Norma postępowania jako wyrażenie języka

Role semiotyczne wypowiedzi Semiotyka– ogólna teoria znaków językowych. Dzieli się na trzy subdyscypliny: Semantykę – zajmującą się stosunkiem znaków językowych do tego, co one oznaczają; Syntaktykę – zajmującą się sposobami wiązania znaków prostszych w sensowne wypowiedzi złożone; Pragmatykę – zajmującą się stosunkami, jakie zachodzą między znakami a ludźmi, którzy te znaki wytwarzają lub odbierają ze zrozumieniem.

Funkcja opisowa wypowiedzi Pełnią ją zdania w sensie logicznym, tzn. wypowiedzi oznajmujące, które mają wartość logiczną prawdy lub fałszu.

Funkcja ekspresyjna wypowiedzi Polega na wyrażaniu naszych przeżyć, przeświadczeń za pomocą wypowiedzi językowych. Funkcję tę spełniają wypowiedzi, które wyrażają stany emocjonalne, życzenia, akty woli. Najbardziej funkcja ta widoczna jest w przypadku ocen, tzn. wypowiedzi, które wyrażają przeżycia polegające na emocjonalnym ustosunkowaniu się do jakichś faktycznie występujących lub wyobrażanych stanów rzeczy, czyli wypowiedzi wyrażających ich aprobatę lub dezaprobatę.

Oceny Zasadnicze (samoistne) „x ma wartość w” 2) Zrelatywizowane: Systemowo „x ma wartość w w systemie wartości s” b) Instrumentalnie „x ma wartość w jako środek do celu c” c) Kontekstowo „x ma wartość w w zależności od sytuacji s”

Wypowiedzi optatywne Oceny mogą zarazem wyrażać życzenie, aby dany stan trwał nadal lub powstał w przyszłości, co jest cechą wypowiedzi optatywnych. Można je uznać za wzmocnioną postać wypowiedzi oceniających, dla których podstawową funkcją jest funkcja ekspresyjna. W tym przypadku pragnienie, aby pewien stan rzeczy zaistniał, nie jest skierowane wolicjonalnie na zachowanie danej osoby, które miałoby doprowadzić do osiągnięcia danego stanu rzeczy. Jest to akt bez adresata, wyrażający wyłącznie chęć, żeby coś się stało (zaistniało).

Funkcja sugestywna wypowiedzi Polega na wpływaniu na zachowanie jakiegoś podmiotu. Spełniają ją wypowiedzi dyrektywalne, tzn. takie, które wskazują komuś określony sposób postępowania w określonych okolicznościach. Wyrażają wolicjonalny stosunek do rzeczywistości, tzn. wolę wypowiadającego dyrektywę, aby zachował się w wyznaczony sposób w określonych okolicznościach. Podstawowym typem wypowiedzi dyrektywalnych są normy postępowania.

Funkcja performatywna wypowiedzi To inaczej funkcja dokonawcza, w której języka używamy wówczas, gdy mówienie jest czynieniem, tzn. przez sformułowanie wypowiedzi językowej kreujemy nową rzeczywistość. Wiąże się z pojęciem czynności konwencjonalnych. Czynność konwencjonalna polega na tym, że na podstawie wyraźnie ustanowionych lub zwyczajowo ukształtowanych reguł pewnym czynnościom psychofizycznym werbalnym (aktom mowy) lub niewerbalnym (gestom) nadaje się nowy społeczny sens kulturowy. Funkcja performatywna polega na tym, że przez wygłoszenie czy też napisanie pewnej wypowiedzi dokonuje się określonej czynności konwencjonalnej (kulturowej), tzn. takiej, która będąc zachowaniem werbalnym, uzyskuje nowy społeczny sens kulturowy na mocy swoistych reguł przyjmowanych w danym środowisku.

Norma jako dyrektywa stanowcza Normy odpowiadają na pytanie: jak być powinno?, a nie jak jest? Wyraża skierowane do określone osoby (osób) żądanie zachowania się w pewien sposób w pewnych okolicznościach lub też zawsze i wszędzie. Inaczej norma jest to wypowiedź formułująca odniesiony do konkretnych osób nakaz lub zakaz określonego zachowania w danych okolicznościach. Normę postępowania można sprowadzić do formuły: „Podmioty typu P w okolicznościach typu O powinny zachować się w sposób Z”.

Norma prawna a norma moralna Podstawa obowiązywania Normy prawne obowiązują ze względu na to, że zostały ustanowione. Podstawa ich obowiązywania jest formalna, tzn. akt stanowienia. Normy prawne obowiązują, gdyż mają uzasadnienie tetyczne – źródłem ich obowiązywania jest akt władzy kompetentnego organu państwa. Normy moralne mają uzasadnienie aksjologiczne – zaczynają obowiązywać, gdy w danej grupie społecznej upowszechni się przekonanie, że dane zachowanie jest czymś dobrym lub złym. Norma moralna obowiązuje, bo nakazuje zachowania oceniane pozytywnie w danym systemie ocen moralnych, a zakazuje zachowań ocenianych negatywnie.

2) Sankcje Prawo operuje sankcjami sformalizowanymi i zinstytucjonalizowanymi, wymierzanymi przez specjalne organy w specjalnym trybie. Są to sankcje skupione. Naruszenie normy moralnej najczęściej prowadzi do potępienia społecznego. Są to sankcje rozsiane, niesformalizowane i niezinstytucjonalizowane.

3) Stopień formalizacji tworzenia normy Normy prawne tworzone są w określonym przez prawo trybie i przez organy państwa wyposażone w kompetencje prawodawcze. Wyrażane są w szczególnej formie aktu normatywnego (np. ustawy, rozporządzenia). Proces tworzenia norm moralnych jest spontaniczny, a forma, w jakiej normy te są wyrażane, dowolna.

4) Przedmiot regulacji Normy prawne regulują przede wszystkim zewnętrzne zachowania ludzi. Prawo nie zna odpowiedzialności za same przekonania, motywy czy intencje, które mogą być przedmiotem potępienia moralnego.

5) Podmioty, do których normy są adresowane Podmiotem prawa mogą być zarówno osoby fizyczne, osoby prawne, jak też jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Adresatami norm moralnych są wyłącznie osoby fizyczne.

6) Związek norm z państwem Prawo jest związane z państwem w dwojakim sensie: jest tworzone lub uznawane przez państwo; bycie adresatem normy prawnej to pochodna przynależności do państwa, tzn. pochodna bycia obywatelem państwa. Dlatego normy prawne nazywane są normami zamkniętymi.

Normy moralne to normy otwarte Normy moralne to normy otwarte. Bycie adresatem norm moralnych nie jest związane z przynależnością do grupy formalnej, w szczególności do państwa. W jednym państwie może obowiązywać kilka systemów norm moralnych, i odwrotnie – jedna moralność może obowiązywać w wielu państwach.