Ekonomia a wyzwania przyszłości modyfikacja paradygmatu i współpraca z innymi dziedzinami nauk BOGUSŁAW FIEDOR

I. . Uwagi wstępne –elementy ogólnej „filozofii rozwoju” ekonomii jako nauki Czynnik logiczny (1) versus czynnik historyczny (2) w rozwoju ekonomii Rozwój ekonomii jako :”reakcja” na zmieniające się „zewnętrzne” warunki gospodarowania Rozwój ekonomii jako krytyczna refleksja i synteza związana z jej dotychczasowym dorobkiem, jako potrzeba doskonalenia metod i domeny badawczej (tendencja do rozszerzania domeny) Współzależność obu czynników

I. . Uwagi wstępne –elementy ogólnej „filozofii rozwoju” ekonomii jako nauki Kryteria oceny postępu naukowego w ekonomii kryterium zdolności do objaśniania zjawisk i procesów gospodarczych (kryterium tzw. realizmu naukowego) kryterium utylitarności Kryterium siły predykcji (Friedman) kryterium efektywności Mongina (tzw. realizmu instrumentalnego) Względne znaczenie poszczególnych kryteriów zależy od sposobu rozumienia ekonomii jako nauki

II. Węzłowe problemy i wyzwania w rozwoju nauk ekonomicznych 1. Kontynuacja czy poszukiwanie nowego paradygmatu 2. Znaczenie Nowej Ekonomii Instytucjonalnej dla zwiększenia wartości poznawczej i rozszerzenia przedmiotu badań nauki ekonomii 3. Czy NEI wyznacza nowy paradygmat

II. Węzłowe problemy i wyzwania w rozwoju nauk ekonomicznych –c.d. 4.  Ekonomia a inne nauki społeczne – „Ekonomiczny imperializm” versus potrzeba kooperacji    5. Ekonomia a nauki o zarządzaniu 6. Ekonomia a nowe trendy ekonomiczno-cywilizacyjne i idee społeczne

1. Kontynuacja czy poszukiwanie nowego paradygmatu Obrona właściwej dla ekonomii głównego nurtu metody/metodologii badawczej Respektowanie imperatywu metodologicznego indywidualizmu – potrzeba zachowania tożsamości metodologicznej ekonomii jako nauki; indywidualizm vs. holizm poznawczy, krytyka indywidualizmu poznawczego ze strony tzw., realizmu poznawczego (Lawson, Lewis): rzeczywistość społeczn-ekonomiczna to nie tylko jednostki (HOe), ale również :struktury”

1. Kontynuacja czy poszukiwanie nowego paradygmatu Założenie o powszechnej mikroekonomicznej racjonalności ( oraz HMU): główne kierunki krytyki i wczesne modyfikacje Krytyka: zmieniający się charakter of preferencji (w szczególności konsumentów), niedoskonała informacja lub wiedza na temat warunków rynkowych, występowanie zachowań altruistycznych (empatii), ignorowanie sociologicznych i – w szczególności – psychologicznych uwarunkowań wyborów ekonomicznych, niepełna wiedza o rozwiązaniach alternatywnych i ich kosztach (koszty alternatywne) i korzyściach Założenie o powszechnej racjonalności mikroekonomicznej (i HMU) i jego wczesne modyfikacje: „selektywna racjonalność” (Leibenstein), koncepcja zachowań zadowalających H.Simona, REMM

1. Kontynuacja czy poszukiwanie nowego paradygmatu Dalsze modyfikacje Monetaryzm: ze względu na niepełną wiedzę, oczekiwania lub prognozy dokonywane przez podmioty ekonomiczne nie są doskonałe. Ponieważ jednak ma miejsce proces learning by doing przez ludzi, jest możliwe unikanie lub minimalizowanie systematycznych błędów Nowa klasyczna ekonomia: hipoteza racjonalnych oczekiwań (rozwój w/w koncepcji: proces learning by doing umożliwia podmiotom działającym na rynku lepsze dostosowanie swych decyzji do zmieniających się warunków rynkowych i technologicznych i efektywne działanie w warunkach niedoskonałej informacji

1. Kontynuacja czy poszukiwanie nowego paradygmatu Nowa Keynesowska Ekonomia: możliwość zachowań nie maksymalizujących przez przedsiębiorstwa (aby minimalizować koszty dostosowań czy adaptacji w warunkach nieprzewidywalności zmian rynkowych i technologicznych) Nie odrzucanie, ale reformowanie i wzbogacanie podstaw mikroekonomicznych poprzez otwieranie się na osiągnięcia ekonomii behawioralnej i tzw. ekonomii złożoności (complexity economics)

