Warunkowe przedterminowe zwolnienie Warunkowe zwolnienie jest instytucją związaną z wykonywaniem kary pozbawienia wolności i polega na tym, że skazanego na tę karę można zwolnić przed upływem czasu, na który kara ta została orzeczona. Warunkowe zwolnienie jest w istocie warunkową rezygnacją z wykonania reszty kary pozbawienia wolności i poddaniem sprawcy procesowi resocjalizacji w warunkach kontrolowanej wolności. Warunkowo zwolniony nie jest osobą pozostającą na wolności, ale odbywającą pozostałą część kary w warunkach wolnościowych. Warunkowe zwolnienie stanowi więc niejako przedłużenie procesu resocjalizacji w zmienionych warunkach, mające na celu przygotowanie sprawcy do życia na wolności przy pomocy kuratora sądowego oraz w związku z nałożonymi obowiązkami.

Art. 77 k.k. Skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może warunkowo zwolnić z odbycia reszty kary tylko wówczas, gdy jego postawa, okoliczności popełnienia przestępstwa, warunki osobiste, oraz zachowanie po jego popełnieniu i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, że skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa.

Odwołanie warunkowego zwolnienia obligatoryjne – gdy skazany w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które nastąpiło prawomocne skazanie na karę pozbawienia wolności; fakultatywne – gdy skazany uchyla się od wykonania obowiązków z art.159 § 2 k.k.w.; uchyla się od dozoru lub w okresie próby rażąco naruszył porządek prawny;

Obowiązki – art. 72 § 1 k.k. Warunkowo zwolnionego sąd penitencjarny może w okresie próby oddać pod dozór kuratora sądowego, osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, organizacji lub instytucji, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym, oraz nałożyć na niego obowiązki określone w art. 72 § 1 kodeksu karnego: informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby przeproszenia pokrzywdzonego, wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, wykonywania pracy zarobkowej, nauki, przygotowania się do zawodu, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, poddania się leczeniu czy oddziaływaniom terapeutycznym, powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach (powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym) opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.

Art. 163 § 2 k.k.w. Artykuł 163 § 2 k.k.w. przewiduje możliwość następujących modyfikacji treści orzeczenia o warunkowym przedterminowym zwolnieniu w czasie jego wykonywania, to znaczy w okresie próby: zmianę okresu próby (wydłużenie lub skrócenie jego czasu), ustanawianie obowiązków wymienionych w art. 72 § 1 k.k., jeżeli postanowienie o warunkowym zwolnieniu nie zawiera rozstrzygnięcia w tym przedmiocie, rozszerzanie obowiązków, wskazanych w art. 72 § 1 k.k., obok orzeczonych już w postanowieniu o warunkowym zwolnieniu, zmianę obowiązków, a więc zastępowanie orzeczonych poprzednio innymi, określonymi w art. 72 § 1 k.k., zwolnienie od części lub wszystkich obowiązków , zwolnienie od dozoru przed zakończeniem okresu próby, oddanie skazanego pod dozór, jeżeli nie był on poprzednio orzeczony.

Dozór kuratora Oddanie warunkowo zwolnionego w okresie próby pod dozór kuratora sądowego lub innego podmiotu jest w zasadzie fakultatywne. Zasada ta nie ma jednak zastosowania, gdy warunkowe zwolnienie dotyczy skazanego: który odbywał karę za przestępstwo popełnione w warunkach recydywy specjalnej zwykłej lub wielokrotnej; młodocianego, który popełnił przestępstwo umyślne; któremu wymierzono karę dożywotniego pozbawienia wolności; za przestępstwo popełnione w związku z zaburzeniem preferencji seksualnych. W tych przypadkach oddanie pod dozór jest obligatoryjne.

Okres próby Okres próby rozpoczyna się z chwilą warunkowego zwolnienia. Przez chwilę warunkowego zwolnienia należy rozumieć dzień, w którym postanowienie o warunkowym zwolnieniu stało się wykonalne. Cały okres próby, określony w postanowieniu o warunkowym przedterminowym zwolnieniu jest czasem, w którym dokonywana jest ocena zachowania skazanego pod kątem przestrzegania przez niego porządku prawnego i podporządkowywania się obowiązkom nałożonym przy udzielaniu warunkowego zwolnienia. Zmiana okresu próby nie może nastąpić, jeżeli skazanego warunkowo zwolniono z kary 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotniego pozbawienia wolności – okres ten wynosi zawsze 10 lat. Okres próby nie może być krótszy niż dwa lata i dłuższy niż 5 lat (recydywa specjalna wielokrotna – nie krócej niż 3 lata).

