ŻYWIENIE OSÓB STARSZYCH

DEFINICJA I ISTOTA STARZENIA SIĘ Starzenie się - proces inwolucyjny *, wyrażający się stopniowym spadkiem zdolności organizmu do odpowiedzi na czynniki środowiskowe. Rozpoczyna się w wieku 30 – 40 lat i przebiega we wszystkich tkankach i narządach , postępuje stopniowo, nieodwracalnie, występują fizjologiczne zmiany składu ciała oraz zmiany morfologiczne we wszystkich narządach i układach zmniejszające ich aktywność i wydolność. * Inwolucja – zmniejszanie się organów

Okres starości Umownie przyjmuje się, że okres starości zaczyna się w wieku 60 lub 65 lat Życie człowieka zaprogramowane jest na około 120 lat, czyli u osób długowiecznych okres starości może trwać aż 60 lat. Okres starości bywa dzielony na : wiek podeszły 60 – 74 lat, wiek starszy 74 – 90 lat, wiek sędziwy powyżej 90 lat.

Wiek kalendarzowy, wiek biologiczny Wiek kalendarzowy (chronologiczny)- wskazuje liczbę przeżytych lat Wiek biologiczny – sprawność i wydolność psychofizyczna organizmu oraz jego możliwości i potrzeby, nie musi być zgodny z wiekiem kalendarzowym Starzenie w zdrowiu ( 10 % populacji) – starzenie się bez współistniejących chorób, przy pełnej sprawności umysłowej i fizycznej oraz aktywne uczestnictwo w życiu.

Teorie wyjaśniające procesy starzenia Teoria zwana „limitem Hayflicka” Teoria ograniczonej liczby podziałów komórkowych, przy każdym podziale komórkowym następuje skracanie komórek telomerów, końcowych fragmentów chromosomów, co prowadzi do wyczerpania możliwości podziału komórki i jej programowanej śmierci. Wraz z wiekiem procesy rozkładu (kataboliczne) zaczynają przeważać nad procesami syntezy (anabolicznymi), skutkiem czego organizm nie nadąża z odbudową (regeneracją) „zużytych” komórek. Powoduje to zmiany objętości tkanek, narządów lub całych części ciała

Czynniki wpływające na tempo procesu starzenia Czynniki genetyczne Czynniki środowiskowe a. żywienie, b. styl życia w tym aktywność fizyczna c. czynniki społeczne i psychologiczne wpływające na osobowość człowieka

ZMIANY INWOLUCYJNE Procesy spełnionej funkcji w wieku 75-80 roku życia, gdy przyjmujemy, że w 20 roku życia wynosi on 100 % Masa mózgu 85 % Podstawowa przemiana materii 80 % Pojemność minutowa serca w spoczynku 65 % Pojemność oddechowa płuc 55 % Masa wątroby 63 % Przepływ krwi przez wątrobę 50 % Masa nerki 65 % Prędkość przewodzenia bodźców przez włókna nerwowe 85 % Rośnie ciśnienie krwi Naczynia tętnicze zwężają się Słabnie perystaltyka jelit

PROCESY INWOLUCUJNE 1. ZMIANA SKŁADU CIAŁA: zmniejszenie ilości komórek zmniejszenie masy mięśniowej i siły mięśniowej zmniejszenie ilości białka i wody (ok.. 15%) wzrost ilości tkanki tłuszczowej (z ok. 20% do 35%) Ograniczenie aktywności fizycznej, spadek zapotrzebowania energetycznego, spadek bilansu wody. Może wystąpić spadek masy ciała i niedożywienie.

PROCESY INWOLUCUJNE 2. Spadek PPM do ok.20% Nie dopuścić do niedożywienia białkowego 3. Zmiany w przewodzie pokarmowym: zanik kubków smakowych, spadek wydzielania śliny, osłabienie węchu, nie rozpoznawanie smaku i obniżenie łaknienia braki w uzębieniu gorsze wchłanianie wit. B12, kw. Foliowego, Ca, Fe, Zn, Cu 4. Zmiany w układzie nerwowym: Zaburzenia widzenia Pogorszenie funkcji psychicznych

PROCESY INWOLUCUJNE 5. Zmiany aktywności gruczołów dokrewnych: mniejsze wydzielanie insuliny obniżenie aktywności gruczołów płciowych (estrogeny, testosteron) 6. Zmiany w układzie krążenia: wzrost rozmiarów serca i udziału tkanki łącznej osłabienie mięśnia sercowego nadciśnienie

PROCESY INWOLUCUJNE 7. Zmiany w układzie oddechowym: osłabienie mięśni oddechowych zmniejszenie rozmiarów klatki piersiowej i maksymalnej pojemności płuc 8. Zmiany w układzie odpornościowym: spadek odporności, podatność na nowotwory większe odczyny zapalne zwiększone zapotrzebowanie na NNKT, wit. B6, E, Zn.

