Rynek Ziemi Rolniczej w Polsce Józef Pyrgies

Rynek ziemi rolniczej w Polsce 1. Definicja rynku ziemi rolniczej i jego struktura 2. Kierunki zmian w obrocie ziemią rolniczą w Polsce i możliwe konsekwencje 3. Uwarunkowania ekonomiczne, historyczne, polityczne i prawne obrotu ziemią rolniczą 4. Dotychczasowe skutki obrotu ziemią rolniczą? 5. Obrót gruntami państwowymi 6. Obrót gruntami prywatnymi 7. Rekomendacje

Definicja rynku ziemi rolniczej i jego struktura Na potrzeby prezentowanego opracowania pod pojęciem rynku ziemi rolniczej przyjęto obrót nieruchomościami wykorzystywanymi do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie, obejmujący wszelkie formy przeniesienia praw do korzystania z takich nieruchomości

Definicja rynku ziemi rolniczej i jego struktura Podstawowe segmenty rynku (14,6 mln ha UR w 2017 r.): prywatny obrót rynkowy (tzw. międzysąsiedzki) prywatny obrót nierynkowy (tzw. rodzinny) obrót gruntami rolnymi państwowymi Podstawowe formy obrotu ziemią: odpłatne przeniesienie własności (umowy kupna-sprzedaży) nieodpłatne przeniesienie własności (darowizny, spadki, umowy o dożywocie) dzierżawa (zmiana użytkownika nieruchomości, który posiada prawo do pobierania pożytków)

Kierunki zmian w obrocie ziemią w Polsce po roku 1989 i możliwe konsekwencje Kierunek zmian od różnorodności podmiotów uczestniczących w obrocie do wyłączności dla gospodarstw rodzinnych, Kierunek zmian od swobody obrotu do istotnych ograniczeń w obrocie i zwiększania restrykcji wobec uczestników obrotu Możliwe konsekwencje to spowolnienie przemian strukturalnych oraz pogorszenie konkurencyjności rolnictwa jako całości

Uwarunkowania ekonomiczne obrotu ziemią rolniczą Uwarunkowania ekonomiczne wiążą się głównie z wynikami gospodarstw. Wysokość dochodów uzyskiwanych przez producentów rolnych warunkowana jest w znacznym stopniu prowadzeniem działalności rolniczej o określonej wielkości. Główne przesłanki do zwiększania wielkości (skali produkcji) szybsze tempo wzrostu kosztów pracy w gospodarce narodowej i cen środków produkcji od cen zbytu produktów rolnych, gdyż prowadzi to do spadku jednostkowej opłacalności produkcji rosnące wymogi przedsiębiorstw handlu i przetwórstwa rolnego w zakresie wielkości, jakości i terminowości dostaw produktów rolnych Przewaga uwarunkowań ekonomicznych oznacza swobodę obrotu ziemią rolniczą, przy uwzględnieniu jedynie niezbędnych ograniczeń, głównie przy użyciu instrumentów ekonomicznych Mechanizmy wsparcia rolnictwa, oparte na kryteriach ekonomicznych, sprzyjają rozwojowi gospodarstw konkurencyjnych

Uwarunkowania historyczne obrotu ziemią rolniczą krajowe (1989 r.): znaczący udział wielkoobszarowych PGR na terenach Polski północnej i zachodniej dominacja gospodarstw indywidualnych o małym obszarze w Polsce centralnej i południowo- wschodniej międzynarodowe: „stare” kraje UE (stopniowe łagodzenie ograniczeń w obrocie ziemią rolniczą) „nowe” kraje UE (zwiększanie ograniczeń w obrocie ziemią rolniczą)

Uwarunkowania polityczne obrotu ziemią rolniczą Atrakcyjność rolniczego elektoratu, który chociaż wewnętrznie zróżnicowany, to nadal stanowi pokaźną siłę, której większość partii politycznych nie może sobie pozwolić na lekceważenie. Najbardziej liczna grupa to gospodarstwa rodzinne: małoefektywne, samozaopatrzeniowe lub niskotowarowe Przewaga uwarunkowań politycznych w obrocie ziemią rolniczą skutkuje istotnymi ograniczeniami w dostępie do ziemi rolniczej oraz wprowadzaniem dodatkowych restrykcji wobec jego uczestników, głównie o charakterze administracyjnym Mechanizmy wsparcia rolnictwa, oparte na kryteriach politycznych, sprzyjają unikaniu istotnych zmian w gospodarowaniu

Uwarunkowania prawne obrotu ziemią rolniczą Podstawowe zasady obrotu nieruchomościami rolnymi uregulowano w następujących ustawach: z dnia 23 kwietnia 1964 r.- Kodeks cywilny, która zawiera regulacje m.in. w zakresie umów sprzedaży, umów dzierżawy, przepisów o dziedziczeniu z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, która reguluje m.in. preferencje dla umów darowizny i dożywocia zawieranych w związku z zaprzestaniem prowadzenia działalności rolniczej przez rolnika, który ma ustalone prawo do emerytury lub renty z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, która reguluje obrót państwowymi nieruchomościami rolnymi Z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego, która reguluje obrót prywatny nieruchomościami rolnymi

Uwarunkowania prawne obrotu ziemią rolniczą Wytyczne Komisji Europejskiej (KE)z października 2017 r., które „mają pomóc państwom członkowskim w ochronie gruntów rolnych przed spekulacją cenową oraz koncentracją własności gruntów rolnych” Opierając się o orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE, komisja stwierdziła, że państwa członkowskie UE mogą kontrolować sprzedaż gruntów rolnych stosując - pod pewnymi warunkami – niektóre z ograniczeń na rynku tych gruntów Należą do nich: wydawanie przez krajowe organy zezwoleń na nabycie gruntów, limitowanie areału nabywanych gruntów oraz stosowanie prawa pierwokupu ułatwiające niektórym kategoriom nabywców zakup gruntów rolnych. Przywilej pierwokupu, według KE, można przyznać rolnikom dzierżawiącym grunty rolne, sąsiadom, współwłaścicielom gruntów oraz skarbowi państwa. KE uznaje również za dopuszczalną interwencję cenową państwa na rynku gruntów rolnych Prawo UE nie zezwala natomiast na ograniczenia o charakterze dyskryminującym, takie jak wymóg uzależniający zakup gruntów od miejsca zamieszkania ich nabywcy. Za niezgodne z prawem UE Komisja uznaje również nakładanie na nabywcę gruntu obowiązku samodzielnego prowadzenia gospodarstwa rolnego, zakaz zakupu gruntów rolnych przez spółki, jak również wymóg posiadania przez nabywcę gruntu kwalifikacji rolniczych

Uwarunkowania prawne obrotu ziemią rolniczą Ustawa z dnia 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości rolnych Zasobu Deklarowany cel ustawy: wzmocnienie ochrony ziemi rolniczej w Polsce przed jej spekulacyjnym wykupywaniem przez osoby krajowe i zagraniczne, które nie gwarantują zgodnego z interesem społecznym wykorzystania nabytej ziemi na cele rolnicze Sposób realizacji celu: Ustanowienie ładu prawnego stanowiącego rzeczywiste odzwierciedlenie zasady wyrażonej w art. 23 Konstytucji RP, zgodnie z którym podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne

Uwarunkowania prawne obrotu ziemią rolniczą Art. 5. 1. Za gospodarstwo rodzinne uważa się gospodarstwo rolne: 1) prowadzone przez rolnika indywidualnego oraz 2) w którym łączna powierzchnia użytków rolnych jest nie większa niż 300 ha. Art. 6. 1. Za rolnika indywidualnego uważa się osobę fizyczną będącą właścicielem, użytkownikiem wieczystym, samoistnym posiadaczem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych, których łączna powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 300 ha, posiadającą kwalifikacje rolnicze oraz co najmniej od 5 lat zamieszkałą w gminie, na obszarze której jest położona jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego i prowadzącą przez ten okres osobiście to gospodarstwo.

Dotychczasowe skutki obrotu ziemią rolniczą? Na początku lat 90. oszacowano, że o sile polskiego rolnictwa będzie decydować 600 - 700 tys. gospodarstw (ok. 30 % ogółu gospodarstw, dysponujące niemal 50 % użytków rolnych w kraju), które wykazały się wysoką zdolnością adaptacyjną do warunków rynkowych W latach 2005-2007 liczba gospodarstw ze zdolnością konkurencyjną oraz gospodarstw z potencjalna możliwością uzyskania takiej zdolności (rentowność, zakres reprodukcji) wynosiła 174 tys. Natomiast w latach 2010-2012 liczba takich gospodarstw wyniosła 209 tys., co oznacza wzrost o ok. 20 % Gospodarstwa konkurencyjne oraz potencjalnie konkurencyjne stanowiły odpowiednio 10,0 i 15,1 % całej populacji osób fizycznych oraz według szacunków użytkowały w 2010 r. ok 52,5 % powierzchni użytków rolnych będących w posiadaniu gospodarstw rolnych osób fizycznych Projekcje IERiGŻ wskazują, że docelowo może to być ok. 300 tys. gospodarstw konkurencyjnych , które będą użytkowały 11-12 mln ha UR