Warunkowe umorzenie postępowania karnego Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, uzasadnia przypuszczenie, że mimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni przestępstwa. Istotną przesłanką stosowania warunkowego umorzenia postępowania jest także pozytywna prognoza kryminologiczna, co do indywidualno prewencyjnych celów kary, oparta na właściwościach (cechy charakteru, temperament, wrażliwość) i warunkach osobistych (warunki środowiskowe, warunki rodzinne, mieszkaniowe) sprawcy oraz na jego dotychczasowym sposobie życia, a także zachowaniu się po popełnieniu przestępstwa.

Warunkowe umorzenie postępowania karnego - przesłanki związane z czynem sprawcy: stopień winy i społecznej szkodliwości nie są znaczne, zarzucany czyn nie jest zagrożony karą wyższą niż 3 lata pozbawienia wolności oraz zarzucany czyn nie jest zagrożony karą wyższą niż 5 lat pozbawienia wolności – w przypadku, gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą lub sprawca naprawił szkodę, bądź też gdy pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody – art. 66 k.k.; związane z osobą sprawcy: niekaralność sprawcy za przestępstwo umyślne oraz dodatnia prognoza kryminologiczna; przesłanka dodatniej prognozy kryminologicznej powinna być oparta nie tylko na niekaralności sprawcy za przestępstwo umyślne, ale też na ocenie jego postawy, warunków osobistych czy dotychczasowym trybie życia; przesłanka o charakterze procesowym – brak wątpliwości co do okoliczności popełnienia przestępstwa; oznacza to, że fakt popełnienia przestępstwa został udowodniony, a także wszystkie jego okoliczności są dowodowo wyjaśnione;

Okres próby Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 2 lat.

Obowiązki sprawcy: Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody w całości lub w części – obligatoryjne nałożenie obowiązku. Ponadto sąd może w okresie próby oddać go pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, organizacji czy instytucji, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Sąd może też nałożyć na skazanego odpowiednie środki karne: świadczenie pieniężne, zakaz prowadzenia pojazdów do lat 2 czy przepadek. Oprócz tego sąd może zobowiązać sprawcę do: informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby, przeproszenia pokrzywdzonego, wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, wykonywania pracy zarobkowej, nauki, przygotowania się do zawodu, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, poddania się leczeniu czy oddziaływaniom terapeutycznym, powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach (powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym, opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym).

Modyfikacja nałożonych obowiązków Sąd może w okresie próby: ustanawiać, zmieniać lub rozszerzać obowiązki (łożenia na utrzymanie innej osoby, powstrzymania się od alkoholu i innych środków odurzających, poddania się leczeniu, powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami, opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym; zwolnić od każdego z wymienionych obowiązków, z wyjątkiem obowiązku naprawienia szkody; oddać skazanego pod dozór albo od dozoru zwolnić.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary - przesłanki orzeczona kara jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 2 lat, karą ograniczenia wolności lub grzywną, orzeczenie kary z warunkowym zawieszeniem jest wystarczające do osiągnięcia celów penalnych, istnieje pozytywna prognoza kryminologiczna w stosunku do sprawcy, wyrażająca się w przekonaniu, że sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa, orzeczona kara jest karą pozbawienia wolności w wymiarze do 5 lat – w ustawowo określonych wypadkach (art. 60 par. 5 k.k.) związanych z zorganizowaną przestępczością - sytuacja ta dotyczy osoby, która, nie korzystając ze statusu świadka koronnego, współpracuje z organami ścigania i ujawnia informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz okoliczności popełnienia tego przestępstwa, nieznanych dotychczas organowi ścigania.

