NAUKA O KARZE mgr Katarzyna Piątkowska Katedra Prawa Karnego Materialnego

Pojęcie kary kara jako pojęcie języka potocznego a kara jako reakcja na czyn stanowiący przestępstwo – kara kryminalna kara jako osobista dolegliwość świadomie zadana sprawcy przestępstwa nulla poena sine lege nulla poena sine culpa – czy zasada ta ma zastosowanie do środków zabezpieczających? „osobista dolegliwość zadana sprawcy przestępstwa, będąca reakcją na popełnione przestępstwo, wyrażająca potępienie przestępstwa, wymierzona przez konstytucyjnie uprawniony do tego organ państwa”, W. Wróbel, A. Zoll, Polskie prawo karne. Część ogólna, Kraków 2010, s. 412 „karą (kryminalną) jest przewidziana w ustawie, stosowana przez sądy, ujemna reakcja na popełnione przestępstwo, polegająca na zadaniu sprawcy osobistej dolegliwości mającej na celu zadośćuczynienie społecznemu poczuciu sprawiedliwości oraz wypełniającej cele prewencyjne”, Z. Sienkiewicz (w:) J.  Giezek, M. Bojarski (red.), Z. Sienkiewicz, Prawo karne materialne. Część ogólna i szczególna, wyd. 6, Warszawa 2015, s. 277.

osobisty charakter kary – zabronione jest odbywanie za skazanego kary art.  57 k.w. [zbiórka ofiar na uiszczenie grzywny] §  1.  Kto organizuje lub przeprowadza publiczną zbiórkę ofiar na uiszczenie grzywny orzeczonej za przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie lub wykroczenie skarbowe albo nie będąc osobą najbliższą dla skazanego lub ukaranego uiszcza za niego grzywnę lub ofiarowuje mu albo osobie dla niego najbliższej pieniądze na ten cel, podlega karze aresztu albo grzywny. §  2.  Podżeganie i pomocnictwo są karalne. §  3.  Zebrane ofiary lub pieniądze uzyskane za zebrane ofiary w naturze a także pieniądze wpłacone na poczet grzywny lub ofiarowane na ten cel podlegają przepadkowi. §  4.  Przedmioty, co do których orzeczono przepadek, należy przekazać instytucji pomocy społecznej lub instytucji kulturalno-oświatowej.

Racjonalizacja kary B. Wróblewski: racjonalizacja kary to poszukiwanie uzasadnienie czy też uzasadnianie faktu istnienia reakcji ujemnej (Penologia. Socjologia kar, t. 1 i 2, Wilno 1926); autor wyróżniał racjonalizację sakralną, sprawiedliwościową i celowościową racjonalizacja sprawiedliwościowa – kara jest odpłatą za popełnione przestępstwo, i to właśnie jest jej istotą oraz uzasadnieniem (wcześniej: kara jako zemsta) racjonalizacja celowościowa – poszukiwanie uzasadnienia kary w określonych celach społecznych J. Makarewicz: „Kara z istoty swej jest odpłatą i niczem innem” B. Wróblewski: „W każdej z tych reakcji, nazywanych karą, niezależnie od ich zmiennej formy i treści, jest zawarty czynnik odwetu” Teorie kary: retrybutywne (odpłata za wyrządzone przestępstw, Kant, Hegel) i prewencyjne (Bentham, Liszt, Makarewicz)

Teorie kary Teorie retrybutywne, prewencyjne i mieszane Teorie retrybutywne uzasadnienie kary widzą w popełnionym uprzednio przestępstwie Teorie prewencyjne uzasadnienia kary dopatrują się w potrzebie zapobiegnięcia kolejnym przestępstwom

Teorie retrybutywne Kara jest odpłatą za wyrządzone przestępstwem zło. Immanuel Kant: kara jest celem samym w sobie. Postulat ukarania sprawcy przestępstwa jest imperatywem kategorycznym niewymagającym żadnego uzasadnienia. G.W.F. Hegel: przestępstwo jest zaprzeczeniem woli ogólnej wyrażonej w prawie, kara jest zaprzeczeniem przestępstwa, a więc powrotem do woli ogólnej, przywróceniem prawa.

Teorie prewencyjne Karę wymierzamy po to, aby w przyszłości nie zostało popełnione przestępstwo. Prewencja ogólna (Jeremy Bentham) – wyobrażenie dolegliwości związanej z grożącą karą powinno przeważać nad wyobrażeniem pożytku związanego z popełnieniem przestępstwa. W tym ujęciu kara nie jest żadną reakcją na popełnione przestępstwo, lecz jest instrumentem polityki społecznej państwa, mającym służyć zapobieganiu popełnianiu przestępstw w przyszłości. Prewencja szczególna (Franz von Liszt) – Liszt, w przeciwieństwie do Benthama, nie negował odpłaty jako istoty kary. Twierdził tylko, że nie w odpłacie należy poszukiwać jej uzasadnienia. Kara jest po prostu odpłatą, bo jest reakcją na popełnione przestępstwo. Uzasadnienia kary natomiast należy poszukiwać poza nią i Liszt znajdował je w zapobieganiu popełnieniu ponownie przestępstwa przez osobę karaną.

