentu ludzi ze znikoma ilością głosów

16 Mandaty „składkowe” Głosy oddane na paru mało znanych kandydatów w efekcie dają mandat jednemu z nich

17 Czy Jan Kowalski może zostać posłem ? Jeśli nie kandyduje z listy partyjnej Musi zebrać innych kandydatów którzy zgodziliby się z nim kandydować – samodzielnie nie może Jego komitet wyborczy musi przekroczyć w skali kraju 5% próg. Czyli musi zarejestrować listy kandydatów w innych okręgach

18 Systemy wyborcze stosowane na świecie (1) JOW: 69 państw (40,7%), 1.290mln(50,5%) (USA, WB, Kanada, Francja, Indie) Listy partyjne (tzw. proporcjonalny) 65 państw (38,2%), 780mln (30,1%) (Belgia, Holandia, Szwecja, Finlandia) Mieszane 36 państw (21,2%),502mln(19,4%) (Niemcy, Rosja, Ukraina)

19 Systemy wyborcze stosowane na świecie (2) JOW: USA 258 mln WB 58,1 mln Kanada 27 mln Francja 58,3 mln Indie 880 mln Listy partyjne (tzw.proporcjonalny) Belgia 10,1 mln Holandia 15,5 mln Szwecja 8,8 mln Finlandia 5,1 mln Liczba ludności w poszczególnych krajach

20 Jednomandatowe Okręgi Wyborcze – co to jest ? (1) Kraj zostaje podzielony na tyle okręgów ile jest mandatów poselskich (jeśli byłoby ich 460 to byłyby to okręgi po ok. 62 tysiące wyborców) Z każdego okręgu można wybrać tylko jednego posła Wybory w jednej turze, wygrywa ten który uzyskał najwięcej głosów.

21 Jednomandatowe Okręgi Wyborcze – co to jest ? (2) Kandydować może każdy obywatel, który uzyskał np. 15 podpisów wyborców z tego okręgu Kandydat wpłaca kaucję, np złotych, która jest zwracana, jeśli potrafi w wyborach zdobyć więcej niż 5% głosów wyborców

22 Prawo Duvergera Wybory większościowe generują dwubiegunową scenę polityczną Jedna partia, która uzyskała większość, otrzymuje mandat do samodzielnego rządzenia krajem

23 Test Poppera: Jak często w wyniku wyborów następuje zmiana partii u władzy ? System proporcjonalny Belgia ( ):3 na 17 RFN( ):0 na 13 Włochy( ):0 na 12 Japonia( ):0 na 16 Holandia( ):1 na 16 Szwecja( ):2 na 16 Szwajcaria( ):0 na 13

24 Test Poppera: Jak często w wyniku wyborów następuje zmiana partii u władzy ? JOW: WB ( ):6 na 15 Kanada ( ):6 na 15 Indie ( ):6 na 12 N. Zelandia ( ):7 na 16

25 Test Poppera: Ile trwa formowanie rządu po wyborach ? System proporcjonalny: Austria ( ): 814 dni Finlandia ( ): dni Belgia ( ): dni Holandia ( ): dni Włochy ( ): dni Holandia 1977: 208 dni Belgia 1988: 148 dni Włochy 1979: 126 dni

26 Test Poppera: Ile trwa formowanie rządu po wyborach ? JOW: W tym systemie wyborczym rząd jest gotowy już na drugi dzień po wyborach !

27 Wyniki wyborów bezpośrednich 2002 (1) 1596 Wójtów Bezpartyjni1196=74,9% PSL275=17,2% SLD105=6,6% S15=0,9% LPR5=0,3% PO,PiS0 776 Burmistrzów Bezpartyjni611=78,7% SLD96=12,4% PSL58=7,5% S4=0,5% LPR3=0,4% PO1=0,1% PiS0

28 Wyniki wyborów bezpośrednich 2002 (2) 106 Prezydentów Bezpartyjni75=70,8% SLD26=24,5% PO3=2,8% PiS2=1,9% LPR,S0 18 Prezydentów miast na prawach wojewódzkich Bezpartyjni12=66,6% SLD3=16,7% PO2=11,1% PiS1=5,6% LPR,S0

29 Ciesielski K., „Paradoksy ordynacji, czyli matematyka wyborcza”, Wiedza i życia, nr 8/1997 (752), sierpień 1997 Jerzy Przystawa., „Jednomandatowe okręgi wyborcze”, WEKTORY, Wrocław 2003 Lazarowicz R. Przystawa J. (red.) „Otwarta księga. O jednomandatowe okręgi wyborcze”, SPES, Wrocław 1999 Kaźmierski, T. J., „Matematyka i polityka”, Rzeczpospolita, nr lipca 2000 Kamiński, A. Z., „Dwa systemy – dwie ordynacje”, Interes Publiczny, 4 numer specjalny z 23 Września Zybertowicz, A., „O wpływie ordynacji na fasadowość demokracji, Znaki Nowych Czasów, nr. 2, listopad-grudzień 2002

30 Na co warto zwrócić uwagę : Struktura partii politycznych Bierne prawo wyborcze Filozofia wyborów Znaczenie partii ekstremistycznych