NORMY I PRZEPISY PRAWA CYWILNEGO OBOWIĄZYWANIE NORM W CZASIE I PRZESTRZENI mgr Maciej Bieszczad Zakład Prawa Cywilnego i Prawa Międzynarodowego Prywatnego

KONSTRUKCJA NORMY PRAWA CYWILNEGO Norma prawna – wypowiedź językowa zawierająca wyznaczenie: - adresata, - zakresu zastosowania – sytuacji, po której wystąpieniu adresat normy realizować powinien wyznaczone przez normę zachowanie, - zakresu normowania – określenie czynów, które są adresatowi nakazane lub zakazane. Normy postępowania kształtowane są przez: - ustawodawcę, - uczestników obrotu – w postaci czynności prawnych.

KONSTRUKCJA NORMY PRAWA CYWILNEGO Cecha charakterystyczna norm prawa prywatnego: - nakazanie określonego postępowania wobec drugiej osoby - wyróżnienie kategorii podmiotu uprawnionego i zobowiązanego - normy prawa prywatnego tworzą stosunki prawne pomiędzy podmiotem uprawnionym, a zobowiązanym Zagadnienie norm kompetencyjnych: - wyrażone w normie obowiązki powstaną lub przestaną istnieć, gdy wskazana w normie osoba dokona pewnej czynności prawnej - kompetencja do dokonania czynności prawnej powodującej powstanie lub ustanie obowiązku stron stosunku prawnego - np. art. 384 KC

KONSTRUKCJA NORMY PRAWA CYWILNEGO Zagadnienie sankcji państwowej w prawie prywatnym: - rodzaje działań władzy publicznej podejmowanych dla ochrony podmiotów prawa - działania podejmowane w celu realizacji obowiązku przez zobowiązanego (a nie w celu spowodowania dolegliwości dla adresata normy) - sposób postępowania zmierzający do zapewnienia wykonania przez zobowiązanego jego obowiązku stanowi przedmiot prawa cywilnego procesowego

PRZEPISY STOSOWANE BEZWZGLĘDNIE, WZGLĘDNIE ORAZ PRZEPISY SEMIIMPERATYWNE Podział przepisów ze względu na charakter ich mocy wiążącej: - przepisy imperatywne – ich zastosowanie nie może zostać wyłączone wolą podmiotów wyrażoną w postaci czynności prawnej, - przepisy dyspozytywne – przepis wyznaczający prawa i obowiązki stron, którego zastosowanie może zostać wyłączone postanowieniem dokonanej czynności prawnej, - przepisy semiimperatywne – ich zastosowanie w odniesieniu do oznaczonego podmiotu lub podmiotów może zostać wyłączone jedynie w określony sposób lub w oznaczonym zakresie (z reguły przez przyjęcie regulacji korzystniejszej dla uprawnionego)

PRZEPISY STOSOWANE BEZWZGLĘDNIE, WZGLĘDNIE ORAZ PRZEPISY SEMIIMPERATYWNE Ustalenie charakteru mocy wiążącej przepisów: - rozstrzygnięcie w treści przepisu: - normy bezwzględnie stosowane - „odmienne od przepisu postanowienie umowy jest nieważne” (np. art. 119 KC), - normy semiimperatywne – „postanowienia czynności prawnej mniej korzystne dla strony są nieważne” (np. art. 554 zd. 3 KC), - normy dyspozytywne - „chyba że strony postanowiły inaczej” (np. art. 735 § 1 KC)

PRZEPISY STOSOWANE BEZWZGLĘDNIE, WZGLĘDNIE ORAZ PRZEPISY SEMIIMPERATYWNE Rozstrzygnięcie o charakterze przepisu w przypadku braku uregulowania w jego treści: - wykładnia funkcjonalna, - funkcja spełniana przez normę oraz cel jej ustanowienia, - differentia specifica przepisów imperatywnych: dotyczą interesów większych zbiorowości lub całego społeczeństwa, mają na celu ochronę wartości ważniejszych niż autonomia woli stron, - differentia specifica przepisów semiimperatywnych: ochrona interesów jednej ze stron stosunku prawnego zagrożonych ze względu na prawdopodobieństwo przewagi drugiej strony

OBOWIĄZYWANIE I STOSOWANIE NORM W CZASIE Zagadnienie problemu intertemporalnego: - w jaki sposób zmiana przepisu wpływa na istniejące w chwili jej dokonania stany rzeczy Obowiązywanie norm w czasie: - akt prawny obowiązuje z chwilą urzędowego ogłoszenia aktu, - koniec obowiązywania – uchylenie lub utrata mocy w inny sposób

OBOWIĄZYWANIE I STOSOWANIE NORM W CZASIE Stosowalność normy: - wszyscy adresaci powinni realizować wskazane w niej obowiązki postępowania, - stan ten powstaje z chwilą wejścia w życie przepisu, a kończy się z chwilą zakończenia obowiązywania normy, - normy uchylone bywają jednak stosowane do stanów rzeczy powstałych przed ich uchyleniem

OBOWIĄZYWANIE I STOSOWANIE NORM W CZASIE Zasięg czasowy działania normy prawnej: - zakres zastosowania normy prawnej – jakie fakty muszą nastąpić, by zaktualizowały się uprawnienia lub obowiązki wyrażone w normie prawnej oraz kiedy muszą one nastąpić, - reguły intertemporalne: - wyrażone w przepisach przejściowych, - wyrażone w ustawach wprowadzających nowe akty normatywne, - w przypadku ich braku – reguły ogólne (np. art. 3 KC lub zasady oparte o Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny)

OBOWIĄZYWANIE I STOSOWANIE NORM W CZASIE Rozstrzyganie o stosowaniu normy prawnej do zdarzeń sprzed jej wejścia w życie: - zasada tempus regit actum – ocena zdarzenia prawnego na podstawie ustaw stosowalnych w chwili ich nastąpienia, - stosunki prawne tymczasowe – strony mają obowiązek jednokrotnego zachowania – zasada dalszego działania dawnego prawa, - stosunki prawne trwałe – stałe wykonywanie stosunku prawnego – zasada bezpośredniego działania nowego prawa - uchylenie normy przy jednoczesnym braku ustanowienia nowe w jej miejsce nie przesądza o wygaśnięciu stosunku prawnego

ZASADY PRAWA PRYWATNEGO Ujęcie normatywne: - kategoria norm prawa wyróżniona ze względu na ich nadrzędną rolę w systemie prawnym - nadrzędność hierarchiczna lub szczególne znaczenie w systemie prawa prywatnego - zasady nadrzędne hierarchicznie – np. zasada legalizmu (art. 7 Konstytucji), - zasady o szczególnym znaczeniu dla stosunków społecznych – np. zasada ochrony wolności gospodarczej (art. 20 Konstytucji), - zasady o szczególnym znaczeniu w systemie prawa prywatnego – np. zasada odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w sposób zawiniony (art. 415 KC)

KLAUZULE GENERALNE Definicja: - zawarte w przepisie prawnym zwroty odwołujące się do ocen i wartości pozaprawnych - wzbogacają zakres zastosowania lub normowania normy prawnej, uelastyczniają ją - sąd uwzględnia oceny i wartości wskazywane przez normę w procesie stosowania prawa, - np. art. 5 KC czy art. 140 KC

Źródła E. Gniewek (red.), P. Machnikowski (red.), Zarys prawa cywilnego, Warszawa 2016, s. 15-27. Ustawa Kodeks cywilny (tj. z dnia 9 lutego 2017 r., Dz. U. Z 2017 r. poz. 459).