Dotychczasowe skutki obrotu ziemią rolniczą? Średnia powierzchnia gospodarstwa osób fizycznych konkurencyjnych i potencjalnie konkurencyjnych wynosiła 33,2 ha, podczas gdy średnia powierzchnia gospodarstwa bez zdolności konkurencyjnej wynosiła 4,9 ha Podobna ocena dokonana w odniesieniu do osób prawnych wykazała, że w latach 2010-2012 udział gospodarstw ze zdolnością konkurencyjną i takich, które taką zdolność mogą szybko uzyskać wynosił 95,3 %, a średnia powierzchnia wynosiła 371,1 ha

Zmiana struktury obszarowej gospodarstw rolnych w Polsce w latach 2002 - 2017 Wyszczególnienie Gospodarstwa rolne 2002 2017 liczba w tys. struktura (%) powyżej 1 ha 1956 100 1385 1–30 1905 97,3 1311 94,7 30–100 44 2,2 61 4,4 pow. 100 7 0,4 13 0,9

Powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach Zmiana struktury obszarowej gospodarstw rolnych w Polsce w latach 2002 - 2017 Wyszczególnienie Powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach 2002 2017 tys. ha struktura (%) powyżej 1ha 16 503 100 14607 1–30 10 993 67 8627 59,1 30–100 2 011 12 2909 29,9 pow. 100 3 498 21,2 3071 21,0

Dotychczasowe skutki obrotu ziemią rolniczą? 2002 – 2010 średnioroczne tempo zmniejszania liczby gospodarstw w Polsce wynosiło 2,76 %, stagnacja powierzchni użytkowanej przez gospodarstwa o pow. powyżej 100 ha ( wzrost o 38 tys. ha, o 1,1 %) 2011 - 2014 średnioroczne tempo zmniejszania liczby gospodarstw w Polsce wynosiło 3,03 %, zmniejszenie powierzchni użytkowanej przez gospodarstwa o pow. powyżej 100 ha (spadek o 465 tys. ha, o 13,2 %) 2015 – 2017 średnioroczne tempo wzrostu liczby gospodarstw w Polsce wynosiło 0,07 %, brak zmiany powierzchni użytkowanej przez gospodarstwa o pow. powyżej 100 ha (3071 tys. ha) Zrównanie potencjału z rolnictwem UE15S po 30 latach i przy 300 tys. gospodarstw wymagałoby średniorocznego tempa zmniejszania liczby gospodarstw o 5,35 %

Dotychczasowe skutki obrotu ziemią rolniczą? Rolnictwo polskie w 2010 r. dysponowało 8,5 % zasobów ziemi oraz angażowało 18 % nakładów pracy i 5,1 % nakładów kapitałowych w rolnictwie UE-27. W porównaniu do innych krajów UE nadal największą słabością polskiego rolnictwa jest niska wydajność pracy, która wynosiła zaledwie 30 % średniej produktywności w rolnictwie UE-27 Kolejne badania uwzględniające rok 2014 wskazują na brak postępu w zakresie konkurencyjności polskiego rolnictwa. Rolnictwo polskie dysponowało 8,3 % zasobów ziemi oraz angażowało blisko 20 % nakładów pracy i 5,2 % nakładów kapitałowych w rolnictwie UE-28

Obrót gruntami państwowymi 1992 – swoboda obrotu sprzyjająca konkurencyjności i różnorodności podmiotów uczestniczących w przekształceniach własnościowych, bez ograniczeń co do wielkości gospodarstw; - Zasób: 4,7 mln ha, 1666 PGR z gruntami, ośrodkami gospodarczymi, inwentarzem żywym, maszynami i urządzeniami, 2 mln pracowników i członków ich rodzin, 336 tys. mieszkań z infrastrukturą, 2136 zabytkowych zespołów dworskich i pałacowo – parkowych, 2 mld zł zadłużenia - do końca 1996 r. przejęto, zrestrukturyzowano i zagospodarowano prawie całe przejęte mienie, głównie w formie długoterminowych dzierżaw, rozwiązano także problem zadłużenia; z przejętych 193 tys. pracowników zatrudnienie w nowych jednostkach znalazło 139 tys. osób - po 1996 r. kontynuacja przekształceń (wzrost znaczenia sprzedaży, zwiększenie wsparcia aktywizacji zawodowej i uruchomienie pomocy społecznej, dla byłych pracowników PGR i członków ich rodzin, zasada otwartości Zasobu)