Okres próby Co do zasady okres próby wynosi od 2 do 5 lat w wypadku warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności oraz od roku do 3 lat w wypadku warunkowego zawieszenia kary grzywny lub kary ograniczenia wolności. Odmiennie zostały jednak określone terminy wobec niektórych typów sprawców: w stosunku do młodocianego lub recydywisty wielokrotnego oraz sprawcy, który z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu lub popełnia przestępstwo w zorganizowanej grupie, oraz wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym – okres próby wynosi od 3 do 5 lat; w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on organowi ścigania informacje dotyczące tych osób albo ujawnił organowi ścigania istotne okoliczności, nieznane dotąd temu organowi, dotyczące popełnienia przestępstwa zagrożonego kara powyżej 5 lat pozbawienia wolności – okres próby wynosi od 2 do 10 lat; jeśli do wymierzenia kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania doszło w wyniku uwzględnienia wniosku prokuratora o skazanie bez rozprawy – okres próby może wynosić do 10 lat.

Obowiązki – art. 72 § 1 k.k. Zawieszając wykonanie kary sąd może nałożyć na skazanego określone obowiązki: informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby, przeproszenia pokrzywdzonego, wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, wykonywania pracy zarobkowej, nauki, przygotowania się do zawodu, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, poddania się leczeniu czy oddziaływaniom terapeutycznym, powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach (powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym, opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym).

Zarządzenie wykonania kary warunkowo zawieszonej sąd zarządza wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które prawomocnie orzeczono karę pozbawienia wolności – obligatoryjne. sąd może (fakultatywne) zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, obowiązków lub orzeczonych środków karnych.

Zawodowy kurator sądowy Zawodowym kuratorem sądowym może być mianowana osoba, która: posiada obywatelstwo polskie i korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich, jest nieskazitelnego charakteru, jest zdolna ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków kuratora zawodowego, ukończyła wyższe studia magisterskie z zakresu nauk pedagogiczno – psychologicznych, socjologicznych lub prawnych albo inne studia wyższe i studia podyplomowe z zakresu nauk pedagogiczno – psychologicznych, socjologicznych lub prawnych, odbyła aplikację kuratorską, zdała egzamin kuratorski.

Aplikanci kuratorscy Aplikantem kuratorskim może zostać osoba spełniająca warunki podobne, jak kurator zawodowy (z wyjątkiem odbycia aplikacji i złożenia egzaminu) oraz przedłoży informację z Krajowego Rejestru Karnego dotyczącą jego osoby. Aplikacja trwa rok, a w uzasadnionych przypadkach może zostać skrócona przez prezesa sądu okręgowego do 9 miesięcy lub przedłużona do 6 miesięcy, jeśli aplikant nie przystąpił do egzaminu lub nie zdał go w pierwszym terminie. Aplikant jest zatrudniany na podstawie umowy o pracę na czas określony z możliwością rozwiązania jej przed upływem terminu. Przed podjęciem obowiązków aplikant kuratorski składa, podobnie jak kurator, ślubowanie wobec prezesa sądu okręgowego i kuratora okręgowego. Aplikant pozostaje pod patronatem kuratora zawodowego wyznaczonego przez kierownika zespołu kuratorskiego. Patron aplikanta ustala plan przebiegu aplikacji, nadzoruje pracę oraz opiniuje aplikanta.

Obowiązki aplikanta Do obowiązków aplikanta należy: uczestnictwo w szkoleniu teoretycznym oraz praktycznym (udział w rozprawach, pobyt w placówkach podopiecznych); dokonywanie oceny przebiegu spraw znajdujących się w postępowaniu rozpoznawczym i wykonawczym w ramach pracy zespołu; zapoznanie się z rejonem pracy kuratora-patrona oraz jego zadaniami; przyswojenie zasad prowadzenia dokumentacji kuratorskiej; nawiązywanie kontaktów z instytucjami zajmującymi się wychowaniem, profilaktyką i resocjalizacją; udział w posiedzeniach zespołu i naradach organizowanych dla kuratorów sądowych; wykonywanie innych czynności zleconych przez przełożonych.

Kuratorzy społeczni Kuratorem społecznym może zostać osoba spełniająca następujące warunki: posiadanie obywatelstwa polskiego i korzystanie z pełni praw cywilnych i obywatelskich; nieskazitelny charakter; stan zdrowia pozwalający na wykonywanie obowiązków kuratora społecznego; posiadanie co najmniej wykształcenia średniego oraz doświadczenia w prowadzeniu działalności resocjalizacyjnej, opiekuńczej i wychowawczej; przedłożenie informacji z Krajowego Rejestru Karnego dotyczącej jego osoby.

