PRAWO KONSTYTUCYJNE Ćwiczenia 2

Źródła prawa a) Dualistyczny charakter systemu źródeł prawa b) System źródeł prawa powszechnie obowiązującego c) Miejsce prawa międzynarodowego i europejskiego w polskim porządku prawnym

Prawo pozytywne v. Prawo naturalne SYSTEM PRAWNY System prawny – ogół norm prawnych obowiązujących w danym czasie, na terytorium danego państwa (lub jego części). Prawo pozytywne v. Prawo naturalne

Prawo powszechnie obowiązujące Prawo wewnętrznie obowiązujące DUALISTYCZNY CHARAKTER SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA Prawo powszechnie obowiązujące Prawo wewnętrznie obowiązujące

DUALISTYCZNY CHARAKTER SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA Prawo powszechnie obowiązujące – jego przepisy mogą wiązać wszystkie podmioty w państwie (np. obywateli, osoby prawne). Akty zawierające przepisy prawa powszechnie obowiązującego ujęte są w hierarchiczny system określony konstytucyjnie.

DUALISTYCZNY CHARAKTER SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA Zamknięty system źródeł prawa powszechnie obowiązującego: Aspekt przedmiotowy Aspekt podmiotowy

DUALISTYCZNY CHARAKTER SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA Prawo wewnętrznie obowiązujące – charakteryzuje je ograniczony zakres obowiązywania. Mogą być one kierowane wyłącznie do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu dany akt.

DUALISTYCZNY CHARAKTER SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA „ (…) należy uznać, że system aktów prawa wewnętrznego ma - w przeciwieństwie do systemu aktów będących źródłami prawa powszechnie obowiązującego - charakter systemu otwartego, w każdym razie w zakresie podmiotowym. Trzon tego systemu stanowią akty wymienione w art. 93 ust. 1, ale nie ma konstytucyjnego zakazu, by przepisy ustawowe upoważniały także inne podmioty do stanowienia zarządzeń czy uchwał, bądź też nawet aktów inaczej nazwanych, ale też odpowiadających charakterystyce aktu o charakterze wewnętrznym (np. uchwały Państwowej Komisji Wyborczej skierowane do organów wyborczych).” Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 grudnia 1998 r., sygn. K 21/98

DUALISTYCZNY CHARAKTER SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA Przepisy wewnętrznie obowiązujące winny spełniać poniższe kryteria: adresowane wyłącznie do jednostek organizacyjnie podległych względem podmiotu wydającego dany akt, nie mogą one „działać na zewnątrz”, mogą być wydane wyłącznie w ramach ustawy, która przyznaje danemu organowi ogólną kompetencję do wydawania aktów prawa wewnętrznie obowiązującego, nie mogą one być sprzeczne z przepisami prawa powszechnie obowiązującego

SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO Art. 87 1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. 2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO Źródła prawa powszechnie obowiązującego niewymienione w art. 87: Rozporządzenia z mocą ustawy (art. 234) Przepisy stanowione przez organizację międzynarodową (art. 91 ust. 3)

SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO Warunki wejścia w życie aktów powszechnie obowiązujących – art. 88 Ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych przewiduje istnienie dwóch centralnych ponadresortowych dzienników publikacyjnych: - Dziennik Ustaw RP - Dziennik Urzędowy „Monitor Polski”

Całkowita Częściowa Materialna Formalna KONSTYTUCJA Doktryna dokonuje następującej klasyfikacji zmian konstytucji: Całkowita Materialna Formalna Częściowa

KONSTYTUCJA Tryb zmiany obecnie obowiązującej Konstytucji RP reguluje art. 235, który znajduje się w Rozdziale XII. Podmioty uprawnione do inicjatywy ustrojodawczej: 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat, Prezydent Rzeczypospolitej.

KONSTYTUCJA Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy. W związku z tym zastosowanie będą miały ogólne przepisy dotyczące procesu legislacyjnego ze zmianami zastrzeżonymi przez art. 235 Konstytucji.

KONSTYTUCJA Szczególne ramy czasowe: min. 30 dni – czas jaki musi upłynąć pomiędzy przedłożeniem Sejmowi projektu ustawy a pierwszym czytaniem min. 60 dni – czas jaki musi upłynąć pomiędzy pierwszym czytaniem a przyjęciem ustawy przez Sejm (w przypadku zmiany Rozdziałów I, II, XII) 60 dni – czas na przyjęcie ustawy przez Senat

KONSTYTUCJA Wymagana większość: Sejm – 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Senat – bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów

KONSTYTUCJA Referendum konstytucyjne: w przypadku zmiany dotyczącej przepisów Rozdziału I, II, XII na żądanie podmiotów posiadających inicjatywę ustrojodawczą żądanie musi zostać wniesione w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat zarządza je Marszałek Sejmu odbywa się w ciągu 60 dni od dnia złożenia żądania Skutek – zmiana Konstytucji zostaje przyjęte jeżeli za zmianą opowie się większość głosujących.