Cele i funkcje kary cele i funkcje kary – pojęcia tożsame? funkcje kary – dające się obiektywnie zaobserwować następstwa jej ustanowienia, orzeczenia bądź wykonania cele kary – oczekiwane rezultaty wymierzonej kary -cel sprawiedliwościowy, -prewencja (ogólna – generalna i szczególna – indywidualna), -kompensacja – szczególne znaczenie od 1 lipca 2015 r. skutki kary: np. pogłębiona demoralizacja, desocjalizacja, stygmatyzacja skazanego

Katalog kar art. 32. Karami są: 1) grzywna; 2) ograniczenie wolności; 3) pozbawienie wolności; 4) 25 lat pozbawienia wolności; 5) dożywotnie pozbawienie wolności. Katalog kar określa kary obowiązujące w całym systemie prawa karnego sensu stricto (kodeks wykroczeń i kodeks karny skarbowy zawierają odrębne katalogi kar) Funkcje katalogu kar: -funkcja pozytywna – wyznaczanie treści kar za przestępstwa pozakodeksowe -funkcja negatywna – wyłączanie z zapisów pozakodeksowych dolegliwości spoza zakresu kar kryminalnych wskazanych w katalogu -funkcja deklaratoryjna – dokładne określenie rodzajów kar -funkcja postulatywna – ogólna dyrektywa ustanawiania i stosowania kar kryminalnych w odpowiedniej kolejności

Kodeks karny z 1932 r.: art.  37. Zasadniczemi karami są: a) kara śmierci; b) więzienie; c) areszt; d) grzywna. Kodeks karny z 1969 r.: art.  30. §  1. Karami zasadniczymi są: 1) pozbawienie wolności, 2) ograniczenie wolności, 3) grzywna. §  2. Karą zasadniczą o charakterze wyjątkowym, przewidzianą za najcięższe zbrodnie, jest kara śmierci. §  3. Za przestępstwo zagrożone karą śmierci oraz w innych wypadkach przewidzianych w ustawie można orzec karę zasadniczą dożywotniego pozbawienia wolności albo 25 lat pozbawienia wolności. (art. 30 § 3 zmieniony przez art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 lipca 1995 r. o zmianie Kodeksu karnego, Kodeksu karnego wykonawczego oraz o podwyższeniu dolnych i górnych granic grzywien i nawiązek w prawie karnym (Dz.U.95.95.475) z dniem 20 listopada 1995 r.)

Kara grzywny grzywna samoistna: -gdy jest przewidziana wprost w sankcji -w ramach art. 37a k.k. -w ramach nadzwyczajnego złagodzenia kary -w ramach probacyjnej kary zamiennej z art. 75a § 1 k.k. grzywna kumulatywna: -łącznie z karą pozbawienia wolności (art. 33 § 2 k.k.: Sąd może wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia wolności wymienionej w art. 32 pkt 3, jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął) -gdy jest wymierzana przy zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności (art. 71 § 1 k.k.: Zawieszając wykonanie kary, sąd może orzec grzywnę, jeżeli jej wymierzenie obok kary pozbawienia wolności na innej podstawie nie jest możliwe) -gdy jest przewidziana w danej sankcji bezwzględnie łącznie z kara pozbawienia wolności (np. art. 56 § 1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii: Kto, wbrew przepisom art. 33-35, art. 37 i art. 40, wprowadza do obrotu środki odurzające, substancje psychotropowe lub słomę makową albo uczestniczy w takim obrocie, podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8)

system kwotowy a system stawek dziennych System kwotowy: -np. art. 178 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi: Kto bez wymaganego zezwolenia lub upoważnienia zawartego w odrębnych przepisach albo nie będąc do tego uprawnionym w inny sposób określony w ustawie, prowadzi działalność w zakresie obrotu instrumentami finansowymi, podlega grzywnie do 5 000 000 zł. System stawek dziennych 1. Określenie liczby stawek dziennych -co do zasady od 10 do 540 – art. 33 § 1 k.k., -do 4500 – art. 86 § 2b k.k., -do 3000 – art. 309 k.k., -do 810 – art. 38 § 2 k.k., art. 75a k.k. oraz 86 § 1 k.k., -do 180 – art. 221 k.k., art. 255 § 3 k.k. 2. Określenie wysokości jednej stawki -od 10 do 2000 zł – art. 33 § 3 k.k. -ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.

„Sprzeczne z założeniem modelu stawkowego grzywny jest uprzednie ustalanie kwoty „ogólnej”, a następnie dopasowywanie ilości stawek i wysokości jednej stawki, globalna dolegliwość kwotowa grzywny nie była wystarczająca do oceny in concreto współmierności” (wyrok SA w Białymstoku z dnia 4 października 2012 r., II Aka 132/12) Uwaga! Od 1 lipca 2015 r. nie można warunkowo zawiesić kary grzywny! Na podstawie przepisów k.k.w. , od 2012 r. nie można również odroczyć jej wykonania! Istnieje natomiast możliwość rozłożenia grzywny na raty (art. 49 k.k.w.) oraz umorzenia w całości lub w części (art. 51 k.k.w.).

Przepisy wykonawcze – art. 44-52a k.k.w. skazanego na grzywnę sąd wzywa do jej uiszczenia w terminie 30 dni, w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu grzywnę ściąga się w drodze egzekucji, jeżeli egzekucja grzywny nieprzekraczającej stu dwudziestu stawek dziennych okaże się bezskuteczna lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna, sąd może zamienić grzywnę na pracę społecznie użyteczną, przyjmując, że dziesięć stawek dziennych jest równoważnych miesiącowi pracy społecznie użytecznej, z zaokrągleniem, w górę, do pełnego miesiąca. Pracę społecznie użyteczną określa się w miesiącach oraz ustala wymiar godzin pracy od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym, kierując się wskazaniami zawartymi w art. 53 Kodeksu karnego, jeżeli egzekucja grzywny okazała się bezskuteczna lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności, gdy: 1) skazany oświadczy, że nie wyraża zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej zamienionej na podstawie art. 45 albo uchyla się od jej wykonania, lub 2) zamiana grzywny na pracę społecznie użyteczną jest niemożliwa lub niecelowa, zarządzając wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności, przyjmuje się, że jeden dzień pozbawienia wolności jest równoważny dwóm stawkom dziennym grzywny; kara zastępcza nie może przekroczyć 12 miesięcy pozbawienia wolności, jak również górnej granicy kary pozbawienia wolności za dane przestępstwo, a jeżeli ustawa nie przewiduje za dane przestępstwo kary pozbawienia wolności, górna granica zastępczej kary pozbawienia wolności nie może przekroczyć 6 miesięcy.

Projekt z dnia 25 stycznia 2019 r. w art. 33 po § 1 dodaje się § 1a w brzmieniu: „§ 1a. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone zarówno grzywną, jak i karą pozbawienia wolności, grzywnę wymierza się w wysokości nie niższej od: 1) 50 stawek – w przypadku czynów zagrożonych karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku; 2) 100 stawek – w przypadku czynów zagrożonych karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 2 lat; 3) 200 stawek – w przypadku czynów zagrożonych karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat; 4) 300 stawek – w przypadku czynów zagrożonych karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata.”, b) po § 2 dodaje się § 2a w brzmieniu: „§ 2a. Przepis § 1a stosuje się również do grzywny wymierzanej obok kary pozbawienia wolności.”;

Kara ograniczenia wolności orzeka się na okres od 1 miesiąca do 2 lat, polega na (łącznie lub osobno): -obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym lub -potrąceniu od 10 do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd (w okresie, na jaki zostało orzeczone potrącenie, skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy)

Uwaga! Praca na cele społeczne a praca społecznie użyteczna to nie to samo! (zob. art. 45 § 1 k.k.w.) Nierozerwalnie związane z karą ograniczenia wolności są następujące obowiązki: -w czasie jej odbywania skazany nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu -ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary Wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może orzec świadczenie pieniężne lub obowiązki, o których mowa w art. 72 § 1 pkt 2-7a k.k. -przeproszenie pokrzywdzonego, -wykonywanie ciążącego na skazanym obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, -wykonywanie pracy zarobkowej, zobowiązanie do nauki lub przygotowania się do zawodu, -powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, -poddanie się terapii uzależnień, -poddanie się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji, -uczestnictwo w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych, -powstrzymanie się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, -powstrzymanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżanie się do pokrzywdzonego lub innych osób,

Kara ograniczenia wolności Kary ograniczenia wolności w postaci obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne nie orzeka się, jeżeli stan zdrowia oskarżonego lub jego właściwości i warunki osobiste uzasadniają przekonanie, że oskarżony nie wykona tego obowiązku – art. 58 § 2a k.k. art. 37a k.k. – sankcja alternatywna. brak możliwości warunkowego zawieszenia wykonania. uwaga! Od 1 lipca 2015 r. do 15 kwietnia 2016 r. kara ograniczenia wolności mogła również polegać na 1) obowiązku pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wyznaczonym miejscu, z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego lub na 2) obowiązku, o którym mowa w art. 72 § 1 pkt 4-7a k.k. – przepis nieaktualny!

