ADMINISTRACJA WOBEC PRAW CZŁOWIEKA 2/ THE EUROPEAN SYSTEM OF HUMAN RIGHTS PROTECTION 2 Dr Aleksandra Szczerba-Zawada Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wlkp. Rok akademicki 2018/2019

Międzynarodowa ochrona praw człowieka – zagadnienia wprowadzające Prawa człowieka złożonym zjawiskiem normatywnym. Kojarzone z samą naturą człowieka i z wymaganiami człowieczeństwa. Człowieka (jednostka, osoba) jako podmiot praw człowieka: człowieka wartością pierwotną i najwyższą; zakaz eliminowania podejścia aksjologicznego z myślenia o człowieku; konieczność ochrony tej wartości => prawa człowieka instrumentarium służące ochronie tej wartości i pozwalające jej się samorealizować. Edukacja prawnoczłowiecza warunkiem pełnego rozwój osobowości ludzkiej i ugruntowania poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności (art. 26 ust. 2 PDPC).

Stadia rozwoju praw człowieka Idealizacja praw człowieka Stadium pierwotne Stopniowe narodziny, rozwój i dojrzewanie idei praw człowieka. * Idea – pojęcie, wyobrażenie Idea praw człowieka zjawiskiem nadal dynamicznym. Konceptualizacja praw człowieka Wypracowanie logicznej, racjonalnej koncepcji praw człowieka Za kanwę konceptualizacji uznawane Oświecenie i jego sprzeciw wobec religii Jest zadaniem nieskończonym i dynamicznym

Stadia rozwoju praw człowieka Normatywizacja praw człowieka Przeniesienie na grunt prawa pozytywnego zracjonalizowanych praw człowieka  pozytywizacja Nadanie wymiaru norm prawnych koncepcji praw człowieka. Dwuwarstwowa dynamika: dynamiczna interpretacja praw już objętych ochroną + kształtowanie nowych standardów ochronnych. Konstytucjonalizacja praw człowieka Element fazy normatywizacji (II poł. XVIII w.) Wyodrębnienie praw człowieka o fundamentalnym znaczeniu dla urządzenia państwa i społeczeństwa Mniejsza dynamika

Stadia rozwoju praw człowieka Internacjonalizacja praw człowieka Umiędzynarodowienie praw człowieka Ukształtowanie zrębów oraz dalsza kodyfikacja i rozwój systemu międzynarodowej ochrony praw człowieka Obejmuje działania na poziomie uniwersalnym i regionalnym. Dwuwarstwowa dynamika * Międzynarodowa konstytucjonalizacja praw człowieka w wymiarze uniwersalnym (Karta NZ) i w wymiarze regionalnym (Karta Praw Podstawowych UE).

Stadia rozwoju praw człowieka Brytyjski nurt rozwojowy Magna Charta Libertatum (1215) – gwarancje wolności osobistej i prawa własności Bill of Rights (1689 r.) Human Rights Act (1998) American Bill of Rights – Konstytucja USA wraz z poprawkami do niej (szczególnie – Dziesięcioma Poprawkami z 1791 r.). Francuski nurt rozwojowy Deklaracja Pra w Człowieka i Obywatela (1789 r.) – „nieznajomość, zapomnienie lub lekceważenie praw człowieka są jedynymi przyczynami nieszczęść publicznych i korupcji rządów”.

Stadia rozwoju praw człowieka Polski nurt rozwojowy Konstytucja 3 Maja (1791) – „ktokolwiek postawi nogę na ziemi polskiej, przez sam ten fakt staje się wolny i równy” Myśl Pawła Włodkowica – koncepcja samostanowienia narodów Wybrane instrumenty międzynarodowej ochrony praw człowieka: Akt generalny konferencji afrykańskiej (1885) – zakaz handlu niewolnikami normą zwyczajową prawa międzynarodowego Konwencja w sprawie polepszania losu rannych w armiach w polu (1864) – pierwszy traktat ustanawiający ogólne reguły humanitarne Konwencja MOP (1906 r.) o zakazie pracy nocnej kobiet, zatrudnionych w przemyśle

Prawa człowieka a inne wartości systemu międzynarodowego Zasada przestrzegania i poszanowania praw człowieka normą najwyższą (lex superiori) oraz bezwzględnie obowiązującą (ius cogens). * Ius cogens – „imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego jest norma przyjęta i uznana przez międzynarodową społeczność państw jako całość za normę, od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę powszechnego prawa międzynarodowego o tym samym charakterze” (art. 53 KPT). Międzynarodowo chronione prawa człowieka (na bazie przyrodzonej godności osoby ludzkiej) u podstaw najważniejszych międzynarodowo uznanych wartości.