Obrót gruntami państwowymi 2003 – potwierdzenie dualnej struktury rolnictwa poprzez uznanie współistnienia gospodarstw rodzinnych i gospodarstw wielkotowarowych powstałych na gruntach Skarbu Państwa: gospodarstwo rodzinne (do 300 ha użytków rolnych własnych i dzierżawionych), prowadzone przez rolnika indywidualnego gospodarstwo wielkotowarowe tworzone w na gruntach Zasobu oparte o własność części nieruchomości (do 500 ha użytków rolnych) i dzierżawę pozostałej (bez ograniczeń powierzchni), prowadzone przez osobę fizyczną lub prawną 2011 – złamanie kompromisu zawartego w 2003 r.; wyłączenie z wielkotowarowych dzierżaw 30 % gruntów i początek likwidacji tych gospodarstw 2016 – potwierdzenie zamiaru likwidacji wielkotowarowych dzierżaw, wstrzymanie na okres 5 lat sprzedaży nieruchomości Zasobu

Obrót gruntami państwowymi Na przejętej powierzchni 4,7 mln ha utworzono ponad 5 tys. gospodarstw o przeciętnej powierzchni ok 350 ha, natomiast na powiększenie gospodarstw rodzinnych rozdysponowano niezabudowane działki o powierzchni ok. 1,8 mln ha Wyłączenie 30 % gruntów; zgoda na wyłączenie oznaczała możliwość zakupu do 500 ha UR (675 umów, wyłączenie 77,5 tys. ha), brak zgody na wyłączenie oznaczał brak możliwości przedłużenia umowy dzierżawy (410 umów, brak wyłączenia 58,4 tys. ha). Na dzień 31 grudnia 2017 r. w zasobie pozostawało 1375,2 tys. ha (29,0 % przejętej powierzchni), z czego: 1033,8 tys. ha znajdowało się w dzierżawie. Dzierżawcy, którzy nie spełniają kryteriów gospodarstwa rodzinnego (spółki z udziałem byłych pracowników PGR, spółdzielnie produkcji rolnej, spółki z udziałem kapitału zagranicznego, część osób fizycznych - (łącznie ok. 2,5 tys. umów) użytkowali co najmniej 422,3 tys. ha.

pra Schemat koncepcji funkcjonowania prywatnego rynku ziemi rolniczej – 2003 r. BRAK KONTROLI PRAWO PIERWOKUPU ZASILANIE ZASILANIE KONTROLA GRUNTY PRYWATNE GRUNTY PAŃSTWOWE

pra Schemat koncepcji funkcjonowania prywatnego rynku ziemi rolniczej – 2016 r. DECYZJE ADMINISTRACYJNE BRAK KONTROLI PRAWO PIERWOKUPU ZASILANIE GRUNTY PRYWATNE GRUNTY PAŃSTWOWE

Obrót gruntami prywatnymi Ustawa z 11 kwietnia 2003 r. - ujawnione problemy: bardzo dużą liczbę umów wpływających do Agencji do rozpatrzenia, w związku z brakiem limitu powierzchniowego działania ustawy oraz wygaśnięciem miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego duża łatwość spełnienia warunków uznania za rolnika indywidualnego, a co za tym idzie możliwość transferu nieruchomości rolnych poza kontrolą Agencji obciążanie przez zbywających nieruchomości hipotekami lub umowami dzierżawy, zbyt krótki okres do rozpatrzenia umów przez Agencję (1 miesiąc) i obowiązek skutecznego doręczenia przed jego upływem oświadczenia o skorzystaniu z pierwokupu/wykupu zbywającemu