Projekt z dnia 25 stycznia 2019 r. w art. 34 po § 1a dodaje się § 1aa w brzmieniu „§ 1aa. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone zarówno karą ograniczenia wolności, jak i karą pozbawienia wolności, karę ograniczenia wolności wymierza się w wysokości nie niższej od: 1) 2 miesięcy – w przypadku czynów zagrożonych karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku; 2) 3 miesięcy – w przypadku czynów zagrożonych karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 2 lat; 3) 6 miesięcy – w przypadku czynów zagrożonych karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat; 4) 9 miesięcy – w przypadku czynów zagrożonych karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata.”;

Kara pozbawienia wolności XVI i XVII wiek w Anglii, Holandii i we Włoszech – domy pracy poprawczej i przymusowej system celkowy (filadelifijski, pensylwański) system auburnski (milczenia) system progresywny

Kara pozbawienia wolności „Kara pozbawienia wolności rzadko kogo poprawia, wielu już zepsuła do gruntu" (J. Makarewicz, Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1938, s. 42) trwa najkrócej 1 miesiąc, najdłużej 15 lat – art. 37 k.k., przy nadzwyczajnym obostrzeniu kary i karze łącznej – do 20 lat – art. 38 § 2 k.k. oraz art. 86 § 1 k.k. jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, a przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat, sąd orzeka karę pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary – art. 58 § 1 k.k.

typy zakładów karnych – zamknięty, półotwarty, otwarty; rodzaje zakładów karnych: dla młodocianych, dla odbywających karę po raz pierwszy, dla recydywistów penitencjarnych, dla odbywających karę aresztu wojskowego art.  62.  Orzekając karę pozbawienia wolności, sąd może określić rodzaj i typ zakładu karnego, w którym skazany ma odbywać karę, a także orzec system terapeutyczny jej wykonania. art.  63.  §  1.  Na poczet orzeczonej kary zalicza się okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie, zaokrąglając w górę do pełnego dnia, przy czym jeden dzień rzeczywistego pozbawienia wolności równa się jednemu dniowi kary pozbawienia wolności, dwóm dniom kary ograniczenia wolności lub dwóm dziennym stawkom grzywny. §  2.  Zaliczając okres rzeczywistego pozbawienia wolności na poczet orzeczonej grzywny określonej kwotowo, przyjmuje się, że jeden dzień pozbawienia wolności odpowiada kwocie równej dwukrotności stawki dziennej ustalonej zgodnie z art. 33 § 3. §  3.  Na poczet orzeczonych środków karnych, o których mowa w art. 39 pkt 2-3, zalicza się okres rzeczywistego stosowania odpowiadających im rodzajowo środków zapobiegawczych. §  4.  Na poczet orzeczonego środka karnego, o którym mowa w art. 39 pkt 3, zalicza się okres zatrzymania prawa jazdy lub innego odpowiedniego dokumentu. §  5.  Za dzień w rozumieniu § 1 i 2 przyjmuje się okres 24 godzin liczony od chwili rzeczywistego pozbawienia wolności.

jeżeli kara pozbawienia wolności nie przekracza 1 roku – można ją wykonywać w systemie dozoru elektronicznego (dozór stacjonarny) – art. 43la § 1 pkt 1 k.k.w. art.  43la.  §  1.  Sąd penitencjarny może udzielić skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli zostały spełnione łącznie następujące warunki: 1) wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku, a nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2 Kodeksu karnego; 2) jest to wystarczające do osiągnięcia celów kary; 3) skazany posiada określone miejsce stałego pobytu; 4) osoby pełnoletnie zamieszkujące wspólnie ze skazanym wyraziły zgodę, o której mowa w art. 43h § 3; 5) odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie warunki techniczne, o których mowa w art. 43h § 1. jeżeli kara pozbawienia wolności nie przekracza 1 roku – możliwość warunkowego zawieszenia wykonania. art. 69 § 1 k.k.: Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze nieprzekraczającym roku, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa nie był skazany na karę pozbawienia wolności i jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec niego celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa.

Projekt z dnia 25 stycznia 2019 r. art. 37 i 37a otrzymują brzmienie: „Art. 37. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara pozbawienia wolności wymieniona w art. 32 pkt 3 trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 30 lat; wymierza się ją w miesiącach i latach. Art. 37a. § 1. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat, a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 3 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 100 stawek dziennych, w szczególności jeżeli równocześnie orzeka środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek. § 2. Przepisu § 1 nie stosuje się do sprawców występku o charakterze chuligańskim oraz sprawców występków określonych w art. 178a § 4 oraz art. 244, art. 244a i art. 244c.”

