Rola, perspektywy i rozwój polskiej biblioteki wirtualnej Marek Niezgódka ICM Rola, perspektywy i rozwój polskiej biblioteki wirtualnej Marek Niezgódka ICM, Uniwersytet Warszawski Pawińskiego 5a, Warszawa

migracja do zasobów przechowywanych elektronicznie trend powszechny szereg programów strategicznych Kierunek rozwoju archiwów wiedzy: migracja do zasobów przechowywanych elektronicznie trend powszechny szereg programów strategicznych krajowych oraz inicjatyw międzynarodowych sięgających skali globalnej Ograniczenia telekomunikacyjne stopniowo nieistotne: istniejące sieci rozległe -- stan zadowalający trudności co najwyżej na poziomie sieci lokalnych

Obszar szansy: stworzenie spójnego systemu wirtualnej biblioteki nauki W sytuacji głębokiego niedoboru środków finansowych nauki i edukacji krytyczne staje się radykalne podwyższenie efektywności wykorzystania dostępnych środków oraz inicjowanie działań niekonwencjonalnych Obszar szansy: stworzenie spójnego systemu wirtualnej biblioteki nauki Rozwinięte społeczeństwo informacyjne narzuci zupełnie nowe wymagania składnicom informacji i wiedzy Łatwość autoryzacji elektronicznej (podpisu) w sieci globalnej spowoduje głęboką zmianę oczekiwań odbiorców wobec wydawnictw, bibliotek i dostawców serwisów zdalnych

Skala istniejącej szansy udziału w kształtowaniu nowych praktyk i określaniu przyszłych standardów propagowania i udostępniania zasobów wiedzy stanowi o wielkości napotykanego wyzwania Nawet najcenniejsze programy indywidualne i lokalne same nie wystarczą; mogą one stać się natomiast podstawowymi elementami konstrukcyjnymi jednolitego systemu ogólnego pod warunkiem wpisania się w spójną strukturę całości Wyzwanie szczególnie istotne: działanie na rzecz istotnie szerszego w skali międzynarodowej uwidocznienia i wypromowania polskich wydawnictw naukowych, tradycyjnych i alternatywnych

Skala aktywności nauki w Polsce uzasadnia celowość oraz tworzy warunki intelektualne i technologiczne podjęcia inicjatywy stworzenia ogólnokrajowego systemu wirtualnej biblioteki nauki Skala aktywności nauki w Polsce uzasadnia celowość oraz tworzy warunki intelektualne i technologiczne podjęcia inicjatywy stworzenia ogólnokrajowego systemu wirtualnej biblioteki nauki (i edukacji), której celem będzie: –nieograniczony dostęp do światowych zasobów wiedzy, –nieograniczony dostęp do światowych zasobów wiedzy, publicznych oraz komercyjnych: indeksy, bibliografie, abstrakty pełne teksty archiwa faktograficzne i multimedialne –stworzenie jednolitego systemu dostępu –stworzenie jednolitego systemu dostępu do szerokiej klasy zasobów, z efektywnymi narzędziami wyszukiwania i analizy zbiorów

–stworzenie ujednoliconego systemu archiwów –stworzenie ujednoliconego systemu archiwów elektronicznych polskich zasobów naukowych, obejmującego: katalogi bazy bibliograficzne (abstrakty i indeksy) zbiory pełnotekstowe bazy faktograficzne interaktywne archiwa multimedialne archiwum zbiorów specjalnych –budowa archiwum zbiorów specjalnych –współdziałanie z projektami –współdziałanie z projektami tworzenia elektronicznych archiwów wiedzy w innych krajach i z inicjatywami międzynarodowymi

prototyp systemu bwn bwn bwn Zamiar strategiczny: Od roku 1996, ICM rozwija system baz wiedzy dostępny w ogólnopolskiej sieci naukowej (prototyp systemu bwn) bwn: początkowo zbiór odrębnych baz faktograficznych i bibliograficznych, stopniowo zaczyna stanowić jednolite archiwum z interfejsami dostępowymi oraz maszynami indeksującymi i przeszukującymi wspólnymi dla całych grup zasobów Obok licencjonowanych zasobów komercyjnych system bwn zawiera archiwa tworzone przez ośrodki akademickie, tak w kraju jak i w skali międzynarodowej Zamiar strategiczny: wkład na rzecz integracji tworzonych w Polsce elektronicznych zasobów bibliotek i ich połączenie z zasobami zagranicznymi

bwn Obecnie struktura systemu bwn obejmuje: –moduł licencjonowanych zasobów światowych baz bibliograficznych i indeksowych, kolekcje zasobów pełnotekstowych i faktograficznych –moduł zasobów tworzonych, w tym: polskie bazy bibliograficzno-indeksowe kolekcję pełnotekstowych wersji czasopism naukowych (polskich) podręczniki i monografie w wersji cyfrowej archiwum cyfrowe preprintów i rozpraw naukowych kolekcje specjalne interaktywne archiwum multimedialne

bwn Istotne atrybuty systemu bwn: –integracja zasobów na poziomie przeszukiwania, indeksowania, linkowania –interoperacyjność z wiodącymi światowymi systemami bibliotek wirtualnych –rozproszona architektura funkcjonalna –skalowalny charakter otwarty –dostępność w sieciach rozległych (krajowej i światowej)

