Neoliberalna filozofia prawa Ronalda Dworkina Teoria i filozofia prawa

Trzy tezy pozytywizmu H. Harta zakwestionowane przez R. Dworkina: Nie jest tak, że prawo składa się wyłącznie z reguł/norm prawnych; Nie można wyraźnie oddzielić prawa od moralności; Nie jest tak, że sędziowie jedynie stosują reguły prawa.

Easy - Hard Cases Sprawa rutynowa – sędzia odnajduje w systemie obowiązującą regułę wyznaczającą postępowanie w danej sytuacji. Trudny przypadek – w poszukiwaniu rozstrzygnięcia sędzia musi uciec się do innych, nie będących regułami standardów.

Standardy: Zasady (principles) – to standard, który ma być przestrzegany nie dlatego, że ulepsza lub zabezpiecza jakiś pożądany stan rzeczy, lecz dlatego, że stanowi wymóg wynikający ze sprawiedliwości, uczciwości lub z innego wymiaru moralności, np. „Nikt nie może odnosić pożytku ze swego złego uczynku”. Policies – to rodzaj standardy, który wytycza pewne cele, ulepszenia natury ekonomicznej, politycznej lub społecznej służące społeczności, np. „Ograniczyć dostęp młodzieży do narkotyków”.

Różnica między normami (regułami) a zasadami Reguły – wyznaczają powinne zachowanie w sposób „wszystko albo nic”. Można je spełnić albo nie spełnić. Zasady – są pewnymi szczególnymi normami nakazującymi realizację określonego stanu rzeczy w możliwie największym stopniu. Wyrażają pewną idealną powinność, która w rzeczywistości nigdy nie jest w pełni realizowana, ale powinno się zmierzać do jej możliwie całkowitego spełnienia.

Konflikt między regułami a konflikt między zasadami Konflikt reguł – zastosowanie mają odpowiednie reguły kolizyjne, które prowadzą do uznania jednej z niezgodnych ze sobą norm za nieobowiązującą. Konflikt zasad – dochodzi do swoistego „ważenia” racji obu zasad w konkretnym przypadku. Nie ma ustalonej hierarchii zasad.

Jedno „właściwe rozstrzygnięcie” Wg Dworkina, w każdej sprawie istnieje tylko jedno „właściwe rozstrzygnięcie”, do którego sędzia ma obowiązek dotrzeć, kierując się wskazaniami rozumu, a nie woli. Orzekając w trudnych przypadkach sędzia nie może ignorować reguł. To one są podstawą do rozstrzygania w pierwszej kolejności, a dopiero wówczas, gdy to nie wystarcza, sędzia może sięgać po standardy, a wśród najpierw bierze pod uwagę zwykłe zasady, a dopiero później – policies.

Interpretacja reguł i standardów Zadaniem sędziego nie jest proste ustalenie językowego znaczenia danej reguły, lecz odkrycie, jakie znaczenie ma dana reguła w globalnej strukturze normatywnej danego społeczeństwa, jakie cele i wartości wyraża. Interpretacja nie ma jedynie charakteru lingwistyczno- logicznego, sprowadzanego do mechanicznego ustalenie językowego znaczenia zwrotów; jest sztuką znajdowania właściwych rozstrzygnięć. Interpretacyjny trud sędziów może być nawet przyrównywany do pracy pisania zbiorowej powieści.

Trzy rodzaje interpretacji Interpretacja konwersacyjna- która polega na interpretacji dzieł ludzkich, a więc dźwięków lub słów wywołanych przez inne osoby w celu przekazania określonej informacji i zmierza do zrozumienia tego, co osoby te chciały powiedzieć. Interpretacja naukowa – polegająca na zbieraniu danych i interpretacji faktów nie będących dziełem ludzi.

Interpretacja artystyczna – która polega na interpretacji wszelkiego rodzaju dzieł sztuki, a więc dzieł literackich, muzycznych, wizualnych i zmierza do uchwycenia ich znaczenia i istoty.

Dworkin wyróżnia trzy konkurencyjne koncepcje prawa jako trzy abstrakcyjne interpretacje praktyki prawniczej. Są to: 1. konwencjonalizm – interpretacyjna wersja pozytywizmu prawniczego; 2. pragmatyzm – interpretacyjna wersja realizmu prawniczego; 3. koncepcja prawa jako integralności.

Struktura interpretacji Każda interpretacja konstrukcyjna posiada dwa wymiary: wymiar dopasowania i wymiar uzasadnienia. W wymiarze dopasowania następuje wydobycie obiektu interpretowanego, a także usunięcie z interpretowanego obiektu (dla przykładu praktyki prawnej) sprzeczności i niekonsekwencji tak, aby obiekt interpretowany ukazać jako spójny, koherentny, zamknięty w pewną całość i pozbawiony chaosu.

Metafora zbiorowej powieści Sędziowie są postrzegani przez Dworkina jako autorzy (współatorzy) zbiorowej powieści prawnej (chain of law) zobowiązani do traktowania zamierzonej decyzji prawnej jako fragmentu długiej historii, którą należy zinterpretować i kontynuować zgodnie z własnym osądem, jak uczynić rozwijaną opowieść najlepszą z możliwych z punktu widzenia moralności politycznej.

Sędziowie powinni podejmować tylko takie decyzje prawne, które dają się uzasadnić i ująć w ramach teorii politycznej uzasadniającej również inne podejmowane decyzje, gdyż umożliwia to postrzeganie prawa jako jednolitej praktyki społecznej.

Literacki model zbiorowej powieści obrazuje kompleksowość rozstrzygania trudnych spraw zgodnie z koncepcją prawa jako integralności. Ideał integralności wymaga od sądów stosowania spójnego i koherentnego porządku zasad. Spełnienie tego wymogu następuje poprzez wyłonienie z interpretowanej praktyki wartościowego etycznie zestawu zasad i jednocześnie zobowiązuje do należytego uwzględniania dotychczas zebranych materiałów prawnych.

Dworkinowski model interpretacji prawnej zakłada, iż interpretacja nie opiera się na zwykłym przypadku. Podmiot dokonujący interpretacji prawnej nie jest niezależnym obserwatorem, lecz uczestnikiem praktyki prawnej i dlatego też sędzia jest obowiązany nie tylko do rozumienia praktyki, lecz również do aktywnego w niej zaangażowania. Każda decyzja prawna jest jednocześnie interpretacją i rozwinięciem praktyki.

Literatura: Ronald Dworkin, Biorąc prawa poważnie, tłumaczył T. Kowalski, Wydawnictwo PWN; Michał Pełka, Konflikt uprawnień w teorii prawa Ronalda Dworkina, Warszawa 2012.