Z uzasadnienia: „Projekt dokonuje zmian treści art Z uzasadnienia: „Projekt dokonuje zmian treści art. 37a, stwarzającego możliwość orzekania kar nieizolacyjnych – a więc grzywny lub ograniczenia wolności – we wszystkich tych przypadkach, w których ustawa przewiduje zagrożenie karą pozbawienia wolności, której górna granica nie przekracza ośmiu lat. Z uwagi na wysoką karygodność tego typu przestępstw ocenianą in abstracto, obecne rozwiązanie stanowi przejaw zbyt daleko idącej, nieproporcjonalnej liberalizacji odpowiedzialności. Priorytet orzekania kar wolnościowych dotyczyć powinien dotyczyć tzw. drobnej przestępczości – czyli typów czynów zabronionych, których górna granica kary pozbawienia wolności nie przekracza 5 lat. Dotychczasowa regulacja daje możliwość stosowania kar wolnościowych, bez żadnych ograniczeń, za takie kategorie czynów jak oszustwo czy typ uprzywilejowany przestępstwa zgwałcenia. Zwłaszcza w odniesieniu do tego ostatniego przestępstwa proponowany ogólny kierunek zmian wskazywałby na niekonsekwencję i niespójność w razie pozostawienia art. 37a k.k. bez zmian. Stąd też projektowany art. 37a § 1 k.k. współokreśla ustawowe zagrożenie w tych wszystkich wypadkach, w których przepisy określające dany typ przestępstwa (przepisy typizujące) lub inne przepisy wyznaczające elementy ustawowego zagrożenia za ów typ przestępstwa przewidują zagrożenie karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat. Takie uregulowanie pozostaje kompatybilne z treścią art. 58 § 1 k.k., który określa limit w postaci górnej granicy ustawowego zagrożenia, wynoszącej 5 lat pozbawienia wolności, jako wyznaczający tę grupę przestępstw, w odniesieniu do których kara izolacyjna ma tylko wówczas rację bytu, gdy reakcje o charakterze wolnościowym nie spełniają celów kary. Przewidziane w art. 37a § 1 rozwiązanie nie ma zastosowania do sprawców występków o charakterze chuligańskim oraz sprawców występków określonych w art. 178a § 4 oraz art. 244, art. 244a i art. 244c k.k. Jest to uzasadnione wysokim stopniem abstrakcyjnej szkodliwości społecznej tych przestępstw, który sprzeciwia się stosowaniu względem ich sprawców dobrodziejstwa ekstraordynaryjnego orzekania kar łagodniejszego rodzaju. Są to bowiem czyny godzące w istotne dla każdego człowieka podstawowe dobra chronione prawem, takie jak: zdrowie, wolność, cześć, nietykalność cielesną, mienie oraz bezpieczeństwo powszechne, działalność instytucji państwowych lub samorządu terytorialnego, porządek publiczny, popełnione publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, powrotne prowadzenie pojazdów pod wpływem alkoholu lub środków odurzających oraz nieprzestrzeganie obowiązków ustanowionych wyrokiem sądu.”.

Sekwencja kar/kara mieszana/kara hybrydowa – art. 37b k.k. „kara mieszana” – katalog kar nie przewiduje takiej kary, kara pozbawienia nie „miesza się” z karą ograniczenia wolności za występek, niezależnie od dolnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego w ustawie za dany czyn kara pozbawienia wolności w wymiarze od 1 miesiąca do 3 miesięcy oraz kara ograniczenia wolności od 1 miesiąca do 2 lat kara pozbawienia wolności w wymiarze od 1 miesiąca do 6 miesięcy (jeżeli górna granica ustawowego zagrożenia wynosi przynajmniej 10 lat, np. art. 280 § 1 k.k.) oraz kara ograniczenia wolności od 1 miesiąca do 2 lat.

Kara 25 lat pozbawienia wolności odrębna od terminowego pozbawienia wolności, alternatywa wobec kary śmierci w k.k. z 1969 r., możliwość zastosowania wobec nieletnich (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1999 r., III KKN 195/99, OSNKW 1999, nr 11-12, poz. 73), charakter eliminacyjny – za najpoważniejsze przestępstwa, określone w art. 117, 118, 118a, 120, 122, 123, 127, 130, 134, 148, 166, 252, 277a, 310 k.k., zgodnie z projektem z dnia 25 stycznia 2019 roku ma zostać usunięta z katalogu kar

