Komputeryzacja procesów bibliotecznych (1) Program zajęć: Komputeryzacja procesów bibliotecznych – uwagi ogólne Systemy biblioteczne – ujęcie teoretyczne Systemy biblioteczne – ćwiczenia MOL 2000+ MAK+

Komputeryzacja procesów bibliotecznych (2) Rozwój technologii Sprzęt komputerowy Oprogramowanie RFID Procesy standaryzacyjne Format opisu dokumentów Protokoły wymiany danych Rozwój usług bibliotecznych Procesy biblioteczne Potrzeby użytkowników Potrzeby informacyjne

Proces gromadzenia Dane dotyczące zamówień Dane dotyczące dostawców Dane dotyczące czytelników System księgowości gromadzenia zbiorów

Automatyczna rejestracja i kontrola wpływu wydawnictw ciągłych (akcesja) Zamówienia wstępne Automatyczna rejestracja/akcesja wydawnictw ciągłych Reklamacje Obieg Oprawa Zarządzanie prenumeratą Wydawanie różnych wykazów Aktualizacja katalogów OPAC

Proces katalogowania Dane bibliograficzne opisowe Dane dotyczące charakterystyki rzeczowej Lokalne dane biblioteczne

Proces udostępniania Wypożyczanie dokumentu użytkownikowi biblioteki Przedłużenie wypożyczenia (prolongata) Kontrola zwrotu Rezerwacja Identyfikacja dokumentów nie zwróconych w terminie Monity dotyczące dokumentów nie zwróconych Zarządzanie dokumentami specjalnymi Zarządzanie karami Drukowanie wykazów, raportów i danych statystycznych

Proces zarządzania Administrowanie Statystyka Księgowość Budżet Prace inwentarzowe Funkcje biurowe Statystyka Statystyka dotycząca zbiorów Statystyka czytelników Statystyka działalności

Systemy biblioteczne Etienne Bonnot de Condillac (1754) System to zintegrowana całość, złożona z elementów połączonych zbiorem relacji Ludwig von Bertalanffy – „General System Theory” (1942) J. W. Forrester – związany z MIT od 1939, zajmował się analizą systemów z wykorzystaniem technologii informatycznej

Automatyzacja w bibliotekach Automatyzacja - zastosowanie komputerów mające na celu ułatwienie różnego rodzaju prac (fabryki, biura) Początki automatyzacji z zastosowaniem komputerów w bibliotekach to lata 60-te XX wieku Automatyzacja w bibliotece – zastosowanie komputerów dla procesów bibliotecznych właściwych i pomocniczych Procesy właściwe (gromadzenie, ewidencja, opracowanie, przeszukiwanie, udostępnianie itp.) Procesy pomocnicze (administracja, zarządzanie itp.)

Rozwój systemów bibliotecznych (1) Metody mechaniczne i fotograficzne 1927 Dickman Book Charger – system wspomagający proces wypożyczania (metalowa płytka z danymi czytelnika) 1932 system elektryczny firmy Gaylord wspomagający proces wypożyczania lata 40 w Gary Public Library wprowadzono system oparty na photocharging (fotografowanie książki i karty czytelnika)

Rozwój systemów bibliotecznych (2) Mechanografia Wynalazek karty perforowanej (1890 Herman Hollerith) Systemy oparte na karcie perforowanej 1936: Biblioteka Uniwersytetu w Teksasie 1985 Widener Library na Uniwersytecie Harvarda

Rozwój systemów bibliotecznych (3) Systemy informatyczne 1961 Biblioteka Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego (system obsługi czasopism) 1966 Biblioteka Uniwersytetu Johna Hopkinsa w Baltimor (system wypożyczeń na IBM 1401) 1967 Sussex County Library (system wypożyczeń ALS-1)

Typy systemów zautomatyzowanych System zintegrowany: Zaspokaja wszystkie funkcje biblioteki System wyspecjalizowany: Spełnia jedną z funkcji biblioteki System złożony: Kilka podsystemów, każdy spełnia ściśle określoną funkcję

Części składowe systemu bibliotecznego Moduł gromadzenia (ang. acquisitions) Moduł akcesji (ang. serial control) Moduł katalogowy (ang. cataloging) Moduł udostępniania( ang. circulation control) Moduł administracji Katalog publiczny – OPAC (ang. Online Public Access Catalog) Moduły specjalne

Architektura systemu bibliotecznego (1) Architektura typu klient-serwer architektura systemu komputerowego umożliwiająca podział zadań (ról). połączenie pomiędzy klientem a serwerem opisane jest przy pomocy określonych protokołów komunikacyjnych (TCP/IP). komunikacja opiera się na schemacie, w którym klient nawiązuje połączenie z serwerem. Następnie wysyła żądanie w określonym formacie do serwera i oczekuje na jego odpowiedź. Serwer cały czas oczekuje na klientów i w momencie otrzymania żądania przetwarza je i wysyła odpowiedź.

Architektura systemu bibliotecznego (2) Typy architektury klient-serwer dwuwarstwowa: złożona aplikacji klienckich - działających z reguły na komputerach osobistych stojących na biurkach użytkowników - oraz serwerów danych. wielowarstwowa: Warstwa prezentacji odpowiada za komunikację z użytkownikiem. Warstwa serwerów danych ma za zadanie zapewnienie dostępu do danych przechowywanych w bazach danych (również rozproszonych), zagwarantowanie ich spójności i bezpieczeństwa. Warstwa serwerów aplikacji wszystko to co nie należy do zadań obu pozostałych warstw, a musi być wykonywane w systemie.

