ADMINISTRACJA WOBEC PRAW CZŁOWIEKA 8/ THE EUROPEAN SYSTEM OF HUMAN RIGHTS PROTECTION 8 Dr Aleksandra Szczerba-Zawada Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wlkp. Rok akademicki 2018/2019

Prawa człowieka w wewnętrznym porządku prawnym Konstytucja RP Rozdział II - Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela Ustawy (m.in.) Kodeks pracy Tzw. ustawa równościowa Kodeks karny Kodeks wyborczy Prawo o szkolnictwie wyższym

Katalog konstytucyjnych praw i wolności Art. 30 „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”. Zasady ogólne: nienaruszalność, poszanowanie i ochrona godności człowieka, prawo do wolności, równość wobec prawa, zakaz dyskryminacji, równość praw kobiet i mężczyzn, prawna ochrona mniejszości narodowych.

Katalog konstytucyjnych praw i wolności Wolności i prawa osobiste: prawna ochrona życia, zakaz poddawania kogokolwiek eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnej zgody zainteresowanego, zakaz tortur, jak też okrutnego i poniżającego traktowania oraz karania nietykalność i wolność osobista, prawo do odszkodowania za bezprawne pozbawienie wolności prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania karnego, zakaz działania prawa wstecz, zasada domniemanej niewinności, prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd, prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym,

Katalog konstytucyjnych praw i wolności Wolności i prawa osobiste: prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się, ochrona danych osobowych, wolność poruszania się po terytorium państwa oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu, wolność opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zakaz wydalenia obywatela z kraju, zakaz ekstradycji, prawo powrotu obywatela do kraju, wolność sumienia i religii, wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.

Katalog konstytucyjnych praw i wolności Wolności i prawa polityczne: wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich, wolność zrzeszania się w partiach politycznych, związkach zawodowych, organizacjach pracodawców, stowarzyszeniach, fundacjach i innych dobrowolnych organizacjach, prawo dostępu obywateli do służby publicznej, prawo obywatela do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej i dotyczących osób pełniących funkcje publiczne, prawo obywatela do wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, prawo obywatela do udziału w referendum, prawo składania petycji, skarg i wniosków w interesie publicznym, własnym lub osoby trzeciej za jej zgodą.

Katalog konstytucyjnych praw i wolności Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne: prawo do własności oraz prawo dziedziczenia, wolność działalności gospodarczej, wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy, obowiązek państwa zwalczania bezrobocia, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, prawo pracownika do dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów, prawo obywatela do zabezpieczenia społecznego, prawo obywatela do ochrony zdrowia, prawo obywatela do nauki, prawo do autonomii szkół wyższych, obowiązek państwa pomocy rodzinie i ochrony macierzyństwa,

Katalog konstytucyjnych praw i wolności Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne: obowiązek państwa ochrony praw dziecka, wolność twórczości artystycznej, badań naukowych, nauczania, wolność korzystania z dóbr kultury, obowiązek państwa ochrony środowiska, obowiązek państwa zaspokajania potrzeb mieszkaniowych obywateli, obowiązek państwa ochrony konsumentów, użytkowników, najemców

Katalog konstytucyjnych praw i wolności Ograniczenia korzystania z praw i wolności Art.31 ust. 3 Konstytucji RP „Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw”. Obywatelstwo. Ubezwłasnowolnienie/pozbawienie praw publicznych Wiek – dotyczy to przede wszystkim biernego prawa wyborczego. Stan wojenny, stan wyjątkowy, stan klęski żywiołowej.

Katalog konstytucyjnych praw i wolności Konstytucyjne środki ochrony praw i wolności: prawo do wynagrodzenia za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej, prawo do dochodzenia swych roszczeń przed sądami, prawo do zaskarżenia orzeczenia lub decyzji wydanych w pierwszej instancji, prawo do wniesienia skargi konstytucyjnej do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności przepisu z Konstytucją, na podstawie którego wydano ostateczne orzeczenie, prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich.

Katalog konstytucyjnych praw i wolności System instytucjonalny ochrony praw i wolności: Trybunał Konstytucyjny (bada wydawane akty prawne, rozpatruje skargi konstytucyjne) Rzecznik Praw Obywatelskich (stoi na straży przestrzegania praw człowieka przez organy władzy publicznej) Sądy powszechne i administracyjne (gwarantują przestrzeganie praw w orzecznictwie) Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (stoi na straży wolności słowa i prawa do informacji) Organizacje pozarządowe (monitorują, podnoszą świadomość, proponują działania legislacyjne, podejmują działania faktyczne)

Skarga konstytucyjna Prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., przysługuje każdemu, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone. Zasady wnoszenia skargi konstytucyjnej określa ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Skargę konstytucyjną wnosi się po wyczerpaniu przez skarżącego drogi prawnej (skorzystanie ze zwykłych środków zaskarżenia), w terminie 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Skargę konstytucyjną może sporządzić wyłącznie adwokat lub radca prawny. Natomiast skargę konstytucyjną we własnej sprawie może sporządzić sędzia, prokurator, adwokat, radca prawny, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych. W razie niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej skarżący może złożyć do sądu rejonowego swojego miejsca zamieszkania wniosek o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu. W przypadku uwzględnienia tego wniosku, skarżący nie będzie ponosił kosztów sporządzenia skargi konstytucyjnej. Skarga konstytucyjna jest wolna od opłaty sądowej.

Skarga konstytucyjna Przedmiotem skargi konstytucyjnej może być przepis ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu skargom konstytucyjnym, których przedmiotem kontroli uczyniono akt stosowania prawa, tj. wyrok, decyzję lub inne rozstrzygnięcie. Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje tylko takie skargi konstytucyjne, które związane są z naruszeniem praw lub wolności określonych w Konstytucji, z wyłączeniem spraw określonych w art. 56 Konstytucji (uzyskanie przez cudzoziemców prawa azylu lub statusu uchodźcy). W skardze konstytucyjnej wzorcem kontroli nie można uczynić przepisów ustawy, aktu wykonawczego lub aktów prawa międzynarodowego.

Skarga do RPO Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych przepisach prawa. Kompetencja: badanie, czy na skutek działania lub zaniechania organów, organizacji albo instytucji zobowiązanych do przestrzegania i realizacji wolności człowieka i obywatela nie nastąpiło naruszenie prawa oraz zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej i - w razie stwierdzenia takiego naruszenia - podejmowanie stosownych działań. Art. 80 Konstytucji: każdy ma prawo wystąpienia - na zasadach określonych w ustawie - do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

Skarga do RPO Wybrane uprawnienia RPO – RPO może (i.a.): zbadać każdą sprawę na miejscu, żądać złożenia wyjaśnień, przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy lub prokuraturę, skierować wystąpienie do organu, w którego działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela, inicjować postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym (tzw. wniosek abstrakcyjny), zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych i brać udział w tym postępowaniu, żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu, wnosić środki odwoławcze, w tym środki nadzwyczajne, wnosić tzw. pytania prawne do Sądu Najwyższego, wnosić środki odwoławcze, w tym środki nadzwyczajne, w postępowaniu karnym, wykonuje zadania dotyczące realizacji zasady równego traktowania.