„Kara 25 lat pozbawienia wolności za zabójstwo człowieka ze szczególnym okrucieństwem nie jest karą surową, zwłaszcza gdy oskarżony jest osobą wielokrotnie karaną i ma skłonności do agresji potęgowane nieleczonym alkoholizmem” (wyrok SA w Warszawie z dnia 17.10.2017 r., II Aka 191/17) „Jeżeli oskarżony dopuścił się brutalnego zabójstwa w warunkach recydywy, jest osobą zdemoralizowaną, nierespektującą podstawowych zasad współżycia społecznego, jego życie na wolności sprowadza się do permanentnego spożywania alkoholu, to możliwości resocjalizacyjne w jego przypadku są minimalne i represja musi być wysunięta na pierwszy plan. Kara 25 lat pozbawienia wolności jest tą karą, która w interesie społeczeństwa zapewni jego długotrwałą, choć nie trwałą, eliminację. Będzie to wystarczające jeśli zważyć, iż oskarżony ma 46 lat” (wyrok SA w Katowicach z dnia 14.09.2017 r., II Aka 304/17) „Karę 25 lat pozbawienia wolności określa się jako eliminacyjną z uwagi na długi okres, na jaki sprawca wykluczony zostaje z życia społecznego. Ma ona spełniać funkcję ochrony społeczeństwa przed najgroźniejszymi przestępcami, nierokującymi poprawy w dłuższej perspektywie czasu. Ma charakter wyjątkowy. Jej wybór uzasadniać powinny wysoki stopień winy i społecznej szkodliwości czynu, brak okoliczności łagodzących, ale także wzgląd na charakter sprawcy, jego szczególne aspołeczne właściwości i głęboką demoralizację” (wyrok SA we Wrocławiu z dnia 16.06.2016 r.,II AKa 139/16) „Kara 25 lat pozbawienia wolności ma przede wszystkim charakter eliminacyjny, a ze względu na bardzo długi okres izolacji trudno jest przypisywać jej funkcję resocjalizacyjną. Należy ją wymierzać w przypadkach najcięższych, gdy okoliczności obciążające zdecydowanie przeważają nad okolicznościami łagodzącymi” (wyrok SA we Wrocławiu z dnia 5.06.2013 r.) „Sąd Apelacyjny w swym orzecznictwie konsekwentnie zwraca uwagę, że kara 25 lat pozbawienia wolności jako kara wyjątkowa powinna być wymierzana jedynie wtedy, gdy niewystarczające jest orzeczenie kary 15 lat pozbawienia wolności” (wyrok SA w Krakowie z dnia 15.05.2003 r.,II AKa 86/03)

Projekt z dnia 25 stycznia 2019 roku zakłada eliminację kary 25 lat pozbawienia wolności Z uzasadnienia: „Wyeliminowano natomiast karę 25 lat pozbawienia wolności, stanowiącą odrębny rodzaj kary. Oznaczony punktowo, sztywny wymiar tej kary powoduje, że sąd decydując się na jej zastosowanie pozbawiony jest możliwości miarkowania kwantum prawnokarnej dolegliwości. Z kolei znaczny odstęp pomiędzy górną granicą terminowej kary pozbawienia wolności, a karą 25 lat pozbawienia wolności, może niekiedy prowadzić do wymierzenia przez sąd kary nieadekwatnej, tj. zbyt łagodnej lub zbyt surowej. Negatywne konsekwencje takiego rozwiązania na płaszczyźnie zasady indywidualizacji kary są szczególnie widoczne przy wymierzaniu kary za najpoważniejsze przestępstwa popełnione w warunkach współdziałania. W wielu tego typu przypadkach zasada tzw. wewnętrznej sprawiedliwości wyroku wymaga zróżnicowania kar wymierzanych współdziałającym, ale różnica między tymi karami nie powinna przekroczyć kilku lat, gdy tymczasem według aktualnego stanu prawnego w takim przypadku można trzem współdziałającym wymierzyć albo równo karę pozbawienia wolności albo jednemu 15 lat, drugiemu 25 lat, a trzeciemu dożywocie. Ponadto, należy zważyć, że ustawowy dobór sankcji powinien uwzględniać ciężar danego przestępstwa, przy czym im w bardziej ogólny, syntetyczny sposób zostały zakreślone typy przestępstw, tym bardziej sankcja karna musi uwzględniać różny stopień natężenia winy i szkody, który może zajść w konkretnym przypadku, a zatem musi być zakreślona przez odległe od siebie na skali surowości minimum i maksimum kary. Biorąc pod uwagę fakt, że obowiązujący kodeks karny posługuje się szeroko opisanymi, zgeneralizowanymi typami przestępstw, pożądane jest rozszerzenie możliwej reakcji na dany przejaw zachowania bezprawnego poprzez znaczne zróżnicowanie pomiędzy dolną i górną granicą ustawowego zagrożenia karą. Stąd też w celu zapewnienia swobody orzeczniczej sądu i umożliwienia wymierzenia w pełni zindywidualizowanej kary, zgodnej z kodeksowymi zasadami jej wymiaru, w projekcie wydłużono karę terminowego pozbawienia wolności do 30 lat, pozostawiając jako dolną granicę tej kary 1 miesią. (…) Projektowana zmiana pozwoli zatem na wyeliminowanie niekorzystnych konsekwencji prawnych, jakie wiążą się ze znacznym odstępem pomiędzy górną granicą terminowej kary pozbawienia wolności a „sztywną wysokością” odrębnej rodzajowo kary 25 lat pozbawienia wolności oraz adekwatną reakcję karną w tych przypadkach, gdzie nie jest wystarczające wymierzenie kary 15 lat pozbawienia wolności, a kara 25 lat pozbawienia wolności jawi się jako nadmiernie surowa”. https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12320403/katalog/12565615#12565615