Prawa człowieka a obowiązki Prawa człowieka nie mają służyć nieskrępowanej wolności człowieka Wolność (prawo) ≠ dowolność Międzynarodowa ochrona praw człowieka zakłada istnienie określonych obowiązków człowieka Powinności wobec drugiego człowieka oraz całej społeczności „drugą stroną” praw człowieka => art. 29 ust. 1 PDPC „ Każdy człowiek ma obowiązki wobec społeczeństwa, bez którego niemożliwy jest swobodny i pełny rozwój jego osobowości”  Klauzule limitacyjne => art. 29 ust. 2 PDPC „ W korzystaniu ze swych praw i wolności każdy człowiek podlega jedynie takim ograniczeniom, które są ustalone przez prawo wyłącznie w celu zapewnienia odpowiedniego uznania i poszanowania praw i wolności innych i w celu uczynienia zadość słusznym wymogom moralności, porządku publicznego i powszechnego dobrobytu demokratycznego społeczeństwa”.

Zasady praw człowieka Działają w charakterze dyrektyw ogólnych, które determinują kierunek i sposób funkcjonowania poszczególnych systemów międzynarodowej ochrony praw człowieka Zasady jako reguły logicznego myślenia i wnioskowania, zasady jako fundamentalne normy prawa międzynarodowego, zasady wspólne systemom prawa krajowego Mają określone podłoże normatywne Są wyartykułowane w jednym artykule lub rekonstruuje się je w oparciu o zestaw kilku różnych przepisów jednego dokumentu. Art. 7 ust. 2 EKPC „Niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody w sądzeniu i karaniu osoby winnej działania lub zaniechania, które w czasie popełnienia stanowiły czyn zagrożony karą według ogólnych zasad uznanych przez narody cywilizowane”.

Zasady praw człowieka Zasada uniwersalizmu praw człowieka Uniwersalizm podmiotowy - prawa człowieka przysługują każdemu i wszystkim ludziom. Art. 1 ust. 3 „Cele Organizacji Narodów Zjednoczonych są następujące: (…) Doprowadzić do współdziałania międzynarodowego w rozwiązywaniu zagadnień o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym, jak również popierać i zachęcać do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie” Art. 1 EKPC „Wysokie Układające się Strony zapewniają każdemu człowiekowi, podlegającemu ich jurysdykcji, prawa i wolności określone w rozdziale I niniejszej konwencji” Dopuszczalność personalnych ograniczeń tylko w przypadkach wyraźnie przez prawo przewidzianych (uzupełnienie zasady pełnego i skutecznego korzystania z praw człowieka).

Zasady praw człowieka Uniwersalizm terytorialny – niezależność praw człowieka od statusu terytorium uniwersalizm polityczno-terytorialny Art. 2 PDPC „Każdy człowiek posiada wszystkie prawa i wolności zawarte w niniejszej Deklaracji (…). Nie wolno ponadto czynić żadnej różnicy w zależności od sytuacji politycznej, prawnej lub międzynarodowej kraju lub obszaru, do którego dana osoba przynależy, bez względu na to, czy dany kraj lub obszar jest niepodległy, czy też podlega systemowi powiernictwa, nie rządzi się samodzielnie lub jest w jakikolwiek sposób ograniczony w swej niepodległości”. Uniwersalizm terytorialny w postaci stricte przestrzennej – prawa człowieka obowiązują także na terytoriach wyłączonych spod zwierzchnictwa państwowego. Uniwersalizm przedmiotowy – wszystkie prawa są jednakowo istotne dla człowieka, dla jego godności osobowej oraz w pełni godnej egzystencji.

Zasady praw człowieka Zasada równości i niedyskryminacji Ogólna zasada niedyskryminacji w korzystaniu z praw człowieka a autonomiczne prawo do równego traktowania. Art. 1 ust. 3 Karty NZ „Cele Organizacji Narodów Zjednoczonych są następujące: (…) Doprowadzić do współdziałania międzynarodowego w rozwiązywaniu zagadnień o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym, jak również popierać i zachęcać do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie”. Art. 2 PDPD „Każdy człowiek posiada wszystkie prawa i wolności zawarte w niniejszej Deklaracji bez względu na jakiekolwiek różnice rasy, koloru, płci, języka, wyznania, poglądów politycznych i innych, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiegokolwiek innego stanu”. Art. 14 EKPC „Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn”.

Zasady praw człowieka Niedyskryminacja jako klauzula generalna, ważna dla prawidłowego ujmowania oraz właściwej interpretacji i stosowania praw człowieka Wymóg równego traktowania: podobne traktowanie sytuacji podobnych, odmienne traktowanie odmiennych sytuacji (musi istnieć adekwatne i wystarczające usprawiedliwienie, a środki temu służące muszą być proporcjonalne i konieczne) Zakaz dyskryminacji także w odniesieniu do dopuszczalnych ograniczeń w korzystaniu z praw człowieka (m.in. w przypadku derogacji) Art. 4 ust. 1 MPPOiP „W przypadku gdy wyjątkowe niebezpieczeństwo publiczne zagraża istnieniu narodu i zostało ono urzędowo ogłoszone, Państwa-Strony niniejszego Paktu mogą podjąć kroki mające na celu zawieszenie stosowania zobowiązań wynikających z niniejszego Paktu w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji, pod warunkiem, że kroki te nie są sprzeczne z innymi ich zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego i nie pociągają za sobą dyskryminacji wyłącznie z powodu rasy, koloru skóry, płci, języka, religii lub pochodzenia społecznego” Działania wyrównawcze jako narzędzie wyrównywania szans.

Zasady praw człowieka Art. 21 KPP UE   „1. Zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub światopogląd, opinie polityczne lub wszelkie inne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. 2. W zakresie zastosowania Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską i bez uszczerbku dla jej postanowień szczególnych, zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność państwową”.

Zasady praw człowieka Zasada sytuacyjności Ochrona praw człowieka jest kontekstowo/sytuacyjnie uwarunkowana. Konieczności sytuacyjne definiują granice korzystania z praw człowieka. Koncepcja marginesu oceny (margin of appreciation) – im więcej jedności i jednolitości w praktyce państw, tym mniej miejsca na margines swobody.

Zasady praw człowieka Zasad subsydiarności Międzynarodowa ochrona praw człowieka jako uzupełnienie ochrony krajowej Nadanie ochronie praw człowieka fundamentalnego znaczenia w prawie międzynarodowym konstytuuje międzynarodowy wymiar praw człowieka Obowiązek przestrzegania międzynarodowych standardów praw człowieka (pacta sunt servanda) Odwoływanie się przez standardy międzynarodowe do prawa krajowego: Art. 12 EKPC „Mężczyźni i kobiety w wieku małżeńskim mają prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tego prawa”. Wymóg wyczerpania krajowych środków prawnych jako podstawowe kryterium dopuszczalności skargi międzynarodowej wyrazem zasady subsydiarności

Zasada integralności praw człowieka Zasady praw człowieka Zasada integralności praw człowieka Wszystkie prawa człowieka, niezależnie od ich normatywnego zróżnicowania, stanowią system całościowy Między różnymi kategoriami praw człowieka zachodzi wewnętrzna więź: „Wszystkie prawa człowieka i podstawowe wolności są niepodzielne i wzajemnie zależne; jednakową uwagę i uznanie powinno się poświęcać implementacji, promocji i popieraniu zarówno praw cywilnych i politycznych, jak i społecznych, gospodarczych i kulturalnych” (rezolucja ZO ONZ z 1977) Wspólne źródło wszystkich praw człowieka (godność) Socjalny wymiar praw obywatelskich (prawo do bezpłatnej pomocy prawnej), wolnościowy wymiar praw socjalnych („Państwa Strony niniejszego Paktu uznają prawo do pracy. (…) Kroki, jakie Państwa Strony niniejszego Paktu powinny podjąć w celu osiągnięcia pełnej realizacji tego prawa, będą obejmowały programy technicznego i zawodowego (…) zmierzające do pełnego, produktywnego zatrudnienia na warunkach zapewniających jednostce korzystanie z podstawowych wolności politycznych i gospodarczych [art. 6 ust. 2 MPPGSiK])

Systematyka międzynarodowo chronionych praw człowieka Prawnie chronioną substancję praw i wolności człowieka konkretyzują usystematyzowane katalogi praw człowieka Katalogi te nie pokrywają się ze sobą (katalogi szersze i węższe; np. zakaz propagandy wojennej [art. 20 MPPOiP], prawo własności [art. 1 protokołu nr 1 do EKPC] Odmienna metoda regulacji Otwarty charakter katalogów praw człowieka Zróżnicowana stylistyka legislacyjna – prawa sformułowane w sposób pozytywny (prawa-wolności, prawa-kompetencje, prawa-uprawnienia) oraz prawa negatywne (zakazy), wzajemnie ze sobą powiązane Systematyczne poszerzanie katalogu praw człowieka.

Systematyka międzynarodowo chronionych praw człowieka Generacje praw człowieka (oddawać mają ewolucyjność praw człowieka)/rodziny praw człowieka Pierwsza generacja praw człowieka Prawa cywilne (instrumenty prawne zabezpieczające jednostkę przed arbitralną ingerencją państwa w sferę klasycznej prywatności człowieka, np. wolność myśli, prawo do życia, Magna Charta Libertatum) i prawa polityczne (wyposażające jednostkę w możliwość aktywnego zaistnienia w obrębie struktur państwowych) Generują zwłaszcza negatywny obowiązek państwa (zakaz arbitralnej ingerencji) Obowiązek pozytywny przejawiający się w konieczności ochrony tych praw „Wolność od” (państwowej arbitralnej ingerencji) oraz „wolność do” (państwowej ochrony).

Systematyka międzynarodowo chronionych praw człowieka Druga generacja praw Prawa społeczne, gospodarcze i kulturalne związane z procesem industrializacji i rozwoju technicznego społeczeństw (prawo do pracy, prawo do wypoczynku, prawo do wolności sztuki) Generują pozytywne obowiązki państwa (stworzenie warunków, w których prawa drugiej generacji mogłyby być urzeczywistniane) Nie mają szans na zaistnienie bez niezbędnych środków materialnych udostępnionych przez państwo „Wolność przez” (możliwość ich realizacji przez państwo i jego niezbędne środki materialne).

Prawa cywilne i polityczne Prawa społeczne, gospodarcze i kulturalne Systematyka międzynarodowo chronionych praw człowieka Prawa cywilne i polityczne Prawa społeczne, gospodarcze i kulturalne Dualizm regulacji (wyjątek AKPCiL) MPPOiP MPPGSiK, EKS Odmienne obowiązki państwa „Obowiązek natychmiastowego rezultatu” „Obowiązek starannego działania” Odmienne metody „uelastyczniania” zobowiązań Zastrzeżenia Możliwość wyboru przez państwo konkretnych standardów Odmienne mechanizmy kontrolne Procedura skargowa (w tym sądowa) Monitoring sprawozdań państw

Systematyka międzynarodowo chronionych praw człowieka Trzecia generacja praw Prawa solidarnościowe, kolektywne Podmiotem uprawnionym jest cała ludzkość (społeczność międzynarodowa) Prawo narodów do samostanowienia, prawo ludzkości do czystego środowiska, prawo do rozwoju Stanowią warunek sine qua non pełnej egzystencji praw I i II generacji Znajdują normatywne odzwierciedlenie w instrumentach PMP oraz regulacjach krajowych (art. 74 ust. 1 Konstytucji RP „Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom) „Wolność przez” wzajemne współdziałanie państw Brak skutecznych metod implementacyjnych tych praw

Systematyka międzynarodowo chronionych praw człowieka Czwarta generacja praw Prawa mniejszości narodowych Chronologicznie najmłodsze (Ramowa konwencja na rzecz ochrony mniejszości narodowych lub etnicznych) Wcześniej mniejszości narodowe chronione w ramach ogólnych praw człowieka Mieszany charakter – prawa indywidulane (osób należących do mniejszości), mocno osadzone w kontekście zbiorowym, bez którego tracą rację bytu.

Systematyka międzynarodowo chronionych praw człowieka Prawa derogowalne i niederogowalne Derogacja – możliwość czasowego odstępstwa od pełnego przestrzegania niektórych standardów ochronnych. * Prawa absolutne i prawa pozostałe Zbiory praw niederogowalnych nie pokrywają się ze sobą (ewolucja/poszerzenie katalogu praw niederogowalnych). EKPC: prawo do życia (art. 2), zakaz tortur (art. 3), zakaz niewolnictwa i poddaństwa (art. 4), zakaz retroakcji prawa karnego (art. 7) MPPOiP: dodatkowo zakaz niewoli za długi (art. 11), zasadę uznawania osobowości prawnej (art. 16) wolność myśli, sumienia i religii (art. 18) AKPCiL: 11 praw niederogowalnych, w tym prawo do nazwiska, prawo do obywatelstwa, prawa dziecka. Niewzruszalny trzon praw jednostki – w każdym prawie derogowalnym znajduje się jakiś element, który derogacji nie podlega, który jest niewzruszalny. To istota prawa lub wolności, która nawet w sytuacji nadzwyczajnej nie może być naruszona Absolutny wymóg legalności pozbawienia człowieka wolności osobistej Wymóg niezawisłości i bezstronności sądu, zasada domniemania niewinności.

Konstrukcja prawna międzynarodowo chronionych praw człowieka Prawa człowieka – uprawnienia o charakterze indywidualnym, ale społecznie zdeterminowane, niezbywalne, czasowo trwałe, uniwersalne podmiotowo, przedmiotowo i terytorialne, konieczne dla rozwoju człowieka i wypływające z godności osobowej przyrodzonej każdemu człowiekowi. Źródło praw człowieka Dokumenty międzynarodowe potwierdzają a nie tworzą prawa człowieka „(…) prawa te wynikają z przyrodzonej godności osoby ludzkiej” (ust. 2 MPPOiP) Godność – poczucie tego, co znaczymy i co nam przynależy z racji bycia człowiekiem wraz z oczekiwaniem, że zostanie to uznane i uszanowane przez innych.

Konstrukcja prawna międzynarodowo chronionych praw człowieka Podmiot uprawniony Człowieka – każdy i jakikolwiek – podmiotem praw człowieka Od kiedy i do kiedy przysługują prawa człowieka? Osoby fizyczne i prawne Podmiot indywidulany i zbiorowy (prawo narodów do samostanowienia ≠ prawo człowieka) Podmiot zobowiązany Państwo, władza publiczna Szerokie rozumienie organów państwa Państwo ponosi odpowiedzialność także za naruszenia praw człowieka dokonane przez inne podmioty pod jego jurysdykcją Człowiek jako podmiot zobowiązany z tytułu praw człowieka.

Konstrukcja prawna międzynarodowo chronionych praw człowieka Przedmiot praw człowieka – zobowiązanie Katalogi praw człowieka Prawo przyznane jednostce rodzi zobowiązanie państwa Zobowiązanie negatywne oraz zobowiązanie W zobowiązanie rezultatu państwa wpisane jest prawo jednostki do skutecznych środków prawnych na wypadek naruszenia praw człowieka Przy zobowiązaniu starannego działania odpowiedzialność polityczna państwa Zobowiązanie państwa wobec wszystkich osób na jego terytorium.