ZMIANY METABOLICZNE Zmniejszenie wykorzystania glukozy Zmniejszona zdolność spalania tłuszczu – wzrost odkładania Zmniejszona zdolność syntezy białek Hiperglikemia (wzrost o ok. 20%)podwyższony poziom lipidów we krwi, obniżenie poziomu białka a wzrost tłuszczu w ciele

PROCESY PATOLOGICZNE Choroby układu krążenia, zmiany miażdżycowe, nadciśnienie Niewydolność wątroby, nerek Choroby czynnościowe przewodu pokarmowego Osteoporoza i złamania kości Cukrzyca Choroby nowotworowe

Podstawowe problemy żywieniowe Niedożywienie białkowo-kaloryczne u ok. 50% pacjentów Nadwaga i otyłość u ok. 50% pacjentów po 60 roku życia Niedokrwistość (Fe, B12, folacyna) Nadciśnienie Osteoporoza Zaparcia (błonnik) Biegunki (produkty łatwostrawne, bezmleczne) Miażdżyca Cukrzyca typu II (błonnik, ograniczyć cukier, tłuszcze nasycone).

Inne czynniki Psychologiczne Osamotnienie, depresja, demencja, nie przywiązywanie wagi do żywienia Socjalne Nie wychodzenie z domu, trudności z zakupami i przygotowywaniem potraw, złe nawyki i zwyczaje żywieniowe Ekonomiczne Brak środków finansowych Inne Nadużywanie leków wpływających na wchłanianie i metabolizm składników odżywczych (moczopędne, przeczyszczające, zobojętniające, antybiotyki) Palenie tytoniu i picie alkoholu

Ogólne zapotrzebowanie na składniki pokarmowe Obniżone zapotrzebowanie energetyczne Zapotrzebowanie na białko: 1 g/kg m.c.; 50% białka zwierzęcego; 15% energii Zapotrzebowanie na węglowodany: 55-60 % energii, głównie węglowodany złożone Błonnik 25-30 g/dobę Poniżej 10% energii z cukrów prostych i alkoholi

Ogólne zapotrzebowanie na składniki pokarmowe Wzrost zapotrzebowania na witaminę D3 Względny wzrost zapotrzebowania na witaminy: B2,B6, B12, kw. foliowy oraz na witaminy przeciwutleniające: C, E, A, beta karoten Względny wzrost zapotrzebowania na wapń, cynk Spadek zapotrzebowania na żelazo (kobiety) Ograniczyć do 6 g soli dziennie Wzrost zapotrzebowania na płyny

Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe wg polskich norm Grupa powyżej 60 lat i małej aktywności fizycznej Kobiety (60 kg) Mężczyźni (70 kg) Energia 1700 kcal 2000 kcal Białko 65 – 70 g Tłuszcze 47 g (25 % energii) 56 g (25% energii) NNKT 8 g (4 % energii) 9 g ( 4 % energii) Węglowodany 255 g (60 % energii) 300 g Cukry proste i alkohol Poniżej 10% energii Poniżej 10% energii

Zapotrzebowanie na witaminy Kobiety (60 kg) Mężczyźni (70 kg) Witamina A 800 μg 1000 μg Witamina D 10 μg Witamina E 10 mg Witamina C 60 mg 70 mg Witamina B1 1,4 mg 1,5 mg Witamina B2 2,0 mg 2,2 mg Witamina B6 2,4 mg Witamina B12 2,5 μg Folacyna 320 μg 340 μg

Zapotrzebowanie na składniki mineralne Kobiety (60 kg) Mężczyźni (70 kg) Wapń 1100 mg 900 mg Magnez 300 mg 370 mg Żelazo 13 mg 15 mg Cynk 16 mg Jod 160 μg Miedź 2,0 – 2,5 mg Fluor 1,5 – 4,0 mg Potas 3500 mg Sód 275 mg

Zalecenia żywieniowe dla osób starszych 1. Codziennie wypijać 8 porcji (szklanek ) wody, co łącznie z wodą w produktach stałych daje 2 – 2,5 l/dzień 2. Produkty zbożowe, najlepiej z pełnego ziarna lub wzbogacone, powinny pojawiać się na stole co najmniej sześć razy dziennie 3.Codziennie powinno się zjadać co najmniej trzy porcje warzyw (żółtych, czerwonych lub zielonych liściastych) oraz dwie porcje owoców 4. Co najmniej trzy razy dziennie powinno się włączać do diety produkty mleczarskie odtłuszczone lub o zmniejszonej ilości tłuszczu