Obrót gruntami prywatnymi Ustawa z dnia 14 kwietnia 2016 r. – podstawowe zmiany możliwość nabywania nieruchomości rolnych w zasadzie wyłącznie przez rolników indywidualnych wprowadzenie szeregu ograniczeń przy nabyciu nieruchomości rolnych - m.in. obowiązku osobistego prowadzenia gospodarstwa rolnego przez okres 10 lat przez nabywcę, zakazu zbywania lub oddawanie w użytkowanie przez taki sam okres wprowadzenie administracyjnego trybu udzielania zgody przez Prezesa (Dyrektora Generalnego) Agencji na nabycie nieruchomości rolnych w szczególnych przypadkach rozszerzenie prawa wykupu nieruchomości rolnych przysługującej Agencji na m.in. decyzje administracyjne, zasiedzenie, nabycie w drodze egzekucji wprowadzenie prawa pierwokupu i wykupu w stosunku do udziałów i akcji spółek, które są właścicielami nieruchomości rolnych

Obrót gruntami prywatnymi Nabywcami nieruchomości w obrocie prywatnym mogą być wyłącznie rolnicy indywidualni prowadzący gospodarstwa rodzinne, poza wyjątkami określonymi w Ustawie (osoby bliskie zbywcy, jednostki samorządu terytorialnego, Skarb Państwa lub działająca w jego imieniu Agencja, kościoły i związki wyznaniowe, grunty nabywane w wyniku dziedziczenia, zapisu windykacyjnego, na podstawie art. 151 lub art. 231 Kodeksu cywilnego, a także w toku postepowania restrukturyzacyjnego w ramach postepowania sanacyjnego.

Obrót gruntami prywatnymi Inne osoby mogą nabyć nieruchomości po uzyskaniu zgody wydanej w trybie administracyjnym przez prezesa Agencji: na wniosek sprzedającego: - brak było zainteresowania zakupem nieruchomości przez rolników indywidualnych lub inne uprawnione podmioty - nabywca daje rękojmię należytego prowadzenia gospodarstwa - w wyniku nabycia nie dojdzie do nadmiernej koncentracji gruntów rolnych na wniosek kupującego: - posiada kwalifikacje rolnicze - daje rękojmię należytego prowadzenia działalności rolniczej - zobowiąże się do zamieszkiwania w okresie 5 lat od dnia nabycia nieruchomości na terenie gminy, na obszarze której położona jest jedna z nieruchomości rolnych, która wejdzie w skład tworzonego gospodarstwa rodzinnego W wypadku wydania decyzji odmownej sprzedający ma prawo żądać nabycia nieruchomości przez Agencję

Obrót gruntami prywatnymi Obowiązki nabywcy nieruchomości rolnej w obrocie prywatnym: zobowiązanie do prowadzenia gospodarstwa w skład którego weszła nabyta nieruchomość, przez okres co najmniej 10 lat od dnia nabycia przez niego tej nieruchomości, a w przypadku osoby fizycznej prowadzić to gospodarstwo osobiście przez okres co najmniej 10 lat nabyta nieruchomości nie może być zbyta ani oddana w posiadanie innym podmiotom, chyba że zgodę na dokonanie takiej czynności wyda sąd

Obrót gruntami prywatnymi W 2017 r. zawarto ok. 57 tys. umów kupna sprzedaży (ok. 70 tys. w 2016 r. i ok. 93 tys. w 2015 r.), z czego ok. 53 tys. dotyczyło obrotu prywatnego (ok. 66 tys. w 2016 r. i ok. 79 tys. w 2015 r.), a ok. 4 tys. umów dotyczyło gruntów państwowych i samorządowych (ok. 4 tys. w 2016 r i ok. 14 tys. w 2015 r.) – znaczący spadek po wejściu w życie ustawy z 2016 r. Powierzchnia sprzedaży użytków rolnych: 2017 r. – 89 tys. ha, 2016 r. – 135 tys. ha, 2015 r. – 242 tys. ha – znaczący spadek po wejściu w życie ustawy z 2016 r. Liczba transakcji o nierynkowym charakterze (darowizny, spadki, dożywocia itp.) – w 2017 r. ok. 65 tys. (ok. 75 tys. w 2016 r. i ok. 70 tys. w 2015 r.) Dzierżawa w obrocie prywatnym w większości umowy ustne, zawierane na krótkie okresy (około 20 % rolników użytkuje grunty własne i dzierżawione od sąsiadów)