KONSTYTUCJA Dotychczasowe nowelizacje Konstytucji RP 8 września 2006 r. – art. 55 7 maja 2009 r. – art. 99 ust. 3 * Sprostowanie w drodze obwieszczenia Prezesa Rady Ministrów z 2001 r. Dotyczyło ono art. 31 ust. 3 oraz art. 93 ust. 1

BEZPOŚREDNIE STOSOWANIE KONSTYTUCJI Stosowanie Konstytucji – określanie przez uprawniony podmiot skutków prawnych norm konstytucyjnych w danej sytuacji. (za: B. Banaszak) Bezpośrednie stosowanie Konstytucji - sytuacja w której normy Konstytucji obowiązują samoistnie, bez konieczności ich rozwinięcia w aktach niższego rzędu.

BEZPOŚREDNIE STOSOWANIE KONSTYTUCJI Art. 8 ust . 2 Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.

BEZPOŚREDNIE STOSOWANIE KONSTYTUCJI „Bezpośrednie stosowanie konstytucji przybiera różne formy, których odrębności nie wolno zacierać. Może ono polegać na traktowaniu norm i zasad konstytucji jako bezpośredniej podstawy rozstrzygnięć w sprawach indywidualnych. Nie ma przeszkód, aby sądy wykorzystywały konstytucję w taki sposób, ale wymaga to zwrócenia uwagi na dwie dalsze kwestie. Po pierwsze, możliwość stosowania postanowień konstytucji jako wyłącznej podstawy rozstrzygnięć sądowych pojawi się tylko wtedy gdy dane postanowienie sformułowane będzie w sposób na tyle precyzyjny i jednoznaczny, że możliwe będzie rozstrzygnięcie sprawy indywidualnej tylko na jego podstawie. Po drugie, bezpośrednie stosowanie konstytucji nie może prowadzić do pomijania obowiązujących regulacji ustawowych. Ponieważ w naszym porządku prawnym bardzo niewiele jest materii, w których unormowania konstytucyjne nie znalazły konkretyzacji i rozwinięcia w ustawodawstwie zwykłym, proces bezpośredniego stosowania konstytucji przybiera zwykle postać współstosowania normy (zasady) konstytucyjnej i odpowiednich norm ustawowych.” Postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 marca 2000 r., sygn. akt P 12/98

BEZPOŚREDNIE STOSOWANIE KONSTYTUCJI „W obowiązującym stanie konstytucyjnym bezpodstawne jest stanowisko dopuszczające odmowę zastosowania przez sąd orzekający normy ustawowej ze względu na jej sprzeczność z normą konstytucyjną (w tym wypadku z normą wyrażoną w art. 178 ust. 2 konstytucji) i orzeczenie bezpośrednio na podstawie regulacji konstytucyjnej. Stanowisko takie nie znajduje uzasadnienia w wyrażonej w konstytucji zasadzie bezpośredniego stosowania jej przepisów (art. 8 ust. 2), ani w przepisie przewidującym podległość sędziego w sprawowaniu urzędu tylko konstytucji i ustawom (art. 178 ust. 1 konstytucji). Ogólne wskazania konstytucji, adresowane w tym wypadku do ustawodawcy, nie pozwalają bowiem na wydawanie na ich podstawie indywidualnych rozstrzygnięć, a przy tym sędzia, podlegając konstytucji, nie jest zwolniony z podległości ustawie zwykłej. Należy więc przyjąć, że właściwą drogą do rozstrzygnięcia wątpliwości co do zgodności z ogólną normą konstytucyjną szczegółowej regulacji ustawowej mającej zastosowanie w sprawie jest przedstawienie pytania prawnego Trybunałowi Konstytucyjnemu.” Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 października 2000 r., sygn. akt P 8/00

USTAWA Ustawa – akt parlamentu o charakterze normatywnym, zajmujący najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa krajowego, jednak podporządkowany Konstytucji. Zasada prymatu ustawy – wola państwa wyrażona w formie ustawy ma pierwszeństwo prawne w stosunku do każdego innego wyrażenia tej woli, poza bezpośrednimi działaniami suwerena

USTAWA „(…) w polskim systemie prawa wszystkie ustawy mają tę sam rangę prawną, a więc ustawa późniejsza może zarówno uchylać ustawę wcześniejszą jak też ustanawiać trwałe bądź czasowe wyjątki od jej postanowień. Wszelkie inne usytuowanie poszczególnych typów ustaw wymagałoby wyraźnej ustawy konstytucyjnej.” Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 listopada 1994 r., sygn. K 6/94

USTAWA Cechy ustawy: Najwyższa po Konstytucji moc prawna Uchwalana przez parlament Uchwalana w ramach specjalnej procedury Charakter ogólny

USTAWA Zasada wyłączności ustawy – zasada zgodnie z którą pewien katalog spraw należy wyłącznie do zakresu regulacji ustawowej. W Polsce zasada wyłączności ustawy dotyczy: Budżetu Statusu jednostki w państwie Podstawowych zasad organizacji organów władzy publicznej

USTAWA Zasada wyłączności ustawy ma także drugie rozumienie. Zgodnie z nim w obecnie przyjętym systemie prawa powszechnie obowiązującego niedopuszczalne jest istnienie jakiejkolwiek regulacji podustawowej, która nie znajduje bezpośredniego oparcia w ustawie.

