Uczestnicy procesu Dorota Czerwińska Katedra Postępowania Karnego

Uczestnicy procesu organy strony podmiot zobowiązany i właściciel przedsiębiorstwa przedstawiciele procesowi stron przedstawiciel społeczny osobowe źródła dowodowe pomocnicy organów

Organy procesowe → organy państwa o określonej przez przepisy prawa strukturze organizacyjnej, uprawnieniach i obowiązkach Istotne zagadnienia: -właściwość i skład sądu -wyłączenie sędziego i innych organów -organy postępowania przygotowawczego -zasady organizacji prokuratury -problem obiektywizmu prokuratora -pojęcie prokuratora bezpośrednio przełożonego i nadrzędnego Istotne pojęcia: -iudex inhabilis -iudex suspectus -dominus litis

Prokurator Generalny Prokurator Krajowy Prokurator Regionalny Prokuratura Krajowa Prokurator Krajowy Prokuratura Rejonowa Prokurator Regionalny Prokurator Okręgowy Prokuratura Regionalna Prokurator Rejonowy Prokuratura Okręgowa Dyrektor Głównej Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu oddziałowe komisje ścigania zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Dyrektor Biura Lustracyjnego oddziałowe biura lustracyjne

Zasada obiektywizmu konstytucyjna, skodyfikowana (art. 4 k.p.k.) „dyrektywa, zgodnie z którą organ procesowy powinien mieć bezstronny stosunek do stron i innych uczestników procesu oraz nie powinien kierunkowo nastawiać się do samej sprawy” - S. Waltoś składa się na nią bezstronność (tj. niezawisłość + brak uprzedniego nastawienia do uczestników procesu) oraz brak kierunkowego nastawienia do samej sprawy i nieprzesądzanie jej wyniku (tak S. Waltoś)

Zasada obiektywizmu adresowana nie tylko do organów procesowych, ale i do wszystkich uczestników procesu, których działalność powinna budzić zaufanie stron, a zatem biegłego, tłumacza, specjalisty, protokolanta i stenografa. problem obiektywizmu prokuratora – nie ulega wątpliwości, że zasada ta wiąże go w postępowaniu przygotowawczym, ale czy w sądowym, kiedy występuje już w roli oskarżyciela publicznego, tj. strony?

Zasada obiektywizmu Trzy warunki obiektywizmu wg S. Waltosia: niezawisłość od stron i własnego środowiska oraz niepodległość sposobu myślenia przestrzeganie reguły audiatur et altera pars i art. 410 k.p.k. minimalne działanie czynników irracjonalnych, wpływających na podejmowanie decyzji

Bezstronność bezstronność jest przez niektórych autorów traktowana jako synonim obiektywizmu (W. Jasiński) bezstronność – aspekty: subiektywny – brak uprzedzeń do strony i rozważenie całokształtu materiału dowodowego obiektywny – wyeliminowanie wszelkich potencjalne uzasadnionych wątpliwości co do zachowania bezstronności subiektywnej w sprawie i wobec stron – gwarancja: wyłączenie sędziego! zewnętrzny – unikanie przez sędziego publicznego manifestowania poglądów

Niezależność i niezawisłość niezależność dotyczy sądów, władzy sądowniczej jako takiej – tu m.in. tryb mianowania na stanowisko, niezależność od władzy wykonawczej i ustawodawczej, niezależność w zakresie organizacji pracy niezawisłość dotyczy poszczególnych sędziów

Gwarancje ustrojowe Gwarancje ustrojowe: wysokie kwalifikacje zawodowe nieusuwalność sędziego (?) stałość stanowiska (art. 82c PUSP) nieprzenoszalność (art. 75, art. 22 PUSP) zasada incompatibilitas immunitet sędziowski odpowiedzialność dyscyplinarna (?) – art. 110a, 112, 114, 115c PUSP status materialny

Gwarancje proceduralne nadrzędność sądu wobec stron  co z art. 168b, art. 360 p.2? kolegialność orzekania – obecnie wyjątek obowiązek obiektywizmu tajność narady i głosowania zasada samodzielności jurysdykcyjnej (art. 8 k.p.k.) – ograniczenia: art. 8 § 2 k.p.k., art. 442 § 3 k.p.k., art. 441 § 3 k.p.k., związanie orzeczeniem TK → problem decyzji administracyjnej

Strony procesowe → podmioty posiadające interes prawny w korzystnym dla nich rozstrzygnięciu procesu, działające we własnym imieniu

Wykonywanie uprawnień małoletniego pokrzywdzonego Do prokuratora przychodzi matka z 10-letnim synem, aby złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia na jego szkodę przestępstwa przez ojca. Następnie składa oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego i w tym charakterze działa. Czy jest to dopuszczalne? Do prokuratora przychodzi matka z 10-letnim synem, aby złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia na jego szkodę przestępstwa przez ojca. Prokurator w fazie in personam przesłuchuje chłopca bez pouczenia go o prawie do odmowy składania zeznań ze względu na stosunek bliskości z podejrzanym. Oceń postępowanie prokuratora.

Wykonywanie uprawnień małoletniego pokrzywdzonego Uchwała SN z 30 września 2010 r., I KZP 10/10: Rodzic małoletniego nie może, działając w charakterze przedstawiciela ustawowego, wykonywać praw tego małoletniego jako pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, w tym także w postępowaniu z oskarżenia prywatnego, jeżeli oskarżonym jest drugi z rodziców. Uchwała SN z 20 grudnia 1985 r., VI KZP 28/85: Decyzja o skorzystaniu z prawa odmowy zeznań (art. 165 § 1 k.p.k.) należy do osoby, której przysługuje wymienione uprawnienie także wtedy, gdy do dnia przesłuchania nie ukończyła 18 lat. Uchwała SN z 19 lutego 2003 r., I KZP 48/02: Prawo odmowy zeznań, określone w art. 182 § 1 k.p.k., przysługuje każdemu świadkowi, a więc także małoletniemu.

Skarga subsydiarna - art. 55

Skarga subsydiarna - art. 55

Skarga subsydiarna - art. 55

Strony procesowe - podziały

Reprezentanci procesowi stron oskarżony i podejrzany mają obrońcę! pozostałe strony zawsze, a inni uczestnicy, jeżeli ich interesy tego wymagają, mogą korzystać z pomocy pełnomocnika! Pełnomocnikiem lub obrońcą może być tylko adwokat lub radca prawny przymus adwokacko- radcowski – w odróżnieniu od obrony obligatoryjnej związany z wagą konkretnej czynności, a nie okolicznościami podmiotowymi Reprezentanci procesowi stron

podstawowe uprawnienie oskarżonego źródła: art. 42 Konstytucji RP, art. 6 ust. 3 EKPCz, art. 14 ust. 3 MPPOiP, art. 6 k.p.k. aspekt materialny obrony – prawo do osobistej walki ze stawianym zarzutem aspekt formalny obrony – prawo do korzystania z pomocy obrońcy to zespół wielu uprawnień i jedna z najważniejszych gwarancji współczesnego procesu karnego 20

obrona – całokształt czynności podejmowanych w procesie karnym przez oskarżonego (choć niekoniecznie przez niego), zmierzających do odparcia oskarżenia lub roszczeń cywilnych albo do zmniejszenia odpowiedzialności lub uciążliwości procesowych 21

w znaczeniu abstrakcyjnym – pewna idea o szczególnym znaczeniu dla procesu; ogólny zespół reguł określających uprawnienia oskarżonego w znaczeniu konkretnym – zespół norm prawnych określających uprawnienia procesowe oskarżonego i służących ochronie jego interesów w procesie karnym 22

jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem oskarżonego obrona może przybrać postać obrony czynnej lub obrony biernej – podział ze względu na aktywność oskarżonego w procesie nie wydaje się możliwe i celowe formułowanie zasady przeciwstawnej; ukazanie wariantowości sprowadza się do przedstawienia ograniczeń tej zasady 23

prawo do bronienia się osobiście lub przez ustanowionego obrońcę prawo do niezwłocznej informacji w zrozumiałym języku o istocie i treści stawianych zarzutów prawo do dysponowania odpowiednim czasem i możliwościami przygotowania obrony prawo do bronienia się osobiście lub przez ustanowionego obrońcę prawo do bezpłatnego obrońcy z urzędu, jeżeli uzasadnia to dobro wymiaru sprawiedliwości 24

prawo do przesłuchania świadków obu stron na tych samych zasadach prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza prawo do rozstrzygnięcia w rozsądnym czasie prawo do sądu prawo do obecności na rozprawie prawo do jawnego i ustnego procesu prawo do jawnego wyroku i rzetelnego uzasadnienia prawo do apelacji 25

zasada prawa do obrony to dyrektywa postępowania o charakterze uprawniającym, w myśl której oskarżony ma prawo bronić swych interesów w procesie – za pomocą (i z wykorzystaniem) zespołu uprawnień procesowych – przed stawianym mu zarzutem lub grożącymi konsekwencjami prawnymi 26

