Odpowiedzialność prawna nieletnich Rola opiekuna prawnego osoby małoletniej

Odpowiedzialność prawna nieletnich Odpowiedzialność cywilna- wynika z przepisów kodeksu cywilnego Odpowiedzialność karna- jej podstawę prawną stanowi: Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26.10.1982r. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny

Odpowiedzialność cywilna nieletnich Art. 426. Małoletni, który nie ukończył lat trzynastu, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę. W systemie polskiego prawa cywilnego odpowiedzialność ta oparta jest na zasadzie winy w nadzorze. Mówiąc inaczej jest ona przeniesiona na osobę sprawującą opiekę nad małoletnim. Art. 427. Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczyni zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda powstałaby także przy starannym wykonywaniu nadzoru [...].

Małoletnim, którzy nie ukończyli 13 lat nie można przypisać winy. W stosunku do małoletnich, którzy ukończyli 13 lat w grę wchodzi ich własna odpowiedzialność, co w zasadzie wyłącza odpowiedzialność sprawujących nadzór na podstawie art. 427. Art. 415. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

Odpowiedzialność własna 13-latka oczywiście nie wyłącza odpowiedzialności rodziców czy też innych osób zobowiązanych do nadzoru za własne ich zachowania polegające na zawinionym niedopełnieniu obowiązku nadzoru.

Kim jest nieletni? Osoba, która nie ukończyła 18 lat, a przejawia zachowania świadczące o demoralizacji Osoba, która ukończyła 13 lat, a nie ukończyła lat 17 i dopuściła się popełnienia czynu karalnego, Osoba, która ukończyła 21 lat i względem której zostały orzeczone środki wychowawcze i poprawcze

Czyn karalny Jest to czyn zabroniony przez ustawę jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe oraz wkroczenie określone przez kodeks wykroczeń: 51 - zakłócanie porządku publicznego, 69 - niszczenie i uszkadzanie znaków umieszczonych przez organ państwowy 74 - uszkadzanie znaków lub urządzeń zapobiegających niebezpieczeństwu 76 - rzucanie kamieniami w pojazd będący w ruchu 85 - samowolna zmiana znaków lub sygnałów drogowych 87 - prowadzenie pojazdów przez osobę będącą po użyciu alkoholu 119 - kradzież lub przywłaszczenie mienia o wartości – do 250 zł 122 - niszczenie lub uszkadzanie mienia, jeżeli szkoda nie przekracza - 250 zł.

Demoralizacja To naruszenie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych

SĄD RODZINNY Prowadzi postępowanie wobec nieletniego, który rozpoznaje sprawę nieletniego w postępowaniu wyjaśniającym, a w razie konieczności wszczyna: 1.Postępowanie opiekuńczo –wychowawcze 2. Postępowanie poprawcze

Postanowienia sądu rodzinnego wobec nieletniego mogą polegać na: Udzieleniu upomnienia; zobowiązaniu do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia,

ustanowieniu nadzoru odpowiedzialnego rodziców lub opiekunów, ustanowieniu nadzoru organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania - udzielających poręczenia za nieletniego, zastosowaniu nadzoru kuratora, skierowaniu do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji lub instytucji zajmujących pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją,

 orzeczeniu przepadku rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego, orzeczeniu zakazu prowadzenia pojazdów, orzeczeniu umieszczenia w młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub w rodzinie zastępczej zawodowej; orzeczeniu umieszczenia w zakładzie poprawczym - wtedy, gdy nieletni dopuścił się czynu karalnego, jeżeli dodatkowo przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego, okoliczności i charakter czynu, a zwłaszcza gdy inne środki okazały się nieskuteczne lub nie rokują resocjalizacji nieletniego.

zastosowaniu innych środków zastrzeżonych w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Przedstawione środki wychowawcze można podzielić na: pozostawiające nieletniego w jego dotychczasowym środowisku wychowawczym (ppkt. 1, 2, 3, 4, 5);  kierujące nieletniego do placówki lub instytucji przejmującej od rodziców lub opiekunów część obowiązków związanych z wychowaniem (ppkt. 6); całkowicie zmieniające jego środowisko wychowawcze (ppkt. 9).

Sąd rodzinny może również: zobowiązać rodziców lub opiekuna do poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego, a także do ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni uczęszcza, poradni psychologiczno-pedagogicznej lub innej poradni specjalistycznej, zakładem pracy, w którym jest zatrudniony, oraz lekarzem lub zakładem leczniczym,

zobowiązać rodziców lub opiekuna do naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej przez nieletniego; zwrócić się do właściwych instytucji państwowych lub społecznych oraz jednostek samorządowych o udzielenie niezbędnej pomocy w poprawie warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego.

Sytuacja nieletnich jest różna w zależności od ich wieku- co przekłada się na zastosowane wobec nich środki wychowawcze. Gdy: nieletni dopuszcza się czynu zabronionego przed ukończeniem 13 lat – sąd traktuje popełnienie takiego czynu wyłącznie jako przejaw demoralizacji nieletniego i może zastosować środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich;

nieletni dopuszcza się czynu zabronionego między 13 a 17 rokiem życia – co do zasady sąd stosuje środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich jednak jeżeli nieletni ukończył lat 15 i dopuścił się: zamachu na życie Prezydenta (art. 134), zabójstwa człowieka (art. 148 § 1-3), spowodował ciężki uszczerbek na zdrowiu (art. 156 § 1 lub 3), spowodował zdarzenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, np. pożar (art. 163 § 1 lub 3),

dopuścił się piractwa ("klasycznego" nie komputerowego) (art. 166), katastrofy w ruchu lądowym (art. 173 § 1 lub 3), zgwałcenia zbiorowego (art. 197 § 3), wzięcia zakładnika (art. 252 § 1 lub 2) lub rozboju (art. 280) może odpowiadać na zasadach określonych w kodeksie karnym, o ile sąd uzna, że okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności wcześniej stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne;

sprawca dopuszcza się czynu zabronionego między 17 a 18 rokiem życia – wówczas co do zasady sąd stosuje przepisy kodeksu karnego; wyjątkowo jednak sąd zastosuje zamiast kary środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli popełniony czyn jest występkiem, a okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.

Rola opiekuna prawnego osoby małoletniej Zgodnie z KODEKSEM RODZINNYM I OPIEKUŃCZYM opiekę nad małoletnim dzieckiem sprawują przede wszystkim rodzice. Jednak gdy rodzice są nieznani lub nie przysługuje im władza rodzicielska, opiekę dla małoletniego ustanawia sąd.

Wspólne sprawowanie opieki nad dzieckiem sąd może powierzyć tylko małżonkom. Każdy, kogo sąd opiekuńczy ustanowi opiekunem, obowiązany jest opiekę objąć. Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zwolnić od tego obowiązku. Objęcie opieki następuje przez złożenie przyrzeczenia przed sądem opiekuńczym. Opiekun powinien objąć swe obowiązki niezwłocznie.

Opiekunem prawnym może być ustanowiona osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych. Ponadto opiekunem nie może być ten, kto został pozbawiony praw publicznych albo praw rodzicielskich, lub praw opiekuńczych. Prawo nie pozwala sprawować tej funkcji osobie, co do której zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna. Takie prawdopodobieństwo występuje, gdy np. kandydat na opiekuna jest poważnie chory lub niepełnosprawny.

zgodnie z prawem opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego. Co więcej, w sytuacji gdy rodzice małoletniego pozostającego pod opieką uczestniczą w sprawowaniu bieżącej pieczy nad dzieckiem i w jego wychowaniu, opiekun ma obowiązek informować ich o decyzjach w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku małoletniego. Podstawa prawna Art. 156 i 158 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 ze zm.).

Opiekun, podobnie jak rodzice, sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem dziecka.  Do obowiązku opiekuna należy całokształt starań o osobę dziecka, tj. kierowanie nim, troska o jego rozwój psychiczny, troska o zapewnienie mu środków utrzymania, leczenie w chorobie, kształcenie i wybór zawodu itd. Dla realizacji tych obowiązków opiekunowi przysługują kompetencje wobec małoletniego (posłuszeństwo) oraz kompetencje wobec osób trzecich. Piecza nad majątkiem dziecka dotyczy troski o stosunki majątkowe dziecka mając na uwadze dobro jego osoby.

 Opiekun niezwłocznie po objęciu swojej funkcji jest zobowiązany sporządzić inwentarz majątku osoby pozostającej pod opieką. Musi przedstawić ten dokument sądowi opiekuńczemu. Taki obowiązek powstaje także wówczas, gdy małoletni nabędzie majątek już w trakcie sprawowania nad nim opieki. Istnieje jednak wyjątek od tej zasady. Sąd opiekuńczy może bowiem zwolnić opiekuna od obowiązku sporządzenia inwentarza, jeżeli majątek małoletniego jest nieznaczny. Podstawa prawna Art. 160 par. 1 i 2 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 ze zm.).

Obowiązki opiekuna to przede wszystkim dbałość o dobro pozostającego pod opieką i sprawowanie pieczy nad jego osobą i majątkiem. Nie ma on natomiast obowiązku łożyć na utrzymanie małoletniego, chyba że został do tego zobowiązany przez sąd opiekuńczy. Pieniądze na utrzymanie małoletniego powinny pochodzić przede wszystkim z jego majątku lub z majątku osób, które mają obowiązek przyczyniać się do utrzymania dziecka. Podstawa prawna Art. 154 i 155 par. 1 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 ze zm.)

Opiekun obowiązany jest co najmniej raz (sąd ustala, czy nie częściej) do roku składać sądowi opiekuńczemu sprawozdanie dotyczące osoby pozostającej pod jego opieką, a także rachunki z zarządu jej majątkiem. Sąd opiekuńczy może wyznaczyć częstsze terminy dla sprawozdań. Sąd bada sprawozdania i rachunki dostarczone przez opiekuna pod względem rzeczowym i rachunkowym, zarządza w razie potrzeby ich sprostowanie i uzupełnienie, oraz orzeka, czy i w jakim zakresie rachunki zatwierdza.

Opiekun musi uzyskiwać zgodę sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach – tj. w przypadku czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem. Za ważniejsze sprawy będą uznane, np. sprzedaż nieruchomości należącej do podopiecznego, zmiana jego imienia bądź nazwiska,  itd. Dokonanie czynności w takiej sprawie bez uprzedniego zezwolenia sądu będzie powodować bezwzględną nieważność tej czynności.

Źródło: Kodeks rodzinny i opiekuńczy Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich Kodeks karny Kodeks cywilny Internet

Dziękuję za uwagę Justyna Krakowiak- Misiuna Pedagog Zespołu Szkół Szpitalnych w Szczecinie