Konstrukcja prawna międzynarodowo chronionych praw człowieka Przedmiot praw człowieka – zobowiązanie Zobowiązania w zakresie praw człowieka wiążą także na terytorium niepodlegającym jurysdykcji państwa Zobowiązania w zakresie ochrony praw człowieka skuteczne od daty związania się przez państwo danym zobowiązaniem Roszczenia z tytułu naruszenia praw człowieka Krajowy mechanizm ochronny(prawo do przedłożenia sporu do kompetencje władzy/organu) Międzynarodowy mechanizm kontrolny (skarga indywidualna i międzypaństwowa)

Konstrukcja prawna międzynarodowo chronionych praw człowieka Ograniczenia korzystania z praw człowieka uzasadnione potrzebą pogodzenia praw jednostki i praw grupy społecznej Ograniczenie praw człowieka musi wynika z wyraźnego przepisu prawa i musi być interpretowane wąsko Im bardziej rozwinięty system praw człowieka, tym więcej unormowań dot. granic praw człowieka Trzy mechanizmy wprowadzania ograniczeń praw człowieka: Wyjątki ex definitione Limitacja w korzystaniu z praw człowieka Derogacja zobowiązań w dziedzinie praw człowieka.

Wyjątki ex definitione Przepis prawa wyrażający dane prawo człowieka wskazuje jednocześnie zakres, który pozostaje poza danym prawem Art. 4 EKPCz Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej „2. Nikt nie może być zmuszony do świadczenia pracy przymusowej lub obowiązkowej. 3. W rozumieniu tego artykułu pojęcie "praca przymusowa lub obowiązkowa" nie obejmuje: a) żadnej pracy, jakiej wymaga się zwykle w ramach wykonywania kary pozbawienia wolności orzeczonej zgodnie z postanowieniami artykułu 5 niniejszej konwencji lub w okresie warunkowego zwolnienia; b) żadnej służby o charakterze wojskowym bądź służby wymaganej zamiast obowiązkowej służby wojskowej w tych krajach, które uznają odmowę służby wojskowej ze względu na przekonania; c) żadnych świadczeń wymaganych w stanach nadzwyczajnych lub klęsk zagrażających życiu lub dobru społeczeństwa; d) żadnej pracy ani świadczeń stanowiących część zwykłych obowiązków obywatelskich”.

Wyjątki ex definitione Artykuł 11 EKPCz Wolność zgromadzania się i stowarzyszania się „1. Każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzania się oraz do swobodnego stowarzyszania się, włącznie z prawem tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich dla ochrony swoich interesów”. Artykuł 2 EKPCz Prawo do życia „1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę (…). 2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi w wyniku koniecznego użycia siły: a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą; b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem, c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania”.

Wyjątki ex definitione Artykuł 10 EKPCz Wolność wyrażania opinii „Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych”. Wyjątki ex definitione muszą spełniać test legalności, celowości i absolutnej konieczności. Wyjątki ex definitione nie osłabia międzynarodowej ochrony praw człowieka, dookreśla zakres określonych praw człowieka!

Klauzule limitacyjne Klauzule imitacyjne wskazują warunki wkroczenia przez władze publiczną w sferę chronioną prawami człowieka Artykuł 8 EKPCz Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego „1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji. 2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę (1) i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie (2) z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób” (3). Sformułowane bardziej ogólnie niż wyjątki ex definitione Pozwalają na ingerencję w sferę praw człowieka podczas normalnego funkcjonowania państwa Muszą spełniać test legalności (1), celowości (3) i konieczności (2).

Klauzule limitacyjne Test legalności (1) Ingerencja państwa w uprawnienie musi mieć oparcie w przepisach prawa Prawo musi być aktualnie obowiązujące Prawo musi być dostępne, precyzyjne i przewidywać efektywne środki kontroli W niektórych porządkach prawnych (Polska) ograniczenie praw człowieka tylko w drodze ustawy. Test celowości (3) Ingerencja państwa w uprawnienie musi realizować cel prawowity Cel prawowity to dobro/wartość ważna w życiu społecznym Dobro o charakterze publicznym (bezpieczeństwo państwowe, integralność terytorialna, bezpieczeństwo publiczne, moralność publiczna, dobrobyt gospodarczy kraju) Dobro o charakterze indywidulanym (prawa i wolności innych osób).

