CZYNNOŚĆ PRAWNA – POJĘCIE, TREŚĆ, FORMA. PRZEDSTAWICIELSTWO mgr Maciej Bieszczad Zakład Prawa Cywilnego i Prawa Międzynarodowego Prywatnego

Pojęcie zdarzenia cywilnoprawnego Fakt, z którym norma prawna wiąże skutek w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego lub skutek w sferze podmiotowości prawnej. Skutki zdarzeń cywilnoprawnych oddziałują na ich dynamikę: - powstanie stosunku cywilnoprawnego (np. zawarcie umowy) - zmiana stosunku cywilnoprawnego (np. zmiana umowy), - ustanie stosunku cywilnoprawnego (np. odstąpienie od umowy)

Klasyfikacja zdarzeń cywilnoprawnych - czynności konwencjonalne - inne zdarzenia niemające charakteru konwencjonalnego - działania zależne od woli człowieka, - czynności zmierzające do wywołania skutku prawnego (czynności prawne, orzeczenia sądowe, akty administracyjne), - inne czyny (zgodne lub niezgodne z prawem) - zdarzenia niezależne do woli człowieka

Czynność prawna – pojęcie i rola Czynność prawna to zdarzenie cywilnoprawne (czynność konwencjonalna podmiotu prawa cywilnego) której celem jest wywołanie oznaczonego skutku prawnego. - w ujęciu konstrukcyjnym – pewien stan faktyczny, w którego skład wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli Rola czynności prawnych: - realizacja zasady autonomii woli – swoboda powzięcia decyzji co do dokonania czynności, wyboru kontrahenta oraz ukształtowania treści stosunku prawnego

Oświadczenie woli - termin techniczno-prawny, - definicja ustawowa – art. 60 k.c., - każde zachowanie się osoby dokonującej czynności prawnej ujawniające jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej, - przesłanki warunkujące zaistnienie oświadczenia woli: dotyczy spraw normowanych przez prawo cywilne, jest zrozumiałe, złożone na serio, nie może powstać w warunkach przymusu fizycznego Konstrukcja oświadczenia woli: akt woli + przejaw woli

Składanie oświadczeń woli - sposób złożenia oświadczenia woli – co do zasady dowolny, - zagadnienie wyraźnego i dorozumianego oświadczenia woli, - milczenie jako oświadczenie woli: skutek oświadczenia woli przypisany milczeniu jedynie wówczas, gdy przewiduje to ustawa (np. art. 682 k.c.) - moment złożenia oświadczenia woli: art. 61 k.c. Art. 61. § 1. Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej. § 2. Oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią.

Wykładnia oświadczeń woli Art. 65. § 1. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. § 2. W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Klasyfikacja czynności prawnych Kryterium podziału Rodzaj czynności Ilość oświadczeń woli Czynność jednostronna Czynność wielostronna Elementy st. fakt. Tworzącego cz. pr. Czynność konsensualna Czynność realna Chwila wywołania skutku pr. Przez cz. pr. Czynność inter vivos Czynność mortis causa Zmiana w majątku osoby dok. cz. pr. Czynność zobowiązująca Czynność rozporządzająca(oraz o podwójnym skutku) Zmiany w sferze maj. Czynność przysparzająca Podstawa prawna przysporzenia Czynność kauzalna Czynność abstrakcyjna Udzielenie kompetencji Czynność upoważniająca Czynność

Treśc czynności prawnych Trzy kategorie elementów treści czynności prawnej: - elementy przedmiotowo istotne (essentialia negotii), - elementy nieistotne (naturalia negotii) - elementy podmiotowo istotne (accidentalia negotii)

Warunek jako składnik treści czynności prawnej - element podmiotowo istotny, - uzależnia powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego - rodzaje warunków: - warunek zawieszający – reguluje powstanie skutków czynności prawnej, - warunek rozwiązujący – reguluje ustanie skutków czynności prawnej - inne podziały warunków: dodatnie i ujemne, zależne od woli stron/zależne od przypadku/mieszane

Terminy i ich obliczanie - element treści czynności prawnej, stanowiący zastrzeżenie, przez które skutek czynności prawnej zostaje ograniczony w czasie, - rodzaje terminów: - termin początkowy – wraz z jego upływem powstają skutki czynności prawnej, - termin końcowy – jego upływ powoduje ustanie skutków czynności prawnej Art. 116. § 1. Jeżeli skutki czynności prawnej mają powstać w oznaczonym terminie, stosuje się odpowiednio przepisy o warunku zawieszającym. § 2. Jeżeli skutki czynności prawnej mają ustać w oznaczonym terminie, stosuje się odpowiednio przepisy o warunku rozwiązującym.

Forma czynności prawnej - sposób uzewnętrzniania oświadczeń woli przez podmioty dokonujące czynności prawnej, - forma szczególna czynności prawnej – występuje wówczas, gdy zachodzą odstępstwa od zasady z art. 60 k.c., - klasyfikacja formy szczególnej: - kryterium sposobu jej sporządzenia, - kryterium skutków jej niedochowania.

Typy formy szczególnej – sposób złożenia oświadczenia woli Forma dokumentowa Art. 772 k.c. - Do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie. Art. 773 k.c. - Dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią. Zwykła forma pisemna Art. 78 par. 1 k.c. - Do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany.

Typy formy szczególnej – sposób złożenia oświadczenia woli Kwalifikowane postaci formy pisemnej - forma pisemna z datą urzędowo poświadczoną, - forma pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym, - forma aktu notarialnego Forma elektroniczna Art. 781 par. 1 k.c. - Do zachowania elektronicznej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej i opatrzenie go kwalifikowanym podpisem elektronicznym.

Typy formy szczególnej ze względu na skutki jej niezachowania 1. Forma pod rygorem nieważności - Art. 73. § 1. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności. § 2. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej. 2. Forma dla wywołania określonych skutków prawnych - czynność prawna, co do której istnieje wymóg zachowania formy jest ważna – nie powstają jedynie niektóre skutki prawne tej czynności (por. art. 390 par. 1 k.c., art. 590 par. 1 k.c.)

Typy formy szczególnej ze względu na skutki jej niezachowania 3. Forma dla celów dowodowych – art. 74 k.c. Art. 74. § 1. Zastrzeżenie formy pisemnej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Przepisu tego nie stosuje się, gdy zachowanie formy pisemnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej. § 2. Jednakże mimo niezachowania formy pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych, dowód ze świadków lub dowód z przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo jeżeli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma. § 3. Przepisów o formie pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między przedsiębiorcami.

Wady oświadczenia woli Wada oświadczenia woli: - określona przez ustawodawcę nieprawidłowość związana z podejmowaniem lub wyrażaniem oświadczenia woli (charakter normatywny), - bezwzględnie obowiązujący charakter przepisów dotyczących wad oświadczenia woli, - odmienności dot. regulacji wad oświadczeń woli wynikają z przepisów szczególnych dotyczących konkretnych czynności prawnych (np.. unieważnienie testamentu czy małżeństwa) - skutki złożenia wadliwego oświadczenia woli – nieważność albo wzruszalność czynności prawnej

Brak świadomości lub swobody Art. 82. Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. - brak świadomości – niemożność zrozumienia przez składającego oświadczenie jego znaczenia i treści, - brak swobody – niemożność dokonania wolnego wyboru odnośnie do podejmowanej czynności prawnej

Pozorność Art. 83. § 1. Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności. § 2. Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej wierze - ratio legis § 2 jest ochrona osób trzecich

Błąd Art. 84. § 1. W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej. § 2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).

Podstęp Art. 86. § 1. Jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej. § 2. Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.

Groźba Art. 87. Kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

Sankcje wadliwych czynności prawnych Rodzaj sankcji Na czym polega? Nieważność Czynność prawna nie wywołuje skutków prawnych ex tunc, następuje z mocy prawa i jest skuteczna wobec wszystkich. Nieważnej czynności prawnej nie można konwalidować. Wzruszalność Czynność prawna od chwili jej dokonania wywołuje zamierzone skutki prawne, ale są one niepewne – można taką czynność definitywnie unieważnić. Bezskuteczność zawieszona Czynność prawna jest ważna od chwili jej dokonania, ale nie wywołuje skutków prawnych, które podlegają „zawieszeniu” do czasu wyrażenia zgody przez osobę trzecią. Bezskuteczność względna Czynność prawna nie wywołuje oznaczonych w niej skutków prawnych w stosunku do oznaczonych osób, aa pozostaje z kolei w pełni skuteczna w stosunku do innych osób.

Źródła - art. 56-65 k.c., art. 73-94 k.c., art. 110-116 k.c. - K. Górska [w:] E. Gniewek (red.), P. Machnikowski (red.), Zarys prawa cywilnego, Warszawa 2016, s. 135-155, s. 161-186.