UWAGA UWAGA Opis stanu obecnego zasobów dostępnych w sieci ogólnopolskiej poprzez ICM można znaleźć pod adresem: Tam także dostępna szczegółowa informacja o działaniach planowanych na rok

Nowe zadania związane z udostępnianiem światowych zasobów wiedzy w skali krajowej: rozwój zakresu i skali dostępności zasobów ulokowanych na serwerach w Polsce tworzenie licencjonowanych zasobów zlokalizowanych w Polsce lub wprowadzanie jednolitego systemu udostępniania zasobów ulokowanych w archiwach zagranicznych wprowadzanie elastycznych mechanizmów udostępniania zasobów: obok okresowego trybu subskrypcyjnego dla instytucji zindywidualizowane dostępy pojedyncze współdziałanie z wiodącymi programami rozwoju bibliotek wirtualnych realizowanymi przez zagraniczne ośrodki naukowe i ich grupy (6FP, NSF) współdziałanie z czołowymi światowymi wydawcami naukowymi i producentami wiodących baz danych naukowych

Istotne cechy racjonalizacji działań bwn Istotne cechy racjonalizacji działań wspomagane przez zamierzenia systemu bwn: –wobec dramatycznie ograniczonych środków nauki szczególnie istotne racjonalne ograniczenie nakładów na prenumeraty wersji papierowych czasopism naukowych, przy równoczesnym sieciowym udostępnieniu wersji elektronicznych czasopism, zintegrowanych z bazami bibliograficznymi i indeksowymi –wprowadzenie wspólnego interfejsu użytkownika i systemu indeksującego dla możliwie szerokiej klasy zasobów CrossRef, OpenLink –wprowadzanie nowych rozwiązań integrujących zasoby bibliograficzne i pełnotekstowe (m.in. rozwiązania w rodzaju CrossRef, OpenLink) –po stronie użytkowników, utworzenie ogólnopolskiej struktury konsorcjów instytucji zainteresowanych dostępem do zasobów licencjonowanych, dodatkowo obniżające koszty sumaryczne

Zasoby tworzone bwn: Zasoby tworzone w systemie bwn: –bazy bibliograficzne (abstrakty, indeksy), migrujące do standardów umożliwiających integrację z bazami zagranicznymi podobnego typu ( ISI: SCI-Ex i pełne środowisko Web of Knowledge, OVID: Medline, INSPEC,...): obecnie: bazy bibliografii polskich czasopism biologicznych, rolniczych, a także technicznych obszary możliwe do włączenia do systemu bwn: w szczególności medycynę, nauki matematyczne

–archiwum polskich preprintów i rozpraw naukowych, w standardzie umożliwiającym jego integrację z wiodącymi światowymi archiwami podobnego typu, m.in.: archiwum raportów fizycznych w LANL biblioteka cyfrowa systemu uniwersytetów kalifornijskich Research IndexResearch Index Instytutu Badawczego NEC w Princeton międzynarodowy system archiwów rozpraw doktorskich archiwa EMIS, ERCIM - baza DELOS (w Europie) –jednolite archiwum pełnotekstowych czasopism elektronicznych z abstraktami (w miarę zasadności rozproszone), ze wspólnym systemem indeksowania

–digitalizacja retrospektywna: archiwalne roczniki polskich czasopism matematycznych Fundamenta Mathematicae Studia Mathematica Colloquium Mathematicum Acta Arithmetica Dissertationes Mathematicae archiwalne tomy matematycznych serii wydawniczych Monografie Matematyczne Banach Center Publications Już dostępne pierwsze roczniki Fundamenta Mathematicae oraz podstawowe monografie Stefana Banacha por.,

–Archiwum elektronicznych książek (e-książek) naukowych, w szczególności zawierające podręczniki interaktywne przygotowane jako podstawa kursów zdalnego nauczania i samokształcenia Zainteresowanie przygotowaniem podręczników w formie elektronicznej i ich umieszczeniem w systemie bwn wyraził szereg wysokiej klasy autorów, w szczególności w obszarze nauk ścisłych i przyrodniczych Pierwsze tytuły zostały już przygotowane i umieszczone na serwerach ICM –Multimedialne archiwum naukowo-edukacyjne, działające w interaktywnej formule telewizji internetowej (

Bibliografia: [1] C.W. Bailey, Jr: Scholarly Electronic Publishing Bibliography, obecnie wersja 44 ( ): [2] D-Lib Magazine: [3] „Digital Libraries: Universal Access to Human Knowledge”, PITAC, Panel on Digital Libraries, February [4] Informacja o planowanym zakresie udostępniania naukowych baz danych w ramach Biblioteki Wirtualnej w ICM w roku 2003 oraz oferta udziału w licencjach: