Pojęcie doświadczenia Renata Ziemińska

Pojęcie doświadczenia poznanie bezpośrednie dotyczące przedmiotów aktualnie obecnych dla podmiotu i istniejących Doświadczenie różni się od przypomnienia, wyobrażenia czy rozumowania.

„Bezpośredniość” poznanie bezdyskursywne, jednoetapowe na poziomie fenomenalnym wieloetapowe procesy obliczeniowe odbywające się poza świadomością nie przeczą takiej bezpośredniości

Pojęcie „bezpośredniości” Poznanie bezpośrednie to poznanie, które ujmuje swój przedmiot (1) bez pośrednika nieprzezroczystego (takiego, który najpierw sam musi stać się tematem poznania, aby odegrać rolę pośrednika); (2) bez użycia rozumowań; (3) bez odwoływania się do wcześniej uznanych sądów; (4) całościowo.

Poznanie pośrednie Poznanie pośrednie to przeciwieństwo bezpośredniego, niebezpośrednie. Dwa typy: (1) poznanie przez obraz lub znak (na podstawie fotografii, rysunku, tajemniczego symbolu, za pomocą obrazu telewizyjnego, telefonu, radia itd.); (2) poznanie za pomocą rozumowania. Znak niekiedy jest przezroczysty (płynne czytanie w ojczystym języku). Poznanie pośrednie bazuje na bezpośrednim.

Obecność przedmiotu nie wszystko, co istnieje jest obecne dla podmiotu obecność nie gwarantuje istnienia ale na nie wskazuje bezpośrednie (i naoczne) są też przypomnienie i wyobrażenie. Te jednak dotyczą przedmiotów aktualnie nieobecnych przypomnienie- przedmiot kiedyś obecny ale nie teraz, wyobrażenie – przedmiot dotąd nieobecny

Istnienie doświadczenie dotyczy przedmiotów aktualnie istniejących (nie każde przeżywanie jest doświadczaniem; wiedza ma warunek prawdziwości; w świecie złośliwego demona byłyby same iluzje) czas lub miejsce doświadczanych przedmiotów powinny jakoś zbiegać się z naszą aktywnością poznawczą (np. aktywnością receptorów)

Warunki obecności Doświadczenie przedmiotu jest możliwe, jeśli nie jest on zbyt daleko ani zbyt blisko podmiotu oraz jeśli jest obecny w wystarczającym interwale czasu (jedno mignięcie może nam nie wystarczyć do doświadczenia).

Aparatura wzmacniająca receptory niekiedy dostrzeżenie przedmiotu uwarunkowane jest uzbrojeniem naszego oka czy ucha w odpowiednie narzędzia, typu okulary czy aparat słuchowy, lupa, mikroskop czy luneta, stetoskop, aparat USG, a także telefon, videofon w ten sposób poszerzamy zakres doświadczenia

Obecność tylko czasowa i stopniowanie obecności Transmisje telewizyjne umożliwiają nam bezpośrednie śledzenie, np. meczu. Przedmiot nie jest obecny w przestrzeni ale śledzimy go w czasie, na żywo. Nie jest to taka obecność jak podczas oglądania meczu z pierwszego rzędu na trybunach, a jednak można tu mówić o doświadczeniu.

USG

Wzorcowe doświadczenie Wzorcowym rodzajem doświadczenia jest np. oglądanie jabłka, które mamy w ręku, dotykamy jego faktury, widzimy jego kształt i barwy z różnych stron, wąchamy, smakujemy, słyszymy chrzęst kęsów i czujemy jego soczystość. Słabszym doświadczeniem jest widzenie go w ręku innej osoby lub kiedy leży na straganie.

Doświadczenie a zmysły Dopóki są dane zmysłów wymagające jakiejś zbieżności w czasie lub przestrzeni, czyli obecności, mamy duże gwarancje doświadczenia (jeśli przedmiot istnieje). Modelem i prototypem doświadczenia jest posługiwanie się zmysłami.

Przykłady doświadczenia (1) spostrzeżenie zmysłowe zewnętrzne; (2) spostrzeżenie zmysłowe wewnętrzne’; ******************* (3) introspekcja; (4) spostrzeżenie cudzej psychiki wyrażonej w ciele;

Obserwacja i eksperyment Obserwacja to doświadczenie kierowane określonym zadaniem, zmierzające do odpowiedzi na określone pytanie. Eksperyment to doświadczenie czegoś sztucznie wywołanego w sytuacji zaplanowanej.

Niekonceptualna samoświadomość ciała – J.L. Bermudez Pierwotna niekonceptualna samoświadomość skierowana na własne ciało. Można ją zauważyć w ramach doświadczenia percepcyjnego (jako informację o podmiocie percepcji: lokalizacja oczu i ruch ciała), w związku z działaniem proprioreceptorów (czucie własnego ciała od wewnątrz: równowaga, temperatura, napięcie mięśni), w ramach zauważania przestrzennej różnicy między mną i światem, w ramach interakcji między mną jako sprawcą działania a innymi podmiotami.

Eksterocepcja i propriocepcja Kiedy patrzymy na własne kończyny lub twarz, mamy eksterocepcyjną świadomość własnego ciała. Proprioceptywna świadomość własnego ciała jest czymś innym. „W propriocepcji nie ma czegoś takiego jak obiekt, który jawi się tak lub inaczej, ale raczej ja lub umysł przenikający ciało we wszystkich jego częściach, które są prawidłowo unerwione” (139). W propriocepcji nie ma uważania, skupiania uwagi, oczekiwania, a nawet są one wykluczone. W propriocepcji i interocepcji przedmiot intencjonalny nie rożni się od doświadczającego ja (141).

Interocepcja czucie proprioceptywne , sygnały z proprioreceptorów znajdujących się w mięśniach, ścięgnach i błędniku (czucie równowagi); czucie interoceptywne (trzewne), sygnały z interoreceptorów w narządach wewnętrznych (głód, pragnienie) i naczyniach krwionośnych. W przeciwieństwie do propriocepcji, interocepcja nie jest milcząca, lecz wymaga świadomej uwagi, np. głód czy pragnienie. Zmysł dotyku jest bliski propriocepcji i interocepcji, nawet jeśli dotyczy czegoś zewnętrznego. Według Aranyosi ból, temperatura i swędzenie to także przypadki interocepcji. Nie trzeba mylić interocepcji z introspekcją.

Introspekcja Introspekcja jest bliższa ekstracepcji, np. widzenia czy słyszenia, w tym sensie, że ja jest w relacji do czegoś zewnętrznego, nawet jeśli jest to wewnętrzny stan [miniony]. Introspekcja ujmuje ten stan/przeżycie w taki lub inny sposób, traktując go jak obiekt rożny od ja doświadczającego. Introspekcja/refleksja jest intencjonalna i dotyczy ja minionego, dystans czasowy. Krytyka: brakuje u Aranyosi samoświadomości towarzyszącej, która nie pasuje do tego podziału i nie daje się zaliczyć do ekstracepcji.

Czy introspekcja jest rodzajem doświadczenia? Zgodnie z etymologią (intra wewnątrz, spicere widzieć) introspekcja tradycyjnie była traktowana jako rodzaj percepcji, jako obserwacja własnych myśli (Kartezjusz, Brentano, Husserl). W związku z tym nazywano ją nie tylko refleksją ale i spostrzeżeniem wewnętrznym.

Filozofia anglosaska Jednakże w filozofii anglosaskiej, gdzie tradycyjnie funkcjonuje wąskie pojęcie doświadczenia jako tylko zmysłowego, zakwestionowano percepcyjny model introspekcji i wymieniana jest raczej wśród apriorycznych metod poznania niż empirycznych (Goldman 1999).

Gilbert Ryle introspekcja jest rodzajem przypomnienia akt spostrzegania wewnętrznego musiałby polegać na uchwytywaniu dwu rzeczy naraz, co jest nieprawdopodobne są takie stany umysłu, którym nie można przyglądać się na chłodno, np. panika czy szał. Przypominamy je sobie i rozważamy je później.

Fred Dretske introspekcję nazywa „przemieszczoną percepcją” (displaced perception) ale nie uważa jej za rodzaj doświadczenia. introspekcja to proces, w którym system zdobywa o sobie informacje poprzez pojęciową reprezentację doświadczenia, a nie nowe doświadczenie.

Daniel Dennett introspekcja nie jest nowym doświadczeniem lecz werbalizacją wcześniej dokonanego doświadczenia, która daje jedynie nowe przekonania. „To czego faktycznie doświadczamy jest produktem wielu procesów interpretacji – właściwie procesów wydawniczych” (Dennett 1991, 112).

William Lyons introspekcja w odniesieniu do spostrzeżeń i doznań nie jest nowym procesem poznawczym lecz tylko ich modyfikacją, a mianowicie spostrzeganiem uważnym. introspekcja w odniesieniu do myśli czy wyobrażeń polega na konstruowaniu modeli na podstawie powtórki (reply) uprzednich doświadczeń (Lyons 1986, s. 130).

Roesler i Myers Roesler (1999): introspekcja jest „produktem świadomej pytającej uwagi”, nie jest nowym doświadczeniem tylko doświadczeniem uważnym, nie daje nowej wiedzy, tylko wydobywa już posiadaną. Myers (1986): introspekcja w dużej mierze polega na retrospekcji, myśleniu, werbalizacji, zadawaniu pytań, a nawet wyobraźni.

Davidson Davidson odrzuca filozoficzny behawioryzm: istnieje asymetria pomiędzy wiedzą o świecie zewnętrznym i wiedzą introspekcyjną, nie da się zredukować drugiej do pierwszej. Wiedza w pierwszej, drugiej i trzeciej osobie.

Introspekcja jest werbalizacją Introspekcja polega na pokazaniu w centrum świadomości tego, co było dane w tle jako świadomość towarzysząca. Ten proces przeniesienia, może mieć faktycznie charakter przypomnienia, być selektywny, zależeć od naszej wyobraźni, zasobu pojęć i zdolności werbalizacji.

Doświadczenie totalne Świat doświadczamy totalnie, wszystkimi receptorami ale w ramach całego systemu poznawczego czyli z udziałem intelektu, systemu pojęć, pamięci, skłonności itd. Z tego totalnego doświadczenia świata werbalizujemy potem różne elementy.

Dwa aspekty doświadczenia totalnego Totalne doświadczenie ma aspekt podmiotowy i przedmiotowy. Nie tylko doświadczamy świata ale również siebie jako jego elementu. Nasza świadomość towarzysząca stale monitoruje nasze doświadczenie, które inaczej byłoby dla nas niedostępne.

Werbalizacja doświadczenia totalnego Przekonania spostrzeżeniowe są też efektem werbalizacji (opisz, co widzisz w ogrodzie). Jeśli introspekcja polega na werbalizacji, to nie przekreśla to jej statusu doświadczenia.

Świadomość towarzysząca jest rodzajem doświadczenia Jeśli nawet zgodzić się, że introspekcja jest tylko werbalizacją uprzedniego doświadczenia, to status doświadczenia trzeba przyznać intuicji przeżywania (podmiotowy aspekt doświadczenia totalnego). Gdyby było inaczej, nie mielibyśmy czego werbalizować i nie moglibyśmy niczego o sobie wiedzieć.

Słabość argumentu z braku samodzielności Jeśli ktoś chciałby twierdzić, że świadomość towarzysząca jako element doświadczenia totalnego, nie stanowi odrębnego doświadczenia, to taki zarzut dotyczy także doświadczenia zmysłowego, które bez samoświadomości nie byłoby doświadczeniem.

Dwa filary ludzkiej wiedzy Totalne doświadczenie pierwotne jest podstawą wszelkiej wiedzy. Nie można jednak nazywać doświadczeniem jednej strony medalu zapominając o drugiej. Są dwa filary ludzkiej wiedzy, które wzajemnie od siebie zależą: samowiedza i wiedza w trzeciej osobie.

Wiedza w pierwszej, drugiej i trzeciej osobie Każda z tych typów wiedzy jest zależna od każdej, ale żadna nie jest redukowalna do pozostałych. Wiedza o sobie zakłada wiedzę o świecie i innych, ale wiedza o sobie jest też źródłem informacji trzecioosobowych. Nie ma powodu preferować wiedzy trzecioosobowej, ponieważ ona też wyrasta z doświadczenia pierwotnego, które ma aspekt podmiotowy, przedmiotowy i intersubiektywny. Samoświadomość to nasza jedyna furtka do świata. Samowiedza nie jest całkowicie autonomiczna, ale zasługuje na miano specyficznej wiedzy, tak samo jak wiedza o świecie i innych ja.

Filozoficzne pojęcia intuicji Kartezjusz - intuicja to poznanie intelektualne jasne i wyraźne, jej przeciwieństwem jest dyskurs. Bergson: intuicja to świadoma postać instynktownego współpłynięcia z rzeczywistością; przeciwieństwem takiej intuicji jest poznanie intelektualne i doświadczenie. Fenomenologowie intuicję intelektualną nazywają oglądem ejdetycznym (Wesenschau). Jest to bezpośrednie i naoczne poznanie zawartości idei, przygotowane przez operację uzmienniania, nadbudowującą ogląd ejdetyczny nad aktami szeroko pojętego doświadczenia.

Uwagi do poznania cudzych stanów umysłu Poznanie cudzej psychiki: teoria wnioskowania przez analogię (ale odmienność innego), teoria naśladowania i teoria wczucia (ale iluzje i nieporozumienia), teoria instynktownej interpretacji (Wallis). O istnieniu bezpośredniego poznania cudzej psychiki świadczą takie fenomeny jak: nieszczerość-poza, zaskoczenie odmiennością innego, wstyd.