ROMANTYZM W MALARSTWIE autor: Katarzyna Jarkiewicz

SPIS TREŚCI założenia programowe romantyzm niemiecki romantyzm włoski romantyzm francuski romantyzm hiszpański romantyzm angielski romantyzm polski

ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE Romantyzm jako prąd artystyczny dominował w malarstwie europejskim w latach 1820-1860. Kierunek artystyczny dzieli się natomiast na trzy fazy: wczesną (1799-1804), właściwą (1805-1815), późną (1816-1848).

ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE Cechuje go indywidualizm, swoboda twórcza pozwalająca artystom nawiązywać do różnych tradycji (motywy orientalne), podejmować różnorodną tematykę, szukać inspiracji zarówno we współczesności, jak i epokach zamierzchłych (dzieje starożytnego Rzymu, czasy gotyku); w malarstwie narzuca ekspresję, bogactwo kolorytu i efektów świetlnych.

ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE Do innych zjawisk, związanych z romantyzmem, które wpłynęły na charakter twórczości artystycznej zaliczamy: przedkładanie uczucia, intuicji i wiary nad rozum - sprzeciw wobec oświeceniowego racjonalizmu, protest wobec klasycyzmu i harmonii, indywidualizm, umiłowanie swobody, bunt przeciw kanonom i konwencjom, tajemniczość,

ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE fascynacja żywiołowością natury, ludowość - folkizm (częste nawiązania do legend, podań, starodawnych mitów i baśni), tęsknota za rajskim światem, poszukiwanym poza nudną codziennością, poczucie spleenu, dekadentyzm, specyficzne wyobcowanie spośród tłumu "szarych zjadaczy chleba", dążenie do spełnienia, a nawet spalenia się w poszukiwaniu ideału, głównie idealnej miłości.

ROMANTYZM NIEMIECKI Związany z nurtem filozoficznym i literackim „Sturm und Drang” (burza i napór)odrzucał tradycyjną tematykę klasycystyczną na rzecz malowania samej przyrody i jej wpływu na uczucia. Pierwsi artyści romantyczni Caspar David Friedrich i Philipp Otto Runge nie odbyli tradycyjnej podróży do Włoch, ale kształcili się w „prowincjonalnych” ośrodkach w Kopenhadze i Dreźnie, uznając, iż dla ich rozwoju artystycznego bardziej pożyteczne będzie studiowanie nastrojowych widoków i zapoznawanie się z rodzimą historią.

ROMANTYZM NIEMIECKI Dzieła Caspara Davida Friedricha eksponowały duchową naturę pejzażu, przeciwstawiając potęgę przyrody kruchości człowieka; nastrojowe widoki morskich wybrzeży, górskich ośnieżonych szczytów, ruin, cmentarzy, przesycone są romantyczną symboliką. Najbardziej charakterystyczne dla tego artysty są nokturny (obrazy przedstawiający scenę nocną w przyrodzie), przedstawienia ruin, cmentarzy, roztrzaskanych statków, świtów i zmierzchów, np. Wrak statku Nadzieja, Morze lodu, Wędrowiec w morzu mgły, Skały kredowe na Rugii, Opactwo w dąbrowie, Krzyż w górach.

Podróż ponad chmurami http://commons. wikimedia

Krzyż w górach http://commons. wikimedia

ROMANTYZM NIEMIECKI Philipp Otto Runge był wybitnym portrecistą, malował obrazy nasycone elementami symbolicznymi i mistyką (cykl Pory dnia, Lekcja słowika, Poranek); na estetykę niemieckiego romantyzmu miały wpływ jego korespondencyjne uwagi z zakresu teorii malarstwa.

Dzieci Hülsenbecków http://commons. wikimedia

ROMANTYZM NIEMIECKI Z preromantycznym ruchem „Sturm und Drang” był związany szwajcarski malarz Johann Heinrich Füssli, także występujący jako Fuseli. Tworzył obrazy i rysunki przepojone atmosferą tajemniczości, fantastyki i grozy (Nocna mara, Trzy czarownice z "Makbeta"). Jego twórczość będąca wyrazem podświadomości fascynowała Zygmunta Freuda.

Nocna mara http://commons. wikimedia. org/wiki/Image:Fuseli_Nightmare

ROMANTYZM NIEMIECKI W 1809 roku w Wiedniu powstało bractwo tzw. nazareńczyków, zrzeszające malarzy niemieckich i austriackich, którzy odbyli tradycyjna podróż do Włoch i zetknęli się tam z twórczością mistrzów wczesnego odrodzenia. Część grupy, działająca w Rzymie, pragnęła odrodzić malarstwo religijne (głównie freski).

ROMANTYZM NIEMIECKI Johann Friedrich Overbeck i Franz Pforr założyli ugrupowanie o nazwie Lukasbund (Bractwo Św. Łukasza) i przeciwstawiając się akademizmowi propagowali sztukę quatrocenta. Mieli oni znaczny wpływ również na polskich malarzy, m.in. Aleksandra Lessera i Wojciecha Stattlera.