Obrót gruntami prywatnymi Od 16 lipca 2003 r. do końca grudnia 2015 r. do Agencji wpłynęło 643,8 tys. przenoszących własność nieruchomości rolnych o łącznym obszarze 1249,3 tys. ha Do połowy 2010 r. kontroli podlegały nieruchomości rolne niezależnie od powierzchni; w tym okresie notariusze przekazywali rocznie do Agencji od 80 do 118 tys. umów, obejmujące nieruchomości o przeciętnej powierzchni ok. 1,5 ha Od połowy 2010 r. kontroli podlegały nieruchomości rolne o powierzchni co najmniej 5 ha; od tej daty notariusze przekazywali rocznie do Agencji od 2,5 do 3,8 tys. umów, obejmujące nieruchomości o przeciętnej powierzchni ponad 25 ha Od początku wykonywania ustawy do końca 2015 r. Agencji złożyła oświadczenie o skorzystaniu z prawa pierwokupu (w przypadku umów sprzedaży) lub wykupu (w przypadku umów innych niż sprzedaż) w 629 przypadkach, które dotyczyły powierzchni 16,7 tys. ha

Obrót gruntami prywatnymi Od 30 kwietnia 2016 r. kontroli podlega zbycie nieruchomości rolnych o powierzchni 0,3 ha i więcej, a także zbycie akcji i udziałów w spółkach posiadających nieruchomości rolne W 2017 r. do ANR/KOWR wpłynęło 17716 wniosków dotyczących kupna/sprzedaży nieruchomości rolnych. Wydanych zostało 15176 decyzji administracyjnych (na łączną powierzchnię 44,4 tys. ha), w tym: 13979 decyzji pozytywnych (92 % wszystkich decyzji) 146 decyzji negatywnych (1 % wszystkich decyzji), 54 zbywców zażądało nabycia nieruchomości przez Agencję, - Agencja nabyła 37 nieruchomości o powierzchni 1077 ha, za kwotę 41,7 mln zł 955 decyzji o umorzeniu (6 % wszystkich decyzji)

Obrót gruntami prywatnymi Z tytułu przysługującego Agencji prawa pierwokupu lub prawa nabycia w 2017 r. wpłynęło 1317 umów warunkowych dotyczących nieruchomości rolnych o powierzchni 5321 ha. Agencja złożyła 4 oświadczenie woli o skorzystaniu z prawa pierwokupu do powierzchni 89 ha W 2017 r. do Agencji wpłynęło 1491 powiadomień od spółek handlowych o zbyciu akcji i udziałów, na łączną wartość 3 810 mln zł. ANR złożyła dwa oświadczenia o skorzystaniu z prawa pierwokupu, KOWR złożył 136 oświadczeń o skorzystaniu z prawa pierwokupu akcji na łączną kwotę 412,6 tys. zł oraz jedno oświadczenie o skorzystaniu z prawa nabycia na kwotę 2 mln zł

Konsekwencje zmian przepisów dotyczących obrotu ziemia rolniczą – podsumowanie Zaprezentowane liczby nie potwierdzają wyższej skuteczności administracyjnego trybu kontroli obrotu ziemią rolniczą nad dotychczas stosowanym prawem pierwokupu (większość decyzji pozytywnych, niewielkie powierzchnie nabywanych gruntów), przy znacznie większej uciążliwości administracyjnego trybu kontroli Najpoważniejsze negatywne zmiany dla konkurencyjności polskiego rolnictwa mogą wynikać z likwidacji wielkotowarowych gospodarstw rolnych (dotyczy to nie tylko dzierżaw na gruntach państwowych, ale także dużych gospodarstw prywatnych) Zmiany zasad obrotu ziemią rolniczą tylko w części odpowiadają za niekorzystne zmiany w strukturze obszarowej gospodarstw rolnych po roku 2010 (zahamowanie spadku liczby gospodarstw rolnych, spadek powierzchni użytkowanej przez gospodarstwa powyżej 100 ha)

System wsparcia rolnictwa a zmiany struktury obszarowej gospodarstw Głównych przyczyn należy szukać w zmianach systemu wsparcia rolnictwa przyjętym na lata 2015 - 2020: instrument modulacji (ograniczenie uprawnień do płatności bezpośrednich do 150 tys. euro dla wielkotowarowych gospodarstw rolnych) „ryczałt” dla najmniejszych gospodarstw (662,7 tys. rolników w 2017 r., 701,6 tys. rolników w 2016 r.) Wsparcie dla małych i średnich gospodarstw (3 – 30 ha) – płatność dodatkowa (893,1 tys. rolników w 2017 r., 902,8 tys. rolników w 2016 r) Wsparcie dla młodych rolników (do 50 ha) (129,5 tys. rolników w 2017 r., 114,7 tys. rolników w 2016 r.) Istnieje wyraźna sprzeczność pomiędzy systemem wsparcia rolnictwa (preferowane małe i średnie gospodarstwa rodzinne) a zasadami obrotu ziemią rolniczą (preferowane większe gospodarstwa rodzinne)