Zalecenia żywieniowe dla osób starszych 5. Nieco rzadziej, czyli dwie porcje na dzień, należy spożywać suche nasiona , orzechy, ryby, drób, chude mięso 6. Co pewien czas dietę należy uzupełnić w suplementy witaminy D i B12, co należy skonsultować z lekarzem 7. Należy unikać lub znacznie ograniczyć ilość spożywanych nasyconych kwasów tłuszczowych, najbardziej zalecanymi tłuszczami są oleje roślinne, oliwa z oliwek

Piramida żywieniowa dla seniorów

Porcja produktu 1 porcja warzyw: - duży pomidor - średnia papryka - 1/3 główki sałaty - ½ szklanki gotowanej marchwi - szklanka rozdrobnionych brokułów 1 porcja owoców : - jabłko - banan - pomarańcza - osiem śliwek węgierek - ¼ suszonych owoców - niepełna szklanka soku owocowego

Porcja produktu 1 porcja produktów mlecznych: - szklanka mleka - niepełna szklanka jogurtu - pojemnik twarożku dwa plasterki – 40 g sera podpuszczkowego 1 porcja produktów białkowo-tłuszczowych : - 1/3 szklanki orzechów - dwie łyżki pestek słonecznika - filet z ryby – około 90 g - kawałek chudej wołowiny – około 90 g

Przyczyny błędów w odżywianiu osób starszych Środowiskowe Indywidualne 1. Nieprawidłowe przyzwyczajenia i preferencje pokarmowe 2. Niski poziom wiedzy żywieniowej 3.Liczne choroby 4. Restrykcje dietetyczne 5. Ograniczona mobilność (niepełnosprawność) 6. Osłabienie odczuwania smaku, zapachu, głodu i pragnienia 1. Trudności w robieniu zakupów 2. Trudności w przygotowaniu posiłków 3. Brak specjalistycznego sprzętu kuchennego 4. Samotność i izolacja społeczna 5. Zły status społeczno - ekonomiczny

Główne błędy w zwyczajach żywieniowych osób starszych 1. Małe urozmaicenie i monotonia odżywiania 2. Brak niektórych posiłków 3. Nadmierne dosładzanie i dosalanie potraw 4. Pojadanie między posiłkami 5. Zbyt mała liczba posiłków

Główne błędy w spożyciu żywności przez osoby starsze ZBYT DUŻE ZBYT MAŁE 1. Cukier i słodycze 2. Mięso i jego przetwory 3. Tłuste mięso i wędliny 4. Tłuszcze 5. Żywność o dużej gęstości energetycznej i małej gęstości odżywczej (puste kalorie) 1. Owoce 2. Produkty mleczne 3. Produkty zbożowe 4. Produkty zbożowe z pełnego przemiału 5. Ryby 6. Nasiona roślin strączkowych 7. Warzywa 8. Woda i płyny

Pełnowartościowe odżywianie według 10 reguł 1. Produkty zbożowe – kilka razy dziennie i często ziemniaki Przede wszystkim produkty pełnoziarniste. Ziemniaki najlepiej gotowane w mundurkach.

Pełnowartościowe odżywianie według 10 reguł 2. Warzywa i owoce – 5 porcji dziennie 5 porcji warzyw i owoców, najlepiej świeżych, lekko blanszowanych – najlepiej do każdego głównego posiłku, poza tym także między posiłkami

Pełnowartościowe odżywianie według 10 reguł 3. Codziennie mleko, produkty mleczne, sery 4. Raz w tygodniu ryby 5. Mięso, wędliny oraz jaja z umiarem.

Pełnowartościowe odżywianie według 10 reguł 6. Mało tłuszczu i tłustych produktów W miarę możliwości należy używać tłuszczów pochodzenia roślinnego (olej słonecznikowy, rzepakowy)

Pełnowartościowe odżywianie według 10 reguł 7. Cukier i sól z umiarem

Pełnowartościowe odżywianie według 10 reguł 8. Dużo płynów Woda jest absolutnie konieczna do życia. Należy pić ok. 2,0 litra płynów każdego dnia (woda, woda mineralna, herbaty ziołowe i owocowe). Napoje alkoholowe powinny być spożywane w niewielkich ilościach. Mężczyźni np. Mogą spożywać 0,5 litra piwa lub 0,25 litra wina lub 0,06 litra wódki dziennie (kobiety połowę tej ilości).

Pełnowartościowe odżywianie według 10 reguł 9. Jedzmy powoli , delektujmy się posiłkami Świadome jedzenie pozwala na prawidłowe jedzenie. Człowiek je także oczami. Nie spieszmy się przy jedzeniu 10. Uważajmy na wymarzoną wagę i poruszajmy się dużo Z właściwą wagą czujemy się lepiej, a dużo ruchu dodaje energii

Top lista owoców i warzyw