Historia książki i druku dr inż. Mariusz Kąkolewicz ZTK WSE UAM
KSIĄŻKA Czym jest dla każdego z nas? ŚWIAT DZIECKA Moja pierwsza encyklopedia
3500 p.n.e. - początki pisma w Sumerze Sumeryjska tabliczka gliniana, wykaz dóbr świątynnych - piktogramy
Gliniana tabliczka z pismem klinowym
3000 p.n.e. - pismo hieroglificzne Egipt Hieroglify - święte pismo, dar bogów
Skryba egipski
Hieroglify
Kamień z Resetty
Kamień z Rosetty - fragment Hieroglify (część górna kamienia) zostały odczytane w 1822 roku przez J. Champolliona dzięki porównaniu z tekstem greckim (u dołu)
Książka w formie zwoju Starożytny zwój hebrajski
Rzymscy skrybowie
Rzymianie z przyborami pisarskimi, woskowymi tabliczkami i zwojem
Obelgi - tekst na płytce ołowianej
Rzymskie przybory pisarskie: stylus, pióra i kałamarz na sepię
Rzymski list ok. 100 n.e.
Średniowieczny skryba Skryba Edwin, Psałterz Utrechcki ok. 1170
Zwój (wolumen) pierwotna forma książki rękopiśmiennej, pas pergaminu, papieru, płótna, nawinięty na drążek (umbilicus), z tekstem w kolumnach i tytułem oraz nazwiskiem autora umieszczonymi na końcu zwoju. Zwoje stanowiące tomy jednego dzieła przechowywano często w metalowych, drewnianych, glinianych lub kamiennych pojemnikach (capsa, scrinium, bibliotheca). Zwoje jako forma książki pojawiły się ok. IV tysiąclecia p.n.e., a w II - IV w. n.e. Zaczęły być wypierane przez formę kodeksu.
Pustynia Judzka - Qumran W latach odkryto groty, w których znaleziono ponad 35 tys. fragmentów zwojów z I w. n.e. z tekstami Biblii
Zwoje z Qumran fragment oryginalny - 1 w. n.e.
Jerozolima Muzeum - Świątynia Księgi ze zwojami z Qumran
Muzeum Księgi - wnętrze
Zwoje z Qumran
Muzeum księgi - ekspozycja
868 - pierwsza książka drukowana - Chiny Wczesna chińska drewniana matryca drukarska
XI w. - wynalezienie ruchomej czcionki - Chiny Wczesne koreańskie matryce z brązu, pierwsze chińskie czcionki robiono z gliny
Od ok. 400 n.e. - książka w formie kodeksu Średniowieczny foliał
Foliał książka drukowana lub rękopiśmienna w formacie folio Folio - format książki składającej się z arkuszy złożonych na pół
Manuskrypt - książka pisana i iluminowana ręcznie Iluminowana strona ze średniowiecznej Biblii
Manuskrypt z łac. manusscriptum - rękopis w drukarstwie - tekst (ręczny lub maszynowy) przygotowany do druku
Czytelnik średniowieczny
Inicjał
(tutaj) pierwsza litera tekstu lub jego partii (np.. rozdziału), wyróżniająca się wielkością, barwą, często ozdobiona, ujęta w pole (owal lub kwadrat) lub ujmująca ilustrację, ornament. Stosowany od V w., w rękopisach i inkunabułach wykonywany był ręcznie, od ok odbijany razem z kolumną druku.
Biblia Gutenberga pierwszy druk ruchomą czcionką, fragment księgi Sybilli
Inkunabuł stary druk sprzed 1501 roku. Pierwsze inkunabuły wzorowano na średniowiecznych rękopisach m.in.. kroje czcionek naśladujące pismo ręczne (kolofon), ręczne zdobienie (iluminacja, inicjał). Od ok r wprowadzono inicjały odbijane wraz z kolumną druku i ilustracje z klocków drzeworytniczych, w końcu wieku zaczęto unifikować formy typograficzne (czcionki produkowano w specjalnych odlewniach). Pierwszym inkunabułem był druk J. Gutenberga ok (fragment z księgi Sybilli). Pierwszy w Polsce inkunabuł wydrukował (prawdopodobnie) K. Straube - kalendarz na 1474 rok. Liczbę inkunabułów ocenia się na ok. 40 tys. tytułów.