prawo do składania wyjaśnień i ich odmowy prawo do wypowiadania się na zespół procesowych uprawnień oskarżonego składają się te wszystkie normy, które służą ochronie pozycji procesowej oskarżonego i umożliwiają mu udział w postępowaniu karnym na prawach strony prawo do informacji prawo do składania wyjaśnień i ich odmowy prawo do wypowiadania się nemo se ipsum accusare tenetur inicjatywa dowodowa udział w czynnościach procesowych prawo do zapoznania się z aktami prawo do zaskarżania orzeczeń 27

problem osoby podejrzanej – uchwała SN z 20.09.2007, I KZP 26/07 oskarżony podejrzany problem osoby podejrzanej – uchwała SN z 20.09.2007, I KZP 26/07 prawo do obrony powinno przysługiwać od podjęcia pierwszych czynności faktycznych przeciwko osobie nawet bez wydania postanowienia przysługuje ono do zakończenia postępowania, w tym wykonawczego 28

wymagają ścisłej wykładni i zachowania propocjonalności zakaz naruszania wyraźnych obowiązków procesowych zakaz naruszania norm prawa karnego materialnego wyrok SN z 9 lutego 2004 r., V KK 194/03 zakaz naruszania słusznych interesów innych uczestników 29

Obrona obligatoryjna a obrona z urzędu obrona obligatoryjna – zachodzi wówczas, gdy z uwagi na określone okoliczność utrudniające obronę k.p.k. przewiduje, że oskarżony musi mieć obrońcę; może być fakultatywna lub z urzędu obrona z urzędu – zachodzi wówczas, gdy do ustanowienia obrońca dochodzi w drodze wyznaczenia go przez sąd: wówczas, gdy oskarżony nie ma obrońcy w sytuacji obrony obligatoryjnej prawo ubogiego

art. 86 § 1 k.p.k. - może on przedsiębrać czynności jedynie na korzyść oskarżonego czy może zaskarżyć zażaleniem postanowienie o przyznanych mu kosztach zastępstwa, które ma ponieść oskarżony? samodzielność obrońcy! Pozycja obrońcy

Obrońca X broni trzech współoskarżonych o kradzież roweru Obrońca X broni trzech współoskarżonych o kradzież roweru. Na etapie postępowania przygotowawczego żaden z nich się nie przyznaje i zgodnie twierdzą, że byli tego dnia w pubie. Na etapie postępowania sądowego jeden z nich zaczyna twierdzić, że jego w pubie nie było, ale wie, że koledzy byli. Na kolejnej rozprawie drugi z nich zaczyna w swoich wyjaśnieniach obciążać pierwszego i trzeciego. W którym momencie doszło do kolizji obrony? Któremu z oskarżonych obrońca winien wypowiedzieć upoważnienie do obrony? Jak postąpi sąd, jeżeli obrońca tego nie zrobi? Kolizja obrony

Kumulacja ról procesowych

Podmiot zobowiązany (art. 91a) Właściciel przedsiębiorstwa (art. 91b) osoba fizyczna, prawna, ułomna osoba prawna przesłanka: uzyskanie korzyści majątkowej lub bezpodstawne wzbogacenie się kosztem podmiotów państwowych lub samorządowych przesłuchanie w charakterze świadka prawo do odmowy zeznań prawo do pomocy tłumacza obowiązek stawiennictwa jak oskarżony prawo do pomocy pełnomocnika dostęp do akt postępowania sądowego inicjatywa dowodowa prawa strony w zakresie czynności procesowych odnoszących się do tego środka przesłanki: z przestępstwa sprawca osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości przedsiębiorstwo jest własnością osoby fizycznej przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści właściciel tego chciał lub się na to godził

Przedstawiciel społeczny Inne podmioty reprezentujące interes publiczny: Rzecznik Praw Obywatelskich Rzecznik Praw Dziecka Prokurator Generalny prokurator - art. 60 § 1 dopiero na etapie postępowania sądowego zgłasza go organizacja społeczna Przesłanki dopuszczenia go do udziału: zgoda jednej ze stron lub interes wymiaru sprawiedliwości interes społeczny lub indywidualny związany ze statutowymi zadaniami organizacji społecznej oraz rozpoznowaną sprawą

Osobowe źródła dowodu → osoba wezwana przez organ procesowy do dostarczenia środka dowodowego

Pomocnicy organów procesowych specjaliści (≠biegli!) - osoby dokonujące czynności technicznych protokolanci stenografowie tłumacze konwojenci osoby ułatwiające im wykonywanie ich funkcji

Dziękuję za uwagę.