Historia książki i druku dr inż. Mariusz Kąkolewicz ZTK WSE UAM

KSIĄŻKA Czym jest dla każdego z nas? ŚWIAT DZIECKA Moja pierwsza encyklopedia

3500 p.n.e. - początki pisma w Sumerze Sumeryjska tabliczka gliniana, wykaz dóbr świątynnych - piktogramy

Gliniana tabliczka z pismem klinowym

3000 p.n.e. - pismo hieroglificzne Egipt Hieroglify - święte pismo, dar bogów

Skryba egipski

Hieroglify

Kamień z Resetty

Kamień z Rosetty - fragment Hieroglify (część górna kamienia) zostały odczytane w 1822 roku przez J. Champolliona dzięki porównaniu z tekstem greckim (u dołu)

Książka w formie zwoju Starożytny zwój hebrajski

Rzymscy skrybowie

Rzymianie z przyborami pisarskimi, woskowymi tabliczkami i zwojem

Obelgi - tekst na płytce ołowianej

Rzymskie przybory pisarskie: stylus, pióra i kałamarz na sepię

Rzymski list ok. 100 n.e.

Średniowieczny skryba Skryba Edwin, Psałterz Utrechcki ok. 1170

Zwój (wolumen) pierwotna forma książki rękopiśmiennej, pas pergaminu, papieru, płótna, nawinięty na drążek (umbilicus), z tekstem w kolumnach i tytułem oraz nazwiskiem autora umieszczonymi na końcu zwoju. Zwoje stanowiące tomy jednego dzieła przechowywano często w metalowych, drewnianych, glinianych lub kamiennych pojemnikach (capsa, scrinium, bibliotheca). Zwoje jako forma książki pojawiły się ok. IV tysiąclecia p.n.e., a w II - IV w. n.e. Zaczęły być wypierane przez formę kodeksu.

Pustynia Judzka - Qumran W latach odkryto groty, w których znaleziono ponad 35 tys. fragmentów zwojów z I w. n.e. z tekstami Biblii

Zwoje z Qumran fragment oryginalny - 1 w. n.e.

Jerozolima Muzeum - Świątynia Księgi ze zwojami z Qumran

Muzeum Księgi - wnętrze

Zwoje z Qumran

Muzeum księgi - ekspozycja

868 - pierwsza książka drukowana - Chiny Wczesna chińska drewniana matryca drukarska

XI w. - wynalezienie ruchomej czcionki - Chiny Wczesne koreańskie matryce z brązu, pierwsze chińskie czcionki robiono z gliny

Od ok. 400 n.e. - książka w formie kodeksu Średniowieczny foliał

Foliał książka drukowana lub rękopiśmienna w formacie folio Folio - format książki składającej się z arkuszy złożonych na pół

Manuskrypt - książka pisana i iluminowana ręcznie Iluminowana strona ze średniowiecznej Biblii

Manuskrypt z łac. manusscriptum - rękopis w drukarstwie - tekst (ręczny lub maszynowy) przygotowany do druku

Czytelnik średniowieczny

Inicjał

(tutaj) pierwsza litera tekstu lub jego partii (np.. rozdziału), wyróżniająca się wielkością, barwą, często ozdobiona, ujęta w pole (owal lub kwadrat) lub ujmująca ilustrację, ornament. Stosowany od V w., w rękopisach i inkunabułach wykonywany był ręcznie, od ok odbijany razem z kolumną druku.

Biblia Gutenberga pierwszy druk ruchomą czcionką, fragment księgi Sybilli

Inkunabuł stary druk sprzed 1501 roku. Pierwsze inkunabuły wzorowano na średniowiecznych rękopisach m.in.. kroje czcionek naśladujące pismo ręczne (kolofon), ręczne zdobienie (iluminacja, inicjał). Od ok r wprowadzono inicjały odbijane wraz z kolumną druku i ilustracje z klocków drzeworytniczych, w końcu wieku zaczęto unifikować formy typograficzne (czcionki produkowano w specjalnych odlewniach). Pierwszym inkunabułem był druk J. Gutenberga ok (fragment z księgi Sybilli). Pierwszy w Polsce inkunabuł wydrukował (prawdopodobnie) K. Straube - kalendarz na 1474 rok. Liczbę inkunabułów ocenia się na ok. 40 tys. tytułów.