1. Kontynuacja czy poszukiwanie nowego paradygmatu Ekonomia behawioralna Połączenie psychologii i ekonomii pozwalające na lepsze wyjaśnienie zachowań rynkowych (zwłaszcza na rynkach finansowych) Ekonomia behawioralna jako wyodrębniony, ale nie homogeniczny nurt: H. Simon i Szkoła z Carnegie Ekonomia psychologiczna (Kahneman, Camerer, Thaler) H. Leibenstein i teoria x-efektywnośfci Ekonomia ewolucyjna (Nelson, Winter) Ekonomia eksperymentalna (Vernon) Finanse behawioralne Ekonomia behawioralna a tzw. przewrót paretowski

1. Kontynuacja czy poszukiwanie nowego paradygmatu Ekonomia behawioralna a tzw. Pareto- rewolucja Istota Pareto -rewolucji Ekonomnia psychologiczna jako anty-Pareto rewolucia: wkład psychologicznej teorii podejmowania decyzji: Tversky/Kahneman Fundamentalne twierdzenia ekonomii psychologicznej 1. Dualna koncepcja człowieka jako podmiotu gospodarującego (nawiązująca do koncepcji A.Smitha w Theory of Moral Sentiments): jednostka nie tylko maksymalizująca indywidualne bogactwo, ale również wykazująca solidarność (empatię) z innymi oraz – po drugie - „napędzana” czynnikami wolicjonalnymi i właściwymi dla ludzi ogólnymi instynktami

1. Kontynuacja czy poszukiwanie nowego paradygmatu Fundamentalne twierdzenia ekonomii psychologicznej – kont. 2. Awersja do ryzyka jako główny motyw działań ekonomicznych: ludzie wykazują tendencję do wyższego wartościowania strat niż zysków (tej samej wielkości). Koncepcja PAM (Pain Avoiding Model (Meckling/Jenkins) 3. Ludzie dążą do minimalizowania strat (przykrości) lub maksymalizowania korzyści w danym punkcie czasowym, a nie dążą do optymalizowania dobrobytu w założonym horyzoncie gospodarowania

Kontynuacja czy poszukiwanie nowego paradygmatu 4. Wybory intertemporalne: ekonomia psychologiczna jest w opozycji do ekonomii neoklasycznej, standardowo przyjmującej, że działanie człowieka jest „zgodne w czasie” (time consitent), co przejawia się eksponencjalnym dyskontowaniem użyteczności przyszłych okresów. Według ekonomii psychologicznej przyszłe okresy są albo jednakowo albo nawet w sposób hiperboliczny dyskontowane 5. Altruizm jest immamentnym motywem działania ekonomicznego ludzi 6. Liczne empiryczne (eksperymentalne) weryfikacje podstawowych twierdzeń ekonomii psychologicznej

1. Kontynuacja czy poszukiwanie nowego paradygmatu Ekonomia złożoności (complexity economics); Beinhocker, Colander Próba syntezy oparta nie tylko na osiągnięciach psychologii, ale także: neurologii, antropologii, teorii ewolucji, czy teorii systemów „Konglomerat” obejmujący: ekonomie psychologiczną, ekonomię ewolucyjną, ekonomię ekologiczną, ekonomię eksperymentalną, Odchodzenie od triady: racjonalność – egoizm - równowaga w stronę eklektycznej triady: celowe zachowanie – „samoograniczany” interes własny – trwałość rozwoju

2.      Znaczenie NEI dla zwiększenia wartości poznawczej i rozszerzenia przedmiotu badań nauki ekonomii Znaczenie czynnika historycznego (różnice w tempie wzrostu a otoczenie instytucjonalne gospodarki) i logicznego (krytyka „instytucjonalnego deficytu” ekonomii głównego nurtu) dla powstania i rozwoju NEI Podstawowe osiągnięcia NEI 1. sformułowanie wielu uogólnień dotyczących interakcji między klasycznie (neoklasycznie) rozumianym wzrostem a otoczeniem instytucjonalnym gospodarki 2. uwypuklenie znaczenia niematerialnych form kapitału w procesie wzrostu: kapitału społecznego, moralnego i politycznego 3. stworzenie kategorii i metod analizy dla refleksji teoretycznej nad procesem transformacji, czyli przejścia od gospodarki centralnie sterowanej do rynkowej