Italia i Germania Johann Friedrich Overbeck http://commons. wikimedia

Wjazd cesarza do Bazylei Franz Pforr http://commons. wikimedia

Machabeusze Wojciech Stattler http://pl. wikipedia

ROMANTYZM WŁOSKI W 1834 roku część włoskich malarzy podpisała manifest purisimo, głoszący wielką czystość sztuki inspirowaną malarstwem quatrocenta. Czołowi przedstawiciele tej grupy - Antonio Fontanesi, Francesco Hayez i Tommaso Minardi tworzyli obrazy o tematyce zaczerpniętej z historii średniowiecza, zawierające ukryte przesłania patriotyczne, pejzaże i obrazy ukazujące izolację artystów i uczucia ludzkie.

Pocałunek Francesco Hayez http://commons. wikimedia

ROMANTYZM FRANCUSKI Jean Auguste Dominique Ingres – czołowy przedstawiciel klasycyzmu od 1806 przebywał we Włoszech, gdzie zachwycił się nie tylko sztuką antyczną, ale również poznał mistrzów odrodzenia, zwłaszcza Rafaela; fakt ten wpłynął na zmianę stylu tworzenia z przewagą rysunku (mocny kontur) nad kolorem, łagodnym światłocieniem i gładką fakturą oraz na tematykę prac.

ROMANTYZM FRANCUSKI Pod wpływem romantyzmu powstają obrazy o tematyce wschodniej (Wnętrze haremu, Wielka odaliska, Łaźnia turecka) oraz inspirowany „rzekomo odkrytymi ponownie” w XVIII wieku pieśniami legendarnego barda Osjana (Sen Osjana).

Sen Osjana http://commons. wikimedia

ROMANTYZM FRANCUSKI Ingres ostro potępiał sztukę Eugene Delacroix, który natomiast bardzo szybko zyskał uznanie społeczne podejmując zarówno tematy współczesne (Rzeź na Chios), jak i inspirując się literaturą (Barka Dantego).

Barka Dantego http://commons. wikimedia

ROMANTYZM FRANCUSKI Zasadnicze elementy programu romantyzmu zawierał w tematach historycznych, w przedstawianiu których łamał wszelkie obowiązujące normy estetyczne i szukał nowych rozwiązań formalnych (Bitwa pod Poitiers, Śmierć Sardanapala, Wolność wiodąca lud na barykady), coraz bardziej rozjaśniał i wzbogacał paletę barw, potęgował napięcie dramatyczne, wprowadzał silne efekty światłocienia.

Wolność wiodąca lud na barykady http://commons. wikimedia

ROMANTYZM FRANCUSKI Decydujące znaczenie dla jego twórczości miały podróże do północnej Afryki (Maroko, Algieria), które silnie oddziałały na jego wyobraźnię i przyczyniły się do jeszcze większej intesywności barw i światła w obrazach (Wesele żydowskie w Maroku, Kobiety algierskie, Arab siodłający konia, Arabski jeździec napadnięty przez lwa).

Kobiety algierskie http://commons. wikimedia

ROMANTYZM FRANCUSKI Na twórczość Delacroixa silnie oddziaływało malarstwo Theodore Gericault, który malował makabryczne głowy ofiar egzekucji oraz szczątki zwierząt w rzeźniach, czerpał inspirację ze współczesnych katastrof (rozbicie fregaty „Meduza” i tragiczny los jej pasażerów), by wyrazić współczucie dla wyrzutków społeczeństwa, niewolników, ludzi biednych i cierpiących na zaburzenia psychiczne.

Tratwa Meduzy http://commons. wikimedia

Szalona http://commons. wikimedia

ROMANTYZM HISZPAŃSKI Dominujące od renesansu konwencje artystyczne przełamał Francisco Goya, który początkowo tworzył pod wpływem Giovanniego Tiepolo, szybko jednak znalazł nowe formy dla wyrażenia subiektywnych wizji i oddania ducha epoki. Jako artysta dworski tworzył portrety zachwycające kolorytem i psychologiczną charakterystyką postaci (Księżna Altamira z córką, Księżna Alba, Portret rodziny Karola IV) oraz sceny rodzajowe (Maya naga, Maya ubrana, Parasol, Nosicielka wody).