Iluminacja ręcznie wykonana malowana lub rysunkowa ilustracja w rękopisach. Luminacje malowano farbami kryjącymi (woskowymi lub temperą) albo wodnymi, rysowano piórem, srebrnym sztyftem lub cienkim pędzelkiem. Iluminacje zdobiły zwoje egipskie, greckie i rzymskie. Rozkwit iluminacji w średniowiecznych skryptoriach klasztornych. Typy iluminacji: inicjały ornamentalne i obrazkowe ilustracje tekstowe (często całostronicowe) obramienia dekoracyjne (floratury, bordiury, często wzbogacane motywem drolerie - mała scenka figuralna lub zwierzęca) niekiedy iluminacje dedykacyjne, wskazujące fundatora księgi
Ilustracja - iluminacja tekstowa Ilustracja Jeana Fouqueta Cezar nad Rubikonem ok. 1475
Drolerie Psałterz Alfonsa ok x14cm Historia sztuki red. A. Merota Arkady
Ilustracja książkowa - dzieło obrazowe związane z książką, którego zadaniem jest interpretacja, objaśnienie lub uzupełnienie treści tekstu pisanego. Ilustracja książkowa może być zarówno dziełem oryginalnym jak i reprodukcją malarstwa, rysunku, ryciny lub fotografii. Początki ilustracji - iluminacje w starożytnym Egipcie (Księgi umarłych), rozwój od IV w. n.e. wraz z upowszechnieniem się pergaminu. Wynalazek druku spowodował rozkwit ilustracji wykonywanej początkowo w technice drzeworytu (XV w.), później miedziorytu (poł. XVI w. - XVIII w.), stalorytu i litografii w XIX w., aż po techniki fotomechaniczne XX w.
Ilustracja - iluminacja tekstowa Iluminacje - manuskrypt ok. 1050r
Dekoracyjne iluminacje
Upowszechnienie czytelnictwa książek
Biblioteczka podręczna XVII w.
prasa drukarska o napędzie parowym Prasa rotacyjna z roku druk kolorowy, prasa rotacyjna, wynalezienie linotypu wynalezienie monotypu
Ilustracja - staloryt M. Weryho Gry i zabawy towarzyskie w pokoju i na dworze Warszawa 1900
Ręczny skład drukarski Ręczne układanie czcionek maszyna do fotoskładu
Pisma drukarskie pismo dziełowe, punktów typograficznych; wykonuje się składy książek, czasopism i gazet pismo tytułowe, czcionki większych stopni do składu tytułów rozdziałów, części tomów lub okładki i karty tytułowej - najczęściej wersaliki; pismo akcydensowe, wszelkie czcionki od punktów typograf., do składania druków akcydensowych: pism ozdobnych, reklamowych, kaligraficznych, kartograficznych i innych; pismo maszynowe - czcionki imitujące tradycyjne pismo maszyny do pisania pisma tekstowe, czcionki małych liter do składu: dzieł, broszur, czasopism i gazet;
Pisma drukarskie 1 - pismo klasyczne; Modena jasne i półgrube, 2 - Pismo linearne szeryfowe (egipcjanka): Nil 3 - Pismo bezszeryfowe (grotesk): Paneuropa 4 - Pismo ozdobne, 5 - Pisanki, 6 - Pismo szzerokie, 7 - Pismo ściągłe
Rodzaje pisma (czcionek) MAJUSKUŁA (WERSALIKI) - tzw. duże litery, pierwotna forma pisma łacińskiego, litery posiadają jednakową wysokość i dają się wpisać pomiędzy dwie linie; minuskuła - tzw. małe litery, późniejsza forma pisma, pojawiła się wraz z rozwojem druku, litery wpisuje się pomiędzy cztery linie; K APITALIKI - czcionki liter o wyglądzie wersalików, ale o wysokości i grubości małych liter; stosowane głównie w dziełach naukowych do wyróżnienia np. nazwiska autora - A. M ICKIEWICZ pismo proste - antykwa pismo pochyłe - kursywa (italika )
Wydawnictwo (tutaj) dokument, publikacja samoistna wydawniczo wydawnictwo zwarte - publikowane od razu jako całość wydawnictwo ciągłe, periodyczne (gazeta, czasopismo) - ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami o wspólnym tytule, oznaczonymi numerycznie i/lub chronologicznie (zeszyt, tom, rocznik) wydawnictwo seryjne (seria) - wyd. ciągłe składające się z wyd. zwartych lub ciągłych o indywidualnym tytule, często numerowane, ukazujące się zwykle nieregularnie, połączone w całość wydawniczą tytułem i/lub znakiem serii oraz zwykle jednolitą szatą graficzną
Pismo Braile’a
Skład komputerowy pierwszy edytor tekstu skład komputerowy po upowszechnienie się DTP
Współczesna prasa drukarska
Książka elektroniczna (koniec XX w.)
Książka elektroniczna XX w. - opis
Amazon Kindle
Żródła: Większość ilustracji pochodzi z książki: Anita Ganeri, (1998) „Od pióra trzcinowego do edytora tekstu” wyd. Nasza Księgarnia W-wa, zasobów Internetu (wolnych) oraz ze zbiorów autora