Art. 174 k.k.w. Zadania sądowego kuratora społecznego: odwiedzanie osób, których dotyczy postępowanie, w miejscu ich zamieszkania lub pobytu, w tym również w zakładach karnych, oraz kontaktowanie się z ich rodziną; żądanie niezbędnych informacji i wyjaśnień od osób znajdujących się w okresie próby, objętych dozorem lub tych, na które nałożono obowiązki; współdziałanie z właściwymi stowarzyszeniami, organizacjami i instytucjami w zakresie poprawy warunków bytowych i zdrowotnych, zatrudnienia i szkolenia osób, których dotyczy postępowanie wykonawcze; współdziałanie z administracją zakładów karnych w zakresie odpowiedniego przygotowania skazanych do zwolnienia, przeglądnie akt sądowych i sporządzanie z nich odpisów w związku z wykonywaniem czynności zleconych przez sąd, przeprowadzanie wywiadów środowiskowych i zbieranie niezbędnych informacji od organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego, zakładów pracy, stowarzyszeń, organizacji i instytucji, podejmowanie innych czynności niezbędnych dla prawidłowego wykonywania kar, środków karnych i środków zabezpieczających, udzielanie skazanym innej stosownej pomocy.

Organizacja kuratorskiej służby sądowej Kuratorską służbę sądową stanowią zawodowi kuratorzy sądowi, gdzie nadzór nad ich działalnością sprawuje kurator okręgowy, z zastrzeżeniem określonych w ustawie uprawnień sądu lub prezesa sądu. Kurator okręgowy jest powoływany na 6-letnią kadencję przez prezesa sądu okręgowego, przy czym może on być powoływany na kolejne kadencje. Kurator okręgowy może być odwołany przez prezesa sądu okręgowego w razie zrzeknięcia się funkcji lub nie wypełniania obowiązków nałożonych przez ustawę. Prezes sądu okręgowego może powołać zastępcę kuratora okręgowego.

Kurator okręgowy Kuratorem okręgowym i  jego zastępcą mogą zostać osoby, które: posiadają co najmniej 7-letni staż pracy kuratorskiej, posiadają stopień kuratora specjalisty (wyjątkowo - starszego kuratora zawodowego,) wyróżniają się umiejętnościami w zakresie zarządzania i kierowania.

Obowiązki kuratora okręgowego wykonywanie działań niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania kuratorskiej służby sądowej w okręgu, koordynowanie działalności kuratorów sądowych, reprezentowanie kuratorskiej służby sądowej, nadzór nad pracą kierowników zespołów kuratorskiej służby sądowej, kontrola i ocena pracy kuratorów sądowych, aplikantów kuratorskich oraz przeprowadzanie wizytacji, udział w planowaniu i nadzór nad wydatkowaniem środków przeznaczonych dla kuratorów sądowych, przygotowanie planu etatów kuratorskich i obsługi administracyjnej w okręgu, opiniowanie kandydatów na aplikantów kuratorskich, nadzór merytoryczny nad ośrodkami kuratorskimi, określanie szczegółowych zakresów obowiązków zastępcy kuratora okręgowego oraz kierowników zespołów kuratorskiej służby sądowej i przedstawienie ich do zatwierdzenia prezesowi sądu okręgowego, rozpoznawanie skarg i wniosków dotyczących czynności kuratorów sądowych, wykonywanie innych czynności zleconych przez prezesa sądu okręgowego.

Kierownik zespołu kuratorów Kierownikiem zespołu może zostać osoba która wyróżnia się zdolnościami organizacyjnymi, oraz posiada co najmniej 5-letni staż pracy kuratorskiej oraz stopień kuratora specjalisty (wyjątkowo stopień starszego kuratora zawodowego).

Obowiązki kierownika zespołu koordynowanie zadań kuratorów zespołu udział w planowaniu i nadzór nad wydatkowaniem środków finansowych przeznaczonych dla kuratorów sądowych, przedstawianie kuratorowi okręgowemu wniosków i opinii dotyczących awansowania kuratorów zawodowych oraz w zakresie zatrudniania kandydatów do pracy, opiniowanie wniosków zawodowych kuratorów sądowych dotyczących ich przeniesienia, określanie zakresu obowiązków kuratorów zawodowych zespołu, organizowanie działalności kuratorów społecznych, przedstawianie prezesowi sądu rejonowego wniosków o powołanie i odwołanie kuratorów społecznych, przeprowadzanie szkoleń kuratorów społecznych, zatwierdzanie wniosków dotyczących ryczałtów kuratorów sądowych, wyznaczanie patronów dla aplikantów kuratorskich, sporządzanie sprawozdań i informacji o działalności zespołu.