Portret rodziny Karola IV http://commons. wikimedia

Parasol http://commons. wikimedia

Maya naga http://commons. wikimedia

ROMANTYZM HISZPAŃSKI Najbardziej wstrząsające są jednak jego prace obrazujące walkę narodu hiszpańskiego z wojskami Napoleona I (Rozstrzelanie powstańców madryckich 3 maja 1808, Olbrzym oraz kompozycja na ścianie jego domu Saturn pożerający własne dzieci). Artysta tworzył również cykle graficzne (akwaforty i akwatinty) przedstawiające tragedie wojenne, wymierzone przeciwko nietolerancji, głupocie, zabobonom (Okropności wojny, Kaprysy, Szaleństwa, Tauromaquia - cykl poświęcony walkom byków)

Rozstrzelanie powstańców madryckich http://commons. wikimedia

Saturn pożerający jedno ze swoich dzieci http://commons. wikimedia

ROMANTYZM ANGIELSKI Przyroda była w centrum zainteresowania artystów – John Constable poszukiwał istoty nieba i krajobrazu, Joseph Turner wykorzystywał światło do przetwarzania obserwowanej rzeczywistości, a John Martin malował monumentalne krajobrazy gór, stanowiące tło dla tematyki zaczerpniętej z poezji Byrona lub mitologii nordyckiej.

ROMANTYZM ANGIELSKI John Constable wyprzedzając impresjonistów zaczął malować w plenerze i badać współzależność światła i koloru, zmienność oświetlenia; wykonywał słynne studia chmur, o różnych porach dnia i różnej pogodzie (odnotowywał czas i stan atmosfery); malował pejzaże swobodnymi pociągnięciami pędzla, o żywych i jasnych barwach (Malvern Hall w Warnickshire, Widok na Epsom, Widok na katedrę w Salisbury.

Zatoka Weymouth http://commons. wikimedia

ROMANTYZM ANGIELSKI Joseph Turner odbywając liczne podróże po Walii, Szkocji, hrabstwie Kent oraz Francji, Szwajcarii, Włoszech, Holandii, wykonywał studia pejzażowe i badał zmienność efektów świetlnych; przedstawiał obok pejzaży odznaczających się mistrzowską prostotą (Mroźny poranek, Wschód słońca) krajobrazy fantastyczne, ożywione mitologicznymi scenami (Dydona wznosząca Kartaginę), widoki górskie (Lawina), liczne obrazy marynistyczne (Ostatnia podróż, Fighting Téméraire); inspirowały go żywioły (Pożar Parlamentu brytyjskiego).

Deszcz, para i szybkość http://commons. wikimedia

Parowiec w burzy śnieżnej http://commons. wikimedia

ROMANTYZM ANGIELSKI John Martin był wizjonerem, fascynował go ogień i woda jako żywioły niszczące (Potop, Dzień boskiego gniewu), w scenach z Biblii oraz w ilustracjach do poezji Byrona i Miltona oddawał pragnienie romantyków doświadczenia rzeczy wzniosłych do kresu możliwości, ukazywał tytaniczną walkę z duchami kosmosu, siłami natury i samym sobą.

Sodoma i Gomora http://commons. wikimedia

ROMANTYZM POLSKI Pod wpływem malarstwa Aleksandra Orłowskiego i w wyniku studiów we Francji rozwija się talent Piotra Michałowskiego, który tworzył wiele obrazów przedstawiających jeźdźców, konie, sceny z bitew napoleońskich, portrety Napoleona I, a także żołnierzy i oficerów powstania listopadowego (Bitwa pod Somosierrą, Defilada przed Napoleonem, Generał Dwernicki na czele 2 Pułku Ułanów, seria Błękitnych huzarów). Jego portrety odznaczają się wyjątkową wnikliwością psychologiczną (Seńko, Portret chłopa w kapeluszu).

Somosierra Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Michalowski/Images/Somosierra.jpg

Seńko Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www. pinakoteka

ROMANTYZM POLSKI Wybitnym portrecista był Henryk Rodakowski, który zyskał sławę wystawiwszy w paryskim Salonie portret gen. Henryka Dembińskiego. Jego Portret Matki Eugene Delacroix nazwał w swoim dzienniku prawdziwym arcydziełem. Jego obrazy utrzymane są przeważnie w palecie szlachetnych brązów, czerwieni, czerni i bieli, odznaczają się spokojem wewnętrznym i wnikliwą charakterystyką psychologiczną postaci. Malował też wielkie kompozycje historyczne, m.in. Wjazd Henryka Walezego do Krakowa, Bitwa chocimska, Wojna kokosza.

Portret gen. Henryka Dembińskiego http://commons. wikimedia

BIBLIOGRAFIA Prezentację przygotowano w oparciu o prace: Encyklopedia romantyzmu, Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1992, H. Morawska, Kryteria oceny romantyzmu, PWN, Warszawa 1976, S. Sproccati, Przewodnik po sztuce. Artyści i ich dzieła, style i kierunki od XIV wieku do współczesności, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2003,

BIBLIOGRAFIA J. Starzyński, Romantyzm i narodziny nowoczesności, PWN, Warszawa 1972, Tematy, tradycje i teorie w sztuce doby romantyzmu, PWN, Warszawa 1981.