Architektura systemu bibliotecznego (3)

Format MARC Machine Redable Cataloging Zespół pod kierownictwem Henrietty Avram 1965 Jako program pilotażowy obejmował na początku 16 bibliotek 1968 opracowano MARC II 1969 taśmy magnetyczne z Biblioteki Kongresu kupowało 80 bibliotek amerykańskich Obecnie obowiązuje MARC21

MARC w Polsce 1971 - Biblioteka Główna Politechniki Wrocławskiej przejmuje format MARC II Projekt SABINA (System Automatyczny Biblioteki Narodowej) 1982 - Zofia Moszczyńska publikuje specyfikację formatu MARC-BN

MARC (ISO 2709) Struktura Oznaczniki zawartości (etykiety pól, oznaczania podpól i wskaźniki) Zawartość (dane)

Protokół Z39.50 (1) Z39.50 jest nazwą międzynarodowego standardowego protokołu określającego komunikację między serwerem udostępniającym bazy danych a klientem zlecającym przeszukiwanie baz i prezentację odszukanych rekordów. Norma opisująca ten protokół to ISO 23950:1998 Information and documentation - Information retrieval (Z39.50) - Application service definition and protocol specification, polski odpowiednik to PN-ISO 23950:2002 Informacja i dokumentacja - Pobieranie informacji (Z39.50) - Definicja usługi aplikacyjnej i specyfikacja protokołu.

Protokół Z39.50 (2) Protokół opisuje wymianę komunikatów między klientem a serwerem, która umożliwia klientowi: zlecenie dokonania przez serwer przeszukiwania w jednej lub wielu bazach danych oraz utworzenie zbioru wyników, pobranie niektórych lub wszystkich odszukanych rekordów.

Protokół Z39.50 (3) W ramach jego podstawowych funkcji przewidziano następujące operacje: przeglądania indeksu (scan), wyszukania (search), prezentacji wyników (present). Sposoby wyszukania (przeszukiwanych pól opisu, sposobu dopasowania itp.) opisano oddzielnie.

Protokół Z39.50 – zastosowania Karlsruher Virtueller Katalog KVK - http://www.ubka.uni-karlsruhe.de/kvk.html Katalog Rozproszony Bibliotek Polskich KARO - http://karo.umk.pl/Karo/ Multiwyszukiwarka dla Komputerowych Baz Bibliotecznych FIDKAR - http://mak.bn.org.pl/fidkar/index.html

RFID Radio-frequency identification – technika, która wykorzystuje fale radiowe do przesyłania danych oraz zasilania elektronicznego układu (etykieta RFID) stanowiącego etykietę obiektu przez czytnik, w celu identyfikacji obiektu. Technologia RFID coraz częściej wykorzystywana jest w bibliotekach w celu zminimalizowania kradzieży dokumentów, bardziej efektywnego śledzenia materiałów w całej bibliotece, łatwiejszej i szybszej inwentaryzacji i transportu materiałów.

OPAC Online Public Access Catalog Sposób udostępniania katalogów bibliotecznych użytkownikom Zastępują tradycyjne katalogi kartkowe (lata 80) Udostępniane za pośrednictwem sieci Internet (od połowy lat 90)

Trochę historii (1) Karty katalogowe

Trochę historii (2) Katalogi drukowane Catalog of Books Represented by the Library of Congress printed Cards (167 tomy) Aktualność Problemy technologiczne Problemy typograficzne Weryfikacja i kontrola Administracja i bezpieczeństwo

Trochę historii (3) Fotoskład Technika reprodukcji fotograficznej Stosowana przy produkcji druków handlowych i naukowych Bibliografie specjalne

OPAC (1) System dialogu Dialog w języku komend Dialog w formie menu Wyszukiwanie z zastosowaniem Algebry Boole’a Wyszukiwanie w języku naturalnym Zapytanie wg modelu „obiekt-relacja”

OPAC (2) Pierwsze katalogi online udostępniono w: Ohio State University (1975) Dallas Public Library (1978)

OPAC (2) Ergonomia Jakość dialogu Czas przygotowania użytkownika Pomoce online Dokumentacja Czytelność i prezentacja danych Niezawodność oprogramowania Czas odpowiedzi Żargon

OPAC - zastosowania Biblioteka Narodowa (INNOPAC) - http://alpha.bn.org.pl/ Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego (VTLS) - https://opac.buw.uw.edu.pl/cgi-bin/katalog/chameleon Biblioteka Główna UKW w Bydgoszczy (HORIZON) - http://82.146.234.5/ Biblioteka Uniwersytetu Szczecińskiego (KOHA) - http://katalog.bg.szczecin.pl/cgi-bin/koha/opac-main.pl Miejska Biblioteka Publiczna we Wrocławiu (ALEPH) - http://80.53.118.28/F Miejska Biblioteka Publiczna w Sosnowcu - http://83.16.122.50/cgi-bin/wspd_cgi.sh/WService=wsbroker1/wo_log.w

Koniec prezentacji Dziękuję za uwagę