Krajowa Rada Kuratorów Krajową Radę Kuratorów tworzą delegaci wybrani w poszczególnych okręgach przez okręgowe zgromadzenia kuratorów. Krajowa Rada Kuratorów dokonuje wyboru przewodniczącego, jego zastępcy i sekretarza, którzy tworzą prezydium Krajowej Rady Kuratorów.

Zadania Krajowej Rady Kuratorów uchwalanie kodeksu etyki kuratora sądowego, podejmowanie działań umożliwiających kuratorom zawodowym podnoszenia kwalifikacji zawodowych i poziomu wykonywanej przez nich pracy, opiniowanie aktów prawnych dotyczących kuratorów sądowych oraz występowanie z inicjatywą opracowania aktów prawnych dotyczących kuratorów sądowych i kurateli sądowej, występowanie do Ministra Sprawiedliwości lub innych organów państwowych z wnioskami dotyczącymi warunków pracy i płacy grupy zawodowej kuratorów sądowych, inicjowanie badań naukowych nad funkcjonowaniem kurateli sądowej, dokonywanie okresowej oceny sądowej kadry kuratorskiej i liczby wykonywanych nadzorów i dozorów oraz przedstawianie w tym zakresie wniosków Ministrowi Sprawiedliwości, coroczna ocena prezydium Krajowej Rady Kuratorów, uchwalenie regulaminu pracy Krajowej Rady Kuratorów, współpraca z organizacjami kuratorów sądowych innych krajów.

Okręgowe zgromadzenie kuratorów Do zadań okręgowego zgromadzenia kuratorów należy: wybór członków sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji, wybór kandydata na członka sądu dyscyplinarnego drugiej instancji, wybór rzecznika dyscyplinarnego, zgłaszanie kandydata na członka komisji egzaminacyjnej (do egzaminu kuratorskiego), wyrażanie opinii dotyczących odwołania kuratora okręgowego, wysłuchanie informacji kuratora okręgowego o działalności kuratorskiej służby sądowej i wyrażanie opinii w tym zakresie, występowanie do Ministra Sprawiedliwości o podjęcie niezbędnych działań dotyczących kuratorskiej służby sądowej.

Art. 173 § 1 k.k.w. Do zakresu działania sądowego kuratora zawodowego zalicza się w szczególności: sprawowanie dozorów w stosunku do skazanego lub sprawcy, kontrolowanie w okresie próby wykonania przez skazanego lub sprawcę nałożonych na niego obowiązków, składanie wniosków o zmianę okresu próby w sprawach dotyczących wykonywania postanowienia o warunkowym zwolnieniu, składanie wniosków o podjęcie postępowania warunkowo umorzonego, składanie wniosków o ustanowienie, rozszerzenie lub zmianę obowiązków w okresie próby, o zwolnienie od wykonania tych obowiązków albo o oddanie pod dozór lub zwolnienie od dozoru, składanie wniosków o odroczenie lub przerwę w wykonaniu kary lub o odwołanie odroczenia lub przerwy w wykonaniu kary;

Art. 173 § 1 k.k.w. składanie wniosków o warunkowe zwolnienie i o odwołanie warunkowego zwolnienia, składanie wniosków o zarządzenie wykonania kary, której wykonanie warunkowo zawieszono, oraz o wykonanie kary zastępczej, składanie wniosków dotyczących wykonania kary ograniczenia wolności, udzielanie pomocy postpenitencjarnej, udział w posiedzeniach sądu w wypadkach wskazanych w ustawie (w przedmiocie wykonywania środków karnych związanych z poddaniem sprawcy próbie), podejmowanie czynności mających na celu przygotowanie skazanego do zwolnienia z zakładu karnego, przeprowadzenie na żądanie uprawnionych organów postępowania wykonawczego wywiadów środowiskowych, wykonywanie czynności związanych z organizowaniem i kontrolowaniem kary ograniczenia wolności, wykonywanie innych czynności wynikających z niniejszej ustawy oraz przepisów odrębnych.