Iluminacja ręcznie wykonana malowana lub rysunkowa ilustracja w rękopisach. Luminacje malowano farbami kryjącymi (woskowymi lub temperą) albo wodnymi, rysowano piórem, srebrnym sztyftem lub cienkim pędzelkiem. Iluminacje zdobiły zwoje egipskie, greckie i rzymskie. Rozkwit iluminacji w średniowiecznych skryptoriach klasztornych. Typy iluminacji: inicjały ornamentalne i obrazkowe ilustracje tekstowe (często całostronicowe) obramienia dekoracyjne (floratury, bordiury, często wzbogacane motywem drolerie - mała scenka figuralna lub zwierzęca) niekiedy iluminacje dedykacyjne, wskazujące fundatora księgi

Ilustracja - iluminacja tekstowa Ilustracja Jeana Fouqueta Cezar nad Rubikonem ok. 1475

Drolerie Psałterz Alfonsa ok x14cm Historia sztuki red. A. Merota Arkady

Ilustracja książkowa - dzieło obrazowe związane z książką, którego zadaniem jest interpretacja, objaśnienie lub uzupełnienie treści tekstu pisanego. Ilustracja książkowa może być zarówno dziełem oryginalnym jak i reprodukcją malarstwa, rysunku, ryciny lub fotografii. Początki ilustracji - iluminacje w starożytnym Egipcie (Księgi umarłych), rozwój od IV w. n.e. wraz z upowszechnieniem się pergaminu. Wynalazek druku spowodował rozkwit ilustracji wykonywanej początkowo w technice drzeworytu (XV w.), później miedziorytu (poł. XVI w. - XVIII w.), stalorytu i litografii w XIX w., aż po techniki fotomechaniczne XX w.

Ilustracja - iluminacja tekstowa Iluminacje - manuskrypt ok. 1050r

Dekoracyjne iluminacje

Upowszechnienie czytelnictwa książek

Biblioteczka podręczna XVII w.

prasa drukarska o napędzie parowym Prasa rotacyjna z roku druk kolorowy, prasa rotacyjna, wynalezienie linotypu wynalezienie monotypu

Ilustracja - staloryt M. Weryho Gry i zabawy towarzyskie w pokoju i na dworze Warszawa 1900

Ręczny skład drukarski Ręczne układanie czcionek maszyna do fotoskładu

Pisma drukarskie pismo dziełowe, punktów typograficznych; wykonuje się składy książek, czasopism i gazet pismo tytułowe, czcionki większych stopni do składu tytułów rozdziałów, części tomów lub okładki i karty tytułowej - najczęściej wersaliki; pismo akcydensowe, wszelkie czcionki od punktów typograf., do składania druków akcydensowych: pism ozdobnych, reklamowych, kaligraficznych, kartograficznych i innych; pismo maszynowe - czcionki imitujące tradycyjne pismo maszyny do pisania pisma tekstowe, czcionki małych liter do składu: dzieł, broszur, czasopism i gazet;

Pisma drukarskie 1 - pismo klasyczne; Modena jasne i półgrube, 2 - Pismo linearne szeryfowe (egipcjanka): Nil 3 - Pismo bezszeryfowe (grotesk): Paneuropa 4 - Pismo ozdobne, 5 - Pisanki, 6 - Pismo szzerokie, 7 - Pismo ściągłe

Rodzaje pisma (czcionek) MAJUSKUŁA (WERSALIKI) - tzw. duże litery, pierwotna forma pisma łacińskiego, litery posiadają jednakową wysokość i dają się wpisać pomiędzy dwie linie; minuskuła - tzw. małe litery, późniejsza forma pisma, pojawiła się wraz z rozwojem druku, litery wpisuje się pomiędzy cztery linie; K APITALIKI - czcionki liter o wyglądzie wersalików, ale o wysokości i grubości małych liter; stosowane głównie w dziełach naukowych do wyróżnienia np. nazwiska autora - A. M ICKIEWICZ pismo proste - antykwa pismo pochyłe - kursywa (italika )

Wydawnictwo (tutaj) dokument, publikacja samoistna wydawniczo wydawnictwo zwarte - publikowane od razu jako całość wydawnictwo ciągłe, periodyczne (gazeta, czasopismo) - ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami o wspólnym tytule, oznaczonymi numerycznie i/lub chronologicznie (zeszyt, tom, rocznik) wydawnictwo seryjne (seria) - wyd. ciągłe składające się z wyd. zwartych lub ciągłych o indywidualnym tytule, często numerowane, ukazujące się zwykle nieregularnie, połączone w całość wydawniczą tytułem i/lub znakiem serii oraz zwykle jednolitą szatą graficzną

Pismo Braile’a

Skład komputerowy pierwszy edytor tekstu skład komputerowy po upowszechnienie się DTP

Współczesna prasa drukarska

Książka elektroniczna (koniec XX w.)

Książka elektroniczna XX w. - opis

Amazon Kindle

Żródła: Większość ilustracji pochodzi z książki: Anita Ganeri, (1998) „Od pióra trzcinowego do edytora tekstu” wyd. Nasza Księgarnia W-wa, zasobów Internetu (wolnych) oraz ze zbiorów autora