Rekomendacje Wykorzystanie art. 23 Konstytucji RP, zgodnie z którym „podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne”, do stygmatyzowania i stopniowej likwidacji gospodarstw rolnych innych niż gospodarstwa rodzinne, jest szkodliwe z punktu widzenia gospodarczych interesów państwa, gdyż nie będzie sprzyjało poprawie konkurencyjności całego rolnictwa Wsparcie dla przemian strukturalnych w rolnictwie powinno ułatwiać przepływ ziemi z gospodarstw niskotowarowych i ekonomicznie nieefektywnych do gospodarstw, które spełniają lub są w stanie spełnić kryteria konkurencyjności. To oznacza potrzebę wsparcia dla działań, polegających na zaplanowanych, uzasadnionych ekonomicznie procesach ograniczania produkcji i redukcji potencjału produkcyjnego takich gospodarstw

Rekomendacje Zrezygnowanie z koncepcji kształtowania ustroju rolnego na rzecz tworzenia warunków dla rozwoju rolnictwa konkurencyjnego Zmodyfikowanie ograniczeń wielkości gospodarstwa rolnego wyłącznie do własności nieruchomości, przy jednoczesnym braku ograniczenia dla powierzchni dzierżawionej Określenie warunków, jakie powinny spełniać osoby prawne, aby mogły uczestniczyć w obrocie nieruchomościami rolnymi

Rekomendacje Ponowne przeanalizowanie celowości wprowadzenia administracyjnego trybu kontroli prywatnego obrotu ziemią i nabywania nieruchomości w miejsce obowiązującego dotychczas prawa pierwokupu Rozważenie w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego ograniczenia liczby kontrolowanych transakcji oraz kosztów interwencji poprzez ograniczenie realizowanych celów, np. skoncentrowanie się na przeciwdziałaniu nadmiernej koncentracji własności i na spekulacji cenowej Wspieranie rozwoju długoterminowych dzierżaw, zarówno w obrocie prywatnym nieruchomościami rolnymi, jak i w obrocie gruntami państwowymi

Rekomendacje Wycofanie restrykcji wobec wielkotowarowych dzierżawców (zmiana art. 24 ust.1 pkt 1, zagwarantowanie trwałości umów dzierżawy), gdyż zamierzona likwidacja nowoczesnych i konkurencyjnych gospodarstw jest działaniem na szkodę państwa. Również w stosunku do dzierżawców, którzy nie wyłączyli 30 % gruntów należałoby poszukać rozsądnego kompromisu i umożliwić kontynuowanie umów dzierżawy na nowych warunkach Wycofanie wstrzymania sprzedaży nieruchomości Zasobu, gdyż jest ono bezprzedmiotowe. Sprzedaż gruntów z Zasobu będzie realizowana prawie wyłącznie na rzecz sprawdzonych i wiarygodnych dzierżawców w ramach pierwszeństwa w nabyciu, a także przywrócenia równoważności sprzedaży i dzierżawy na rzecz różnych podmiotów, jako podstawowych form zagospodarowania nieruchomości Zasobu

Rekomendacje Ponowne przeanalizowanie systemu wsparcia rolnictwa, zwłaszcza płatności bezpośrednich, w tym: modulacja, uproszczony system dla małych gospodarstw, płatność dodatkowa, płatność dla młodych rolników, ponieważ obecna konstrukcja tych przepisów powoduje stagnację, a nawet cofanie się przemian strukturalnych w rolnictwie, czego konsekwencje w pierwszej kolejności poniosą sami rolnicy

Do przygotowania prezentacji wykorzystano m. in Do przygotowania prezentacji wykorzystano m.in. opracowanie „Rynek ziemi rolniczej w Polsce”, sporządzone na zlecenie Towarzystwa Ekonomistów Polskich i Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej oraz opracowanie „Ocena skutków ustawy o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw”, sporządzone na zlecenie Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej.