PODAŻ PIENIĄDZA POPYT NA PIENIĄDZ 1

Podaż pieniądza RYNEK PIENIĄDZA 2

Pieniądz i podaż pieniądza Powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się z zobowiązań (np. spłata długu). Inaczej mówiąc, jest to środek wymiany Podaż pieniądza: Podaż pieniądza ustalana jest przez bank centralny (w Polsce przez Radę Polityki Pieniężnej i NBP).

Rodzaje pieniądza Pieniądz towarowy (np. złoto, muszelki, skóry itp.) Pieniądz symboliczny (banknoty, monety). Pieniądz bezgotówkowy

Funkcje pieniądza Środek wymiany Jednostka rozrachunkowa Środek przechowywania wartości (tezauryzacji) Płynność pieniądza to łatwość z jaką dane aktywo można zamienić na gotówkę (przez łatwość rozumiemy szybkość i pewność takiej zamiany).

Miary pieniądza M0 = gotówka w obiegu pozabankowym (C) + rezerwy gotówkowe banków (R) = baza monetarna (H) M1= gotówka w obiegu pozabankowym (C) + depozyty na żądanie (D) = C + D M2 = M1+ depozyty terminowe z terminem pierwotnym od 2 lat włącznie + depozyty z terminem wypowiedzenia do 3 miesięcy włącznie M3 = M2+ operacje z przyrzeczeniem odkupu + dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat włącznie

SKĄD SIĘ BIERZE PIENIĄDZ W GOSPODARCE? podaż pieniądza = gotówka + wykreowany pieniądz kredytowy Pierwotna kreacja pieniądza: - wprowadzanie gotówki przez bank centralny do systemu - kredyty udzielane bankom komercyjnym przez bank centralny Wtórna kreacja pieniądza: - udzielanie kredytów przez banki komercyjne swoim klientom RYNEK PIENIĄDZA 7

SKĄD SIĘ BIERZE PIENIĄDZ W GOSPODARCE? Podmioty biorące udział w kreacji pieniądza: 1. bank centralny 2. banki komercyjne (operacyjne) 3. sektor prywatny 4. budżet państwa RYNEK PIENIĄDZA 8

SKĄD SIĘ BIERZE PIENIĄDZ W GOSPODARCE? Bank centralny Banki komercyjne depozyty gotówka kredyty dla banków komercyjnych kredyty z banku centralnego rezerwy obowiązkowe obligacje kredyty dla klientów kredyty bankowe Sektor prywatny Sektor publiczny (budżet) RYNEK PIENIĄDZA 9

KREACJA PIENIĄDZA PREZ SYSTEM BANKOWY Bank centralny Pierwszy Bank Komercyjny S.A. rezerwy = 5 rezerwy = 7,5 gotówka = 95 gotówka = 100 gotówka = 45 gotówka = 65 lokaty = 100 rezerwy = 5 rachunek bieżący = 45 rachunek bieżący = 95 kredyty = 75 kredyty = 95 Drugi Bank Komercyjny S.A. Kredytobiorca Pierwszego Banku Komercyjnego S.A. spłaca ratę kredytu w wysokości 20 zł. Proces kreacji kredytów może być dalej kontynuowany przez oba banki komercyjne działające w systemie bankowym gospodarki. Pierwszy Bank Komercyjny udziela kredytu w rachunku bieżącym na kwotę 95 zł innemu klientowi. Drugi Bank Komercyjny S.A. odprowadza rezerwę do banku centralnego (5% z 50 zł) w wysokości 2,50 zł Pierwszy Bank Komercyjny odprowadza rezerwę obowiązkową (stopa rezerw wynosi 5%), zmniejszając wielkość środków dostępnych dla kredytobiorców. Klient wykorzystuje środki z kredytu, aby uregulować własne zobowiązania (50 zł). Środki te trafiają na rachunek klienta Drugiego Banku Komercyjnego S.A. Klient PBK S.A. zakłada lokatę terminową o wartości 100 zł gotówka = 47,5 gotówka = 50 rachunek bieżący = 50 rezerwy = 2,5 RYNEK PIENIĄDZA 10

KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ SYSTEM BANKOWY Wprowadzenie gotówki do systemu bankowego (np. poprzez złożenie depozytu) prowadzi do wycofania części tych środków w postaci rezerwy obowiązkowej (naliczanej od każdego przyjętego depozytu) oraz możliwość przeznaczenia pozostałej kwoty na dalszą kreację pieniądza (poprzez udzielanie kredytów). Jeżeli kredyt zostanie wykorzystany, a środki te ponownie trafią do systemu bankowego, banki będą mogły dokonywać dalszej kreacji pieniądza (kolejne depozyty, kolejne rezerwy i kolejne kredyty). W ten sposób podczas kreacji pieniądza w systemie bankowym mamy do czynienia z procesami mnożnikowymi... RYNEK PIENIĄDZA 11

KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ SYSTEM BANKOWY Skala potencjalnych procesów mnożnikowych zależy bezpośrednio od: 1. Wielkości gotówki wprowadzonej dostępnej dla gospodarki (publiczności) 2. Wielkości środków, jakie publiczność zechce przechowywać w systemie bankowym (tzw. stopa preferencji gotówkowych) 3. Wielkości rezerw obowiązkowych, które będą pomniejszały dostępne dla gospodarki środki z przeznaczeniem na kredyty Skala procesów mnożnikowych i w konsekwencji podaży pieniądza zależy oczywiście także od popytu na pieniądz (zwłaszcza kredyty) oraz pozostałych narzędzi polityki pieniężnej banku centralnego, które regulują kreację pieniądza w systemie bankowym. RYNEK PIENIĄDZA 12

KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ SYSTEM BANKOWY GOTÓWKA U PUBLICZNOŚCI stopa preferencji gotówkowych (ile złożyć w postaci depozytów w bankach?) ŚRODKI W DYSPOZYCJI BANKÓW rezerwa obowiązkowa (do banku centralnego) kredyty wykorzystanie kredytu oznacza, że część środków trafia z powrotem do obiegu, a stopa preferencji gotówkowych mówi znowu o tym, ile pozostanie w systemie bankowym jako depozyty ŚRODKI W DYSPOZYCJI BANKÓW rezerwa obowiązkowa (ale mniejsza niż poprzednio) kredyty (ale mniejsze niż poprzednio) RYNEK PIENIĄDZA 13

KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ SYSTEM BANKOWY Wprowadzamy następujące oznaczenia i zależności: D - depozyty płatne na każde żądanie (a vista) a - stopa rezerwy obowiązkowej (jaki procent każdego depozytu ma zostać wycofany z obiegu w postaci rezerwy); na przykład stopa a = 5% oznacza, że z każdych 100 zł depozytu 5 zł staje się rezerwą a 95 zł może stać się kredytem; Wtedy wielkość rezerw obowiązkowych (R) od przyjętych depozytów (D) i stopie rezerwy (a) wyraża się wzorem: R = a · D RYNEK PIENIĄDZA 14

KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ SYSTEM BANKOWY C - gotówka w obiegu c - stopa preferencji gotówkowych (jaką wielkość gotówki będę przechowywać posiadając depozyt o wartości 1 zł); na przykład stopa c = 20% oznacza, że dokonuję takiego podziału środków pomiędzy depozyty i gotówkę, że przy 100 zł depozytu będę również posiadać 20 zł gotówki; Wtedy wielkość gotówki (C) przy przyjętych depozytach (D) i stopie preferencji płynności (c) wyraża się wzorem: C = c · D RYNEK PIENIĄDZA 15

KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ SYSTEM BANKOWY B - baza monetarna M1 - agregat pieniężny o najwyższym stopniu płynności (pieniądz transakcyjny) Zachodzą przy tym następujące zależności: B = C + R oraz M1 = C + D Wykorzystując otrzymane wcześniej zależności mamy: B = c·D + a·D = (a+c)·D M1 = c·D + D = (c+1)·D Dzieląc wyrażenia stronami i przekształcając mamy: RYNEK PIENIĄDZA 16

KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ SYSTEM BANKOWY Otrzymana zależność pokazuje, że: 1. Im większa jest baza monetarna tym więcej pieniądza można wykreować 2. Im wyższa stopa preferencji gotówkowych (im więcej środków przechowujemy w postaci gotówki), tym mniejszy jest mnożnik kreacji pieniądza i mniejsze możliwości zwiększania podaży pieniądza 3. Im wyższa jest stopa rezerw obowiązkowych, tym mniejsze są możliwości kreacji pieniądza RYNEK PIENIĄDZA 17

Zazwyczaj wskazuje się na trzy motywy popytu na pieniądz: POPYT NA PIENIĄDZ Zazwyczaj wskazuje się na trzy motywy popytu na pieniądz: 1. motyw transakcyjny 2. motyw przezornościowy 3. motyw spekulacyjny RYNEK PIENIĄDZA 18

Popyt na pieniądz Popyt na pieniądz zależy dodatnio od dochodu (Y) oraz ujemnie od stopy procentowej (R). Stopa procentowa to koszt alternatywny trzymania pieniędzy. Pod pojęciem popytu na pieniądz będziemy rozumieli popyt na gotówkę oraz depozyty na żądanie (czyli popyt na M1). Tak więc całkowity popyt na pieniądz składa się z popytu na gotówkę (C) oraz wkłady na żądanie (D).

Popyt na pieniądz Najprostszą funkcją popytu na pieniądz jest funkcja liniowa: L = k∙Y −h ∙r Gdzie: L - popyt na pieniądz, Y - dochód, r - rynkowa stopa procentowa, k - wrażliwość L na zmiany Y, h - wrażliwość L na zmiany r. Mówiąc o popycie na pieniądz mamy na myśli popyt na realne zasoby pieniądza (tzn. uwzględniające poziom cen).

Popyt na pieniądz - analiza graficzna Im wyższy dochód, tym większy popyt na pieniądz przy każdym poziomie stopy procentowej. r L L2 = kY2 - hr L1 = kY1 - hr kΔY

Równowaga na rynku pieniężnym Równowaga na rynku pieniężnym oznacza, że popyt na pieniądz równy jest realnej podaży pieniądza, czyli: L = M/P Rozwijając funkcję popytu na pieniądz otrzymamy: M / P = k∙Y −h ∙r

Równowaga na rynku pieniężnym co po przekształceniach da nam: r = (k/h)∙Y −(1/h) ∙(M/P) Otrzymamy w ten sposób równanie krzywej LM, która pokazuje wszystkie kombinacje dochodu (Y) i stopy procentowej (R), dla których popyt na pieniądz równy jest podaży czyli dla których rynek pieniężny jest w równowadze.

Czym jest inflacja? Inflacja to wzrost poziomu cen (okresy) Czysta inflacja – ceny dóbr i czynników produkcji rosną w tym samym tempie Chroniczna inflacja – nowe zjawisko. Po roku 1950 ceny wzrosły znacznie we wszystkich krajach rozwiniętych

Pieniądz i inflacja Między nominalną podażą pieniądza a poziomem cen istnieje związek Realna podaż pieniądza M/P jest ilorazem nominalnej podaży pieniądza M oraz poziomu cen P Ludzie mogą nabywać dobra za pieniądz i zgłaszają na niego popyt.