Kara dożywotniego pozbawienia wolności najsurowsza, pierwszy raz w katalogu kar części ogólnej k.k., przywrócona ustawą z dnia 12 lipca 1995 r. o zmianie kodeksu karnego, kodeksu karnego wykonawczego oraz o podwyższeniu dolnych i górnych granic grzywien i nawiązek w prawie karnym (Dz. U. z 1995 r., nr 95, poz. 475) - brak w k.k. z 1969 r. niemożliwa do orzeczenia wobec sprawcy poniżej 18 roku życia – art. 54 § 2 k.k., charakter eliminacyjny, możliwe warunkowe przedterminowe zwolnienie (odbycie co najmniej 25 lat kary), „Kara dożywotniego pozbawienia wolności to kara wybitnie odwetowa o charakterze eliminacyjnym (zabezpieczającym), ukierunkowana na funkcje społeczno-prewencyjne oraz izolacyjne. Wprowadzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności jako substytutu kary śmierci potwierdza, że jej zasadniczym celem ma być zabezpieczenie społeczeństwa przed niebezpiecznymi sprawcami najpoważniejszych przestępstw” (wyrok SA we Wrocławiu z dnia 22.11.2017 r., II Aka 323/17)

Kazus 1 Jarosław B. oraz Henryk J., działając wspólnie i w porozumieniu, dokonali – przy użyciu metalowego pręta – wybicia szklanych drzwi w kwiaciarni „Różyczka”. Swoim zachowaniem spowodowali stratę w wysokości nie mniejszej niż 900 zł. Uznając ich za winnych dokonanego czynu z art. 288 § 1 k.k., sąd wymierzył im karę w wysokości 8 miesięcy pozbawienia wolności oraz na podstawie art. 33 § 2 k.k. skazał każdego z nich na karę grzywny, w licznie 50 stawek dziennych, określając wysokości jednej stawki dziennej na 30 zł. Proszę dokonać prawnokarnej analizy zachowania Jarosława B. oraz Henryka J. oraz oceny stanowiska sądu w zakresie przyjętej kwalifikacji prawnej czynu oraz wymierzonej sprawcom kary. Czy k.k. zawiera definicję korzyści majątkowej? Czy zamiar osiągnięcia korzyści majątkowej, o którym mowa w art. 33 § 2 k.k., musi należeć zawsze do znamion typu czynu zabronionego? Czy zamiar osiągnięcia korzyści majątkowej, o którym mowa w art. 33 § 2 k.k., może wynikać z faktycznego zachowania się sprawcy?

Grzywnę kumulatywną na podstawie art Grzywnę kumulatywną na podstawie art. 33 § 2 wolno wymierzyć bez względu na to, czy cel osiągnięcia korzyści majątkowej należy do zespołu ustawowych znamion czynu zabronionego (por. np. art. 204 § 1, art. 231 § 2, art. 253 § 2, art. 271 § 3, art. 278 § 2, art. 282, art. 286 § 1, art. 287 § 1, art. 296 § 2, art. 305 § 1, art. 362 § 1), czy też nie. Jednakże również w tym ostatnim wypadku okoliczność, że sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, powinna znaleźć odzwierciedlenie w zawartym w wyroku opisie czynu przypisanego sprawcy. Trudno się bez zastrzeżeń zgodzić z następującą tezą zawartą w wyroku SN z dnia 2 lutego 2010 r., III KK 431/09, OSNwSK 2010, poz. 225: "Jeżeli z opisu czynu przypisanego oskarżonemu nie wynika, aby sąd przyjął, iż sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął, a do znamion przestępstwa nie należy działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, to nie ma podstaw do wymierzenia za ten czyn kary grzywny w oparciu o dyspozycję art. 33 § 2 k.k.”. Z zacytowanego wywodu wynika bowiem, że jeżeli działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej należy do znamion przestępstwa, to wolno wymierzyć sprawcy grzywnę na podstawie art. 33 § 2, chociażby nawet ustalenie, że sprawca działał w tym właśnie celu, nie wynikało z opisu przypisanego mu czynu. Tymczasem opis czynu przypisanego sprawcy powinien oddawać wszystkie znamiona przestępstwa, za które się go skazuje. W przeciwnym razie czynienie go podstawą skazania narusza nie tylko zastosowany przepis typizujący oraz art. 1 § 1 obowiązującej ustawy karnej, lecz także art. 42 ust. 1 Konstytucji RP.