Klauzule limitacyjne Test legalności (1) Ingerencja państwa w uprawnienie musi mieć oparcie w przepisach prawa Prawo musi być aktualnie obowiązujące Prawo musi być dostępne, precyzyjne i przewidywać efektywne środki kontroli W niektórych porządkach prawnych (Polska) ograniczenie praw człowieka tylko w drodze ustawy Test celowości (3) Ingerencja państwa w uprawnienie musi realizować cel prawowity Cel prawowity to dobro/wartość ważna w życiu społecznym Dobro o charakterze publicznym (bezpieczeństwo państwowe, integralność terytorialna, bezpieczeństwo publiczne, moralność publiczna, dobrobyt gospodarczy kraju) Dobro o charakterze indywidulanym (prawa i wolności innych osób) Test konieczności (2) Konieczność wyważenia ograniczanego prawa oraz celu, któremu ograniczenie służy Wyboru środków koniecznych w społeczeństwie demokratycznym Wybór środków proporcjonalnych, tj. jak najmniej inwazyjnych

Klauzule limitacyjne Klauzule imitacyjne służą pogodzeniu interesu jednostkowego i interesu społeczeństwa Jako wyjątek muszą być interpretowane wąsko Klauzule limitacyjne generalne (wprowadzają ograniczenie do całego katalogu praw i wolności chronionych w danym dokumencie) Art. 31 ust. 3 Konstytucji RP „1. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw”. * Klauzule generalne a prawa absolutne. Klauzule limitacyjne indywidualne (ograniczenie dotyczy konkretnych uprawnień).

Klauzule derogacyjne Derogacja oznacza możliwość odstąpienia przez państwo od wykonywania zobowiązań w zakresie niektórych praw człowieka w sytuacjach wyjątkowych, zagrażających istnieniu narodu. Artykuł 15 EKPCz Uchylanie stosowania zobowiązań w stanie niebezpieczeństwa publicznego „1. W przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu (1), każda z Wysokich Układających się Stron może podjąć środki uchylające stosowanie zobowiązań wynikających z niniejszej konwencji w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji (3), pod warunkiem , że środki te nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego (4). 2. Na podstawie powyższego przepisu nie można uchylić zobowiązań wynikających z artykułu 2, z wyjątkiem przypadków śmierci będących wynikiem zgodnych z prawem działań wojennych, oraz zobowiązań zawartych w artykułach 3, 4 (ustęp 1) i 7 (2). 3. Każda z Wysokich Układających się Stron, korzystając z prawa do uchylenia zobowiązań, poinformuje wyczerpująco Sekretarza Generalnego Rady Europy o środkach, które podjęła, oraz powodach ich zastosowania. Informować będzie również Sekretarza Generalnego Rady Europy, kiedy podjęte środki przestaną działać, a przepisy konwencji będą ponownie w pełni stosowane” (5).

Klauzule derogacyjne Klauzule derogacyjne możliwe do zastosowania w przypadku niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu (1), czyli w sytuacji kryzysowej lub wyjątkowego i bezpośredniego niebezpieczeństwa, dotyczącego całego narodu: Kryzys polityczny Działanie sił przyrody Kryzysy ekonomiczne Katalog praw niedereogowalnych (2), nawet w obliczy niebezpieczeństwa publicznego (prawa te mogą podlegać jednak innym ograniczeniom, np. wyjątkom ex definitione) Test konieczności (3) – kroki derogacyjne muszą mieścić się w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji: Kryterium konieczności derogacji dla uporania się z niebezpieczeństwem Kryterium proporcjonalności podjętych środków do stanu niebezpieczeństwa Kryterium czasu obowiązywania środków derogacyjnych Legalność derogacji (4) – środki derogacyjne niesprzeczne z innymi zobowiązaniami międzynarodowymi + zakaz dyskryminacji Urzędowe ogłoszenie derogacji. Poinformowanie społeczności międzynarodowej o dokonanej derogacji (5) – informacja powinna być szczegółowa – oraz o terminie, w którym derogacja przestanie działać.