Pieniądz i inflacja Popyt na realne zasoby pieniężne L(Y, r) Y- dochód realny (przy jego wzroście rośnie popyt na pieniądz) r – stopa procentowa (przy jej wzroście koszt trzymania pieniądza się zwiększa i popyt na niego maleje)

Pieniądz i inflacja Kiedy realna podaż pieniądza jest równa realnemu popytowi na pieniądz rynek pieniądza jest zrównoważony M/P = L(Y, r) Zmienna stopa procentowa utrzymuje rynek pieniądza w stanie równowagi

Pieniądz i inflacja M/P = L(Y, r) Jeżeli dostosowanie płac nominalnych i cen w krótkim okresie odbywa się z opóźnieniem wzrost M powoduje wzrost podaży realnej M/P Nadwyżka realnej podaży powoduje spadek stopy procentowej. Przy niższej stopie rośnie popyt globalny na dobra w wraz z nim – ceny. Na rynku pracy – wzrost płac nominalnych

Pieniądz i inflacja M/P = L(Y, r) Kiedy płace i ceny dostosowują się do zmienionej sytuacji, jednorazowy trwały wzrost nominalnej podaży pieniądza wywołuje identyczny , jednorazowy i trwały wzrost płac i cen. Produkcja, zatrudnienie, stopa procentowa i realna podaż pieniądza powracają do początkowych wielkości. Po dostosowaniach popyt na realne zasoby pozostaje niezmieniony

Pieniądz i inflacja Ilościowa teoria pieniądza zakłada, że zmiany nominalnej podaży pieniądza powodują identyczne zmiany poziomu cen i płac, lecz nie wpływają na produkcje i zatrudnienia. Zwiększenie nominalnej podaży pieniądza powoduje inflacje.

Pieniądz i ceny Zakładamy, że realny popyt na pieniądz jest stały. Rynek pieniądza w równowadze i podaż realna M/P jest stała Polityka pieniężna utrzymuje podaż nominalna M na stałym poziomie i ceny P zrównują M/P z poziomem popytu. Jaka może być alternatywna polityka?

Pieniądz i ceny Można ustalić docelową ścieżką dla poziomu cen P ( a jednocześnie dla inflacji). Wtedy można osiągać zakładany poziom podaży realnej M/P regulując podaż nominalną M. Ceny i podaż pieniądza są skorelowane, ale co jest „przyczyną”, a co „skutkiem”?

Pieniądz i ceny Odpowiedź zależy od prowadzonej polityki Jeżeli celem pośrednim Banku Centralnego jest poziom podaży nominalnej to przyczyną jest ilość pieniądza, a skutkiem – poziom cen Jeżeli celem jest poziom inflacji to zakładany jest poziom cen, a skutkiem jest podaż pieniądza

Pieniądz i ceny Nieustająca inflacja jest możliwa tylko jeżeli stale jest zwiększana nominalna podaż pieniądza. Jeżeli podaż nominalna byłaby stała, to wzrost cen (inflacja) tak zmniejszyłby podaż realną, że stopy procentowe utrzymujące rynek w równowadze wzrosłyby tak znacznie, że inflacja byłaby stłumiona automatycznie

Jakie szybkie są zmiany? Z równania M/P = L (Y, r) wynika, że wzrost realnego popytu na pieniądz równy jest wzrostowi jego realnej podaży, czy nadwyżce wzrostu nominalnej podaży pieniądza nad wzrostem cen stopa inflacji = wzrost nominalnej podaży pieniądza – wzrost realnego popytu na pieniądz Dochód realny i stopa procentowa zmieniają się nieznacznie w ciągu roku, a więc popyt realny zmienia się powoli

Jakie szybkie są zmiany? Jedno z głównych odkryć ilościowej teorii pieniądza jest powolne tempo zmian wielkości realnych. Szybkim i dużym zmianom wielkości nominalnych (podaż M) towarzyszy równie znaczna i szybka zmiana innych wielkości nominalnych (płace i ceny) = realna podaż pieniądza i płace realne pozostają na poziomie równowagi