Kazus 2 Na mocy wyroku SO w Krakowie Ireneusz T. został uznany za winnego usiłowania przestępstwa z art. 310 § 1 k.k. W ramach toczącego się postępowania ustalono, że oskarżony, chcąc poprawić swoje warunki egzystencjalne, „domowymi sposobami” drukował banknoty, które do złudzenia przypominały oryginały wspomnianych środków płatniczych. Za ten czyn SO w Krakowie skazał Ireneusza T. na karę 25 lat pozbawienia wolności, a ponadto – przyjmując, że mężczyzna działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej – wymierzył mu na podstawie art. 33 § 2 k.k. karę grzywny w liczbie 200 stawek dziennych oraz w wysokości po 15 zł każda. Proszę ocenić trafność stanowiska SO w Krakowie. Czy w przypadku skazania sprawcy na karę 25 lat pozbawienia wolności sąd może orzec także karę grzywny? Czy w przypadku skazania sprawcy na karę dożywotniego pozbawienia wolności sąd może orzec również karę grzywny? Czy w przypadku skazania sprawcy na karę ograniczenia wolności sąd może orzec także karę ograniczenia wolności? Jakie modele kary grzywny można wyróżnić w polskim prawie karnym materialnym?

Kazus 3 Na podstawie wyroku SR w X Halina F. została uznana za winną zarzucanego jej czynu, tj. pozbawienia wolności swojej matki, osiemdziesięcioletniej Wiktorii H. Zgodnie z dokonanymi ustaleniami, 25 stycznia 2014 r. kobieta zamknęła swoją matkę w ciemnej piwnicy, pozbawiając ją jakichkolwiek możliwości opuszczenia tego miejsca na okres sześciu dni. Za ten czyn (art. 189 § 1 k.k.) SR w X wymierzył Halinie F. karę w postaci 90 dni pozbawienia wolności. Proszę ocenić trafność stanowiska SR w X.

Komentowany przepis rozstrzyga o tym - i w tym przejawia się trzecia z jego funkcji - że karę pozbawienia wolności wymierza się "w miesiącach i latach". Wynika stąd, że kodeks przewiduje tylko dwie jednostki miary czasu, w jakich wolno wymierzyć karę pozbawienia wolności: miesiąc oraz rok. Z zasady przeto niedopuszczalne jest jej orzekanie w dniach albo tygodniach, chyba że jakiś przepis wyraźnie to przewiduje. Co się tyczy tego ostatniego zastrzeżenia, to de lege lata wskazać można trzy wypadki, w których nie wiąże zakaz wymierzania kary pozbawienia wolności w dniach, a mianowicie przy orzekaniu kary łącznej pozbawienia wolności, jeżeli łączeniu podlegają kara pozbawienia wolności z karą ograniczenia wolności (art. 87), jak również przy orzekaniu wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności za nieuiszczoną grzywnę (art. 46 § 1, 2 i 4 k.k.w.) oraz określaniu zastępczej kary pozbawienia wolności w związku z uchylaniem się od odbywania kary ograniczenia wolności (art. 65 § 2 i 3 k.k.w.). Naturalnie wyjątek od nakazu wymierzania kary pozbawienia wolności wyłącznie w miesiącach i latach mogą wprowadzać również przepisy pozakodeksowe, np. przepisy ustawy amnestyjnej (por. wydane jeszcze pod rządami art. 41 k.k. z 1932 r. postanowienie SN z dnia 20 października 1953 r., II KRN 781/53, PiP 1954, z. 2, s. 385).

Kazus 4 Trzydziestosiedmioletni recydywista, Dariusz W., wielokrotnie skazywany na karę pozbawienia wolności za kradzieże, dopuścił się podczas dokonywania przestępstwa kradzieży, przestępstwa zabójstwa sześćdziesięcioośmioletniej Mirosławy M. SO we Wrocławiu, uznając Dariusza W. za winnego zarzucanego mu przestępstwa zabójstwa z art. 148 § 1 k.k., skazał go na karę 25 lat pozbawienia wolności bez możliwości ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbywania kary. Proszę ocenić trafność stanowiska SO we Wrocławiu.

Kazus 5 art.  278.  §  1.  Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Jaką karę można wymierzyć sprawcy kradzieży w typie podstawowym?