ROZPORZĄDZENIE Rozporządzenie – akt powszechnie obowiązujący stojący w hierarchii źródeł prawa poniżej ustaw, mający wobec nich charakter wykonawczy. Jego celem jest uzupełnienie obowiązujących norm, w zakresie przekazanej delegacji. Powinno zawierać normy generalne i abstrakcyjne.

ROZPORZĄDZENIE Organy uprawnione do wydawania rozporządzeń: Prezydent (art. 142 ust. 1) Rada Ministrów (art. 146 ust. 4 pkt 2) Prezes Rady Ministrów (art. 148 pkt 3) Ministrowie (art. 149 ust. 2) Przewodniczący komitetów określonych w ustawach (art. 149 ust. 3) Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (art. 213 ust. 2)

ROZPORZĄDZENIE Upoważnienie – Rozporządzenia mogą być wydawane wyłącznie na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego. Szczegółowość rozpatruje się w aspekcie: Podmiotowym Przedmiotowym Treściowym

ROZPORZĄDZENIE „Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego możliwe jest też sformułowanie ogólniejszej zasady konstytucyjnej: im silniej regulacja ustawowa dotyczy kwestii podstawowych dla pozycji jednostki (podmiotów podobnych), tym szersza musi być regulacja ustawowa i tym mniej miejsca pozostaje dla odesłań do aktów wykonawczych. W tych kwestiach jeżeli ustawodawca korzysta z owych odesłań, to musi znacznie szerzej wyznaczyć treść przyszłych rozporządzeń, m.in. przez szczegółowsze - niż w innych materiach - ujęcie “wytycznych co do treści aktu”. Innymi słowy, minimum treściowe wytycznych nie ma charakteru stałego, a wyznaczane musi być a casu ad casum, stosownie do regulowanej materii i jej związku z sytuacją obywatela. Oczywiste jest przy tym, że “wytyczne” nigdy nie mogą mieć czysto blankietowego charakteru (np. ograniczając się do ogólnego stwierdzenia, że rozporządzenie określi “ogólne zasady”) (…) Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 października 1999 r., sygn. K 12/99

ROZPORZĄDZENIE

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO Akty prawa miejscowego – akty prawa powszechnie obowiązującego wydawane i obowiązujące na szczeblu terenowym. Stanowione przez organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej.

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO Cechy charakterystyczne aktów prawa miejscowego: Stanowione przez organy samorządy terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej Obowiązują na obszarze działania organów Wydawane na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie (upoważnienia szczególne i generalne)

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO

PRAWO MIĘDZYNARODOWE I EUROPEJSKIE Art. 9. Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. Art. 87. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

PRAWO MIĘDZYNARODOWE I EUROPEJSKIE Art. 2 pkt 1 ustawy o umowach międzynarodowych Umowa międzynarodowa oznacza porozumienie między Rzecząpospolitą Polską a innym podmiotem lub podmiotami prawa międzynarodowego, regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie czy w większej liczbie dokumentów, bez względu na jego nazwę oraz bez względu na to, czy jest zawierane w imieniu państwa, rządu czy ministra kierującego działem administracji rządowej właściwego do spraw, których dotyczy umowa międzynarodowa. Art. 2 ust. 1 lit. a Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów "traktat" oznacza międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy w dwóch lub więcej dokumentach, i bez względu na jego szczególną nazwę.

PRAWO MIĘDZYNARODOWE I EUROPEJSKIE Zgodnie z art. 87 Konstytucji do źródeł prawa powszechnie obowiązującego zaliczamy wyłącznie ratyfikowane umowy międzynarodowe. Ratyfikacja umowy międzynarodowej to akt (zwykle głowy państwa) ostatecznego potwierdzenia woli państwa na związanie się umową międzynarodową. (Za: L. Garlicki)

PRAWO MIĘDZYNARODOWE I EUROPEJSKIE Rodzaje ratyfikacji: za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie - art. 89 ust.1, art. 90 ust. 2-3 bez konieczności wyrażania zgody w ustawie

PRAWO MIĘDZYNARODOWE I EUROPEJSKIE Art. 91. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

Akty prawa miejscowego HIERARCHIA ŹRÓDEŁ PRAWA Konstytucja Ustawa ↑ Ratyfikowana umowa międzynarodowa za zgodą wyrażoną w ustawie Rozporządzenie z mocą ustawy* Rozporządzenia Ratyfikowane umowy międzynarodowe Akty prawa miejscowego