3. Czy NEI wyznacza nowy paradygmat Nowa Ekonomia Instytucjonalna to raczej kontynuacja i wzbogacenie paradygmatu ekonomii głównego nurtu Istota tej kontynuacji polega na tym, że: NEI to w istocie neoklasyczna teoria instytucji NEI, poprzez twierdzenia właściwe dla TKT/TPW, tworzy podstawy dla: 1. nowej (zmodyfikowanej) teorii firmy (Coase, Williamson 2. ekonomicznej teorii państwa i polityki (NEP/TWP: Buchannan, Tullock) 3. Nowej Historii Gospodarczej (North, Thomas)

4.      Ekonomia a inne nauki społeczne: „ekonomiczny imperializm” versus potrzeba kooperacji Społeczny charakter ekonomii jako nauki a potrzeba formalno-dedukcyjnego modelowania Fundamentalne pytanie: czy relacja ekonomii do innych nauk społecznych ma polegać na swoistym imperializmie (jak np.. w ramach NEI), czyli „zawłaszczaniu” ich domen czy raczej kooperacji i otwieraniu się – w sensie poznawczym i metodologicznym – na inne nauki społeczne. Teza: istnieje wielkie i już częściowo wykorzystywane „pole współpracy” z innymi naukami behawioralnymi i eksperymentalnymi; np. psychologią i biologią ewolucyjną (ekonomia behawioralna i ekonomia złożoności)

5. Ekonomia a nauki o zarządzaniu Dwie płaszczyzny „odwiecznego” sporu: jaki jest zakres – odrębności przedmiotowej i metodologicznej (szeroko rozumianej) nauki ekonomii i nauk o zarządzaniu jaka jest relacja nauk o zarządzaniu do innych nauk społecznych, a w szczególności psychologii, socjologii, czy antropologii Integracja ekonomii i zarządzania poprzez rozszerzanie w w obu dyscyplinach zakresu badań empirycznych i eksperymentalnych Ekonomia menedżerska jako obszar potencjalnej syntezy ekonomii i nauk o zarządzaniu

6. Ekonomia a nowe trendy ekonomiczno-cywilizacyjne i idee społeczne czynnik historyczny w rozwoju ekonomii, jak i potrzeba jej społecznej użyteczności powodują, że w rozwoju ekonomii, a także nauk o zarządzaniu, muszą być postrzegane i poddawane teoretycznej refleksji: . 1. nowe, ważne zjawiska, procesy i trendy ekonomiczno-cywilizacyjne 2. nowe idee społeczne

6. Ekonomia a nowe trendy ekonomiczno-cywilizacyjne i idee społeczne – c.d. Szczególne wyzwania tworzą: 1. Kształtowanie się tzw. nowej gospodarki i społeczeństwa informacyjnego oraz rosnąca rola edukacji i innowacji we wzroście 2. Globalizacja gospodarki światowej i pogłębianie się nierówności cywilizacyjnych i dochodowych w świecie 3. Ekologiczne uwarunkowania i skutki dotychczasowych wzorców rozwoju 4. Wpływ odmienności kulturowych i światopoglądowych na wzorce zachowań mikroekonomicznych i modele rozwoju społeczno-gospodarczego

6. Ekonomia a nowe trendy ekonomiczno-cywilizacyjne i idee społeczne – c.d. Ekonomia a potencjalne wyzwania implikowane współczesnym kryzysem finansowym i ekonomicznym Rosnące znaczenie KTN w globalizującej się gospodarce Proces wirtualizacji kapitału związany (głównie , ale nie wyłącznie)z Nową Gospodarką (tzw. finansjeryzacja gospodarki) Autonomizacja rynku finansowego względem gospodarki realnej Globalizacja światowego rynku finansowego Kryzys podstawowych wartości składających się na kulturę ekonomiczną i etos gospodarki wolnorynkowej (realna podstawa to postępujący proces rozdzielenia własności i zarządzania

6. Ekonomia a nowe trendy ekonomiczno-cywilizacyjne i idee społeczne – c.d. Pytanie ogólne implikowane powyższymi wyzwaniami: czy i w jakim zakresie istnieje potrzeba zasadniczej rewizji paradygmatu współczesnej ekonomii, a w jakim jedynie potrzeba poszukiwania nowych rozwiązań w polityce gospodarczej, w tym narzędzi określanych mianem global governance w różnych dziedzinach aktywności społeczno-ekonomicznej