Teorie uzasadniania Renata Ziemińska
Dwa główne spory Funadamentyzm – koherentyzm Internalizm – eksternalizm
Fundamentyzm foundationalism Fundamentyści (Chisholm) próbują zatrzymać regres (ciąg w nieskończoność) w uzasadnianiu poprzez wyznaczenie przekonań bazowych, które same nie potrzebują uzasadnienia (proste sądy a priori, dane samoświadomości) i są podstawą uzasadniania pozostałych naszych przekonań (uzasadnić jakieś przekonanie, to wyprowadzić je z przekonań bazowych).
Trudności fundamentyzmu Jak jednak uzasadnić, że te a nie inne przekonania są bazowe i nie potrzebują dalszego uzasadnienia? Czy to nie dogmatyzm? Im szerzej fundamentyści wyznaczają zakres przekonań bazowych (np. wliczając przekonania percepcyjne), tym trudniej uzasadnić ich bazowość, a im węziej ten zakres wyznaczają, tym trudniej, aby przekonania te pełniły rolę uzasadnienia reszty wiedzy (od samoświadomości nie ma dedukcyjnego przejścia do zdań o przedmiotach zewnętrznych).
Koherentyzm Koherentysci (BonJour, Lehrer) twierdzą, że błędne koło nie jest złe, a uzasadnienie nie polega na posiadaniu podstaw lecz na wzajemnym powiązaniu przekonań. Koherentyzm wiąże się z holizmem (uzasadnienie nie dotyczy pojedynczych przekonań, lecz całych systemów przekonań) i koherencyjną teorią prawdy (prawda to wyidealizowana koherencja). Tylko wtedy przekonanie uzasadnione w sensie koherentyzmu jest prawdopodobnie prawdziwe.
Trudności koherentyzmu Koherentyzm nie jest jednak rywalem fundamentyzmu lecz jego odmianą: uprzywilejowanie przenosi się tylko z pojedynczych przekonań na kryteria koherencji, ujęcie całego systemu przekonań, jego składników i logicznych związków pomiędzy nimi. Jak uzasadnić to uprzywilejowanie?
Internalizm Fundamentyzm i koherentyzm to dwa stanowiska w ramach internalizmu. Wyzwaniem dla nich jest eksternalizm. Internalizm zakłada, że czynnikiem uzasadniającym może być tylko to, co jest introspekcyjnie dostępne podmiotowi uzasadnianego przekonania, a zatem jego inne przekonania, doświadczenia, myśli, czyli stany wewnętrzne (ang. internal to tyle, co wewnętrzny).
Eksternalizm Eksternaliści są naturalistami, którzy wprowadzają jako czynniki uzasadniające kauzalne związki, reliabilność procesów, które doprowadziły do uformowania przekonania, a zatem zewnętrzne (eksternalne ang. external) fakty. Są to czynniki, które nie są bezpośrednio dostępne podmiotowi w refleksji (introspekcji) i może się zdarzyć, że podmiot nie zna czynników uzasadniających jego przekonanie, a zatem może nie wiedzieć, że jego przekonanie jest uzasadnione.
Internalisci Dla internalisty jest wykluczone, aby podmiot nie wiedział, że jego uzasadnione przekonanie jest uzasadnione, ponieważ to podmiot decyduje o uzasadnieniu. Internaliści (Chisholm, BonJour, Lehrer) posługują się subiektywną koncepcją uzasadnienia, choć odcinają się od subiektywizmu i próbują sformułować aprioryczne reguły rządzące uzasadnianiem (np. Jeżeli S akceptuje h i jeżeli nie akceptuje niczego, co przeczy h, to h jest dla S prawdopodobne. Chisholm 1994,125).
Eksternalisci Eksternalisci (Goldman) próbują uczynić pojęcie uzasadnienia bardziej obiektywnym, niezależnym od wewnętrznych stanów podmiotu i powiadają, że przekonanie jest uzasadnione nie wtedy, gdy podmiot tak uważa lecz wtedy, gdy według fachowców pochodzi ono z wiarygodnych (rzetelnych, reliabilnych) procesów poznawczych (reliabilizm).