Wyzwolenie miasta Koła Wykonawcy: Karolina Trafna Marta Baryła Klasa I Ta

Wyzwolenie miasta – takim terminem określane są walki o miasto Koło w dniu 20 stycznia 1945 r. pomiędzy wojskami Wermachtu i Armii Czerwonej.

Walki o Koło Nie powiodło się zdobycie Koła w tak łatwy sposób jak Kłodawę. Walki o miasto były niezwykle zacięte. Żołnierzom Armii Czerwonej natarcie szczególnie utrudniał liczny garnizon niemiecki, a także rozbudowany system umocnień polowych – szczególnie w okolicach cegielni na ulicy Nagórnej. Tam, w czasie szturmu, zginęli sierż. Mikołaj Nosula i mł. lejtnant Władimir Lewakow, którzy własnymi ciałami zasłonili strzelnice bunkrów okupanta. Po zakończeniu działaś wojennych zostali pochowani w Mauzoleum Żołnierzy Radzieckich w Warszawie, pośmiertnie odznaczono ich tytułem Bohaterów Związku Radzieckiego oraz zostali patronami ulicy w Kole – w 1989 r. przemianowanej na ulicę Bogumiła.

Plan działania Już 19.stycznia wieczorem pierwsze jednostki radzieckie podeszły pod miasto od strony Kłodawy, wzdłuż szosy, po jej północnej stronie. Napotkały silny ogień z broni maszynowej i przeciwpancernej III i IV Batalionu 41 pułku grenadierów i zaległy w polu w Chojnach, oczekując nadejścia głównych sił 8 Armii Gwardyjskiej.

W godzinach porannych 20.stycznia nadciągnęły główne siły radzieckie i zajęły pozycje wyjściowe wzdłuż szosy na Kłodawę, tuż za przejazdem kolejowym w Chojnach. Po ich lewej stronie na wzniesieniach ustawiły się baterie artylerii ciężkiej i ostrzeliwały niemieckie punkty ogniowe w mieście. Stanowiska artylerii niemieckiej, szczególnie artylerii przeciwpancernej, były umieszczone wzdłuż linii obronnych i w punktach wysokościowych na terenie miasta, np. na wieżach kościołów i wysokich budynkach na ul.Okólnej (dziś Michała Kajki). Wymiana ognia pomiędzy artylerią niemiecką i radziecką doprowadziła do zniszczenia jednej wieży kościoła Klasztoru Bernardynów i wieży kościoła ewangelickiego przy ul. Sienkiewicza.

O godzinie 11.30 Rosjanie przypuścili pierwszy szturm na pozycje niemieckie w kierunku północno-zachodnim rozwijając natarcie wzdłuż linii obronnych nieprzyjaciela. Przecięli szosę prowadzącą do Włocławka i rozwijając natarcie w kierunku zachodnim opanowali teren przy cegielni p. Imiłkowskiego (teren blisko obecnych ogródków działkowych na ul. Włocławskiej, za torami), gdzie dostali się pod niezwykle silny ogień artylerii i broni maszynowej prowadzony przez Niemców z okopów i umocnień przy dworcu kolejowym. Atak ten załamał się i Rosjanie zmuszeni byli wycofać się w rejon cegielni i zalegli wzdłuż drogi na Włocławek. O godzinie 12.00 Rosjanie ponowili atak ze swego głównego zgrupowania tuż za przejazdem kolejowym na drodze do Kłodawy, w dwóch kierunkach: północno-zachodnim i południowo-zachodnim. Przy silnym wsparciu artylerii i czołgów przełamali niemiecką linię obrony i zmusili IV Batalion Wehrmachtu do wycofania się na drugą linię obrony, likwidując tym samym główny punkt oporu niemieckiej artylerii przeciw pancernej. Południowe skrzydło IV Batalionu zostało zepchnięte aż za trzecią linię obrony do przyczółka mostowego na Warcie.

W tym samym czasie następowało natarcie wojsk radzieckich od strony Uniejowa, gdzie po przekroczeniu Warty jednostki te rozwijały swój główny kierunek uderzeniowy na Turek i Konin. Po godz. 10.00 wojska przecięły drogę Koło-Konin w Genowefie i nadal rozwijały natarcie wzdłuż tej drogi w kierunku Konina. Manewr ten odciął drogę odwrotu jednostkom niemieckim stawiającym opór w Kole. Natarcie rozwijane przez „wschodnią kolumnę Rosjan“, jak określali ją Niemcy w swych planach operacyjnych z 20.stycznia, doprowadziło we wczesnych godzinach popołudniowych do ostatecznego wyzwolenia miasta i tuż przed wieczorem Koło było wolne.

Zakończenie walk Zacięte walki o miasto pociągnęły ciężkie ofiary po obydwu stronach walczących. Wyzwalając Koło zginęło 132 żołnierzy radzieckich, a ponad 390 zostało rannych. Żołnierze radzieccy szturmujący pozycje niemieckie wykazali się niezwykłym poświęceniem, którego symbolem może być fakt zasłonięcia swym ciałem niemieckich otworów strzelniczych bunkra w czasie ataku piechoty radzieckiej na umocnienia i okopy nieprzyjaciela trzeciej linii obronnej. Sierżant Lewakow i lejtnant Nosula za ten wyczyn otrzymali tytuł Bohatera Związku Radzieckiego i zostali pochowani w głównej alei cmentarza Mauzoleum Żołnierzy Radzieckich w Warszawie. Ich koledzy, którzy polegli w wyzwalaniu naszego miasta, spoczywają na cmentarzu wojennym przy ul. Nagórnej w Kole, który jest największym cmentarzem wojennym w Wielkopolsce Wschodniej.

Publiczna egzekucja Polaków przez hitlerowców

Upamiętnienie wydarzeń W latach sześćdziesiątych XX wieku w rejonie najcięższych walk utworzono symboliczny cmentarz. Tam ustawiono pomnik upamiętniających bohaterów 1945 r. Ponadto, w kilkunastu kwaterach spoczywają ofiary walk o wyzwolenie. Do dziś obok cmentarza wojennego, także dwie ulice upamiętniają wydarzenia sprzed ponad sześćdziesięciu lat: Poległych oraz 20 Stycznia.

Niemiecki bunkier na osiedlu Nagórna w Kole

Składanie wiązanek kwiatów w rocznicę wyzwolenia Koła na cmentarzu wojennym w Kole

Cmentarz wojenny w Kole