Delikty - czyny niedozwolone- tytuł VI k.c. art. 415-449 wyrządzenie szkody przez czyn niedozwolony jest samoistnym źródłem stosunku zobowiązaniowego --> odpowiedzialność ex delicto (deliktowa) odrębny od odpowiedzialności kontraktowej reżim odpowiedzialności odpowiedzialność pierwotna tradycja terminologiczna --> delikt to działanie człowieka o charakterze zawinionym, przepisy art. 415 i n. k.c. przewidują odpowiedzialność za czyny niedozwolone (także za szkodę wyrządzoną bez winy człowieka, a nawet za zdarzenia nie będące wynikiem zachowania ludzkiego)

odpowiedzialność deliktowa z którym przepis prawa wiąże powstanie odpowiedzialności z zdarzenie szkoda Związek przyczynowo - skutkowy

szkoda majątkowa niemajątkowa szkoda Strata (damnum emergens) Wszelkie uszczerbki w dobrach lub interesach prawnie chronionych, których poszkodowany doznał wbrew swej woli szkoda majątkowa Strata (damnum emergens) Utracone korzyści (lucrum cessanns) niemajątkowa Krzywda (zadośćuczynienie)

Zasady odpowiedzialności 1. zasada winy 2. zasada ryzyka 3. zasada słuszności 4. zasada bezprawności 5. zasada odpowiedzialności absolutnej

Zasady odpowiedzialności -zasada winy- - pojęcie winy nie zostało zdefiniowane przez ustawodawcę - normatywna koncepcja winy - osobie, która popełniła czyn powodujący szkodę można postawić zarzut niewłaściwego postępowania --> zarzucalność postępowania Wina -->możliwości postawienia zarzutu (ocena stanu psychicznego sprawcy + istniejąca norma: 1) bezprawności zachowania - złamanie reguł postępowania określonych nie tylko przez normy prawne, ale też zasady współżycia społecznego. 2) zły zamiar (świadomość lub chęć wyrządzenia szkody) lub niedbalstwo (niedołożenie należytej staranności, jaka jest w danych okolicznościach wymagana dla właściwego zachowania), 3) poczytalność sprawcy 4) ukończenia przez sprawcę trzynastego roku życia

Zasady odpowiedzialności -zasada ryzyka- - bardziej surowa od odpowiedzialności opartej na zasadzie winy -podmiot, który ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka jest zobowiązany do naprawnienia szkody niezależnie od tego, czy to jego zawinione zachowanie doprowadziło do jej powstania - nie ma znaczenia, czy do powstania szkody doszło w wyniku zachowania bezprawnego - okoliczności egzoneracyjne

Zasady odpowiedzialności -zasada słuszności- "względy słuszności" - art. 417 2 KC "zasady współżycia społecznego" - art. 428, 431 § 2 KC niezdolność poszkodowanego do pracy/ jego ciężkie położenie materialne (art. 417 2 KC) porównanie stanu majątkowego (art. 428, 431 § 2 KC)

Zasady odpowiedzialności -zasada bezprawności- art. 417 KC i 417 1 KC - odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej

Zasady odpowiedzialności -zasada odpowiedzialności absolutnej- obowiązek naprawienia szkody przez wskazany przez ustawę podmiot pojawia się poprzez sam fakt powstania szkody (przy istnieniu związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy zdarzeniem wywołującym szkodę a szkodą)  nie ma znaczenia, czy podmiot zawinił, nie są brane pod uwagę względy słuszności - art. 430, ustawa prawo łowieckie

systematyka 1) odpowiedzialność za czyny własne, (art. 415–416 KC oraz 422–426 KC), 2) odpowiedzialność Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i innych osób prawnych za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej (art. 417–421 KC), 3) odpowiedzialność za czyny cudze (art. 429–430 KC), 4) odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy (art. 431–434 KC), 5) odpowiedzialność związana z użyciem sił przyrody (art. 435–437 KC), 6) odpowiedzialność w związku ze szkodą poniesioną w cudzym i wspólnym interesie i w związku z zapobieżeniem szkodzie (art. 438–439 KC), 7) odpowiedzialność za produkt niebezpieczny (art. 4491–44910 KC)

systematyka Zasada winy a) Odpowiedzialność za własne czyny – 415 KC b) Odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru – 427 KC c) Odpowiedzialność osób powierzających wykonanie danej czynności – 429 KC d) Odpowiedzialność osób chowających lub posługujących się zwierzętami - 431 § 1 KC Zasada ryzyka Zasada słuszności

systematyka Zasada ryzyka Odpowiedzialność zwierzchnika za szkody wyrządzone przez podwładnego – art. 430 KC ( uwaga! W doktrynie uznaje się także, że jest to odpowiedzialności absolutna) Odpowiedzialność zajmującego pomieszczenie za szkody spowodowane wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem przedmiotu – 433 KC Odpowiedzialność zajmującego pomieszczenie za szkody wyrządzone zawaleniem się budowli lub oderwaniem się jej części – 434 KC Odpowiedzialność prowadzącego przedsiębiorstwo za szkody wyrządzone tym ruchem – 436 KC

systematyka Zasada słuszności: odpowiedzialność Skarbu Państwa w razie wyrządzenie szkody na osobie – art. 417 KC Odpowiedzialność małoletniego lub niepoczytalnego – art. 428 KC Odpowiedzialność chowającego zwierzęta lub posłującego się nimi, odnosząca się do zasad współżycia społecznego – art. 431 § 2 KC

Odpowiedzialność za czyny własne - generalna reguła odpowiedzialności deliktowej- art. 415 KC Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. - odnosi się do wszelkich podmiotów prawa cywilnego, także do osób prawnych (art. 416 KC - osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu.) - każdy zawiniony czyn człowieka - działanie, zaniechanie, czynności czysto psychofizyczne, jak i konwencjonalne - bezprawność i wina

Odpowiedzialność za czyny własne - bezprawność- niezgodność zachowania sprawcy z porządkiem prawnym - naruszenie zawartych w przepisach prawa nakazów i zakazów, jak i naruszenie zasad współżycia społecznego

Odpowiedzialność za czyny własne - bezprawność- wyłączenia bezprawności: 1. obrona konieczna 2. stan wyższej konieczności 3. dozwolona samopomoc 4. zgoda poszkodowanego 5. wykonywanie własnych praw podmiotowych

Odpowiedzialność za czyny własne - bezprawność- Wyłączenia bezprawności 1. obrona konieczna  Art. 423. Wyłączenie odpowiedzialności na skutek działań w obronie koniecznej Kto działa w obronie koniecznej, odpierając bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby, ten nie jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną napastnikowi.

Odpowiedzialność za czyny własne - bezprawność- 2. stan wyższej konieczności art. 424 w zw. z art. 142 Art. 424. Wyłączenie odpowiedzialności na skutek działań w stanie wyższej konieczności Kto zniszczył lub uszkodził cudzą rzecz albo zabił lub zranił cudze zwierzę w celu odwrócenia od siebie lub od innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od tej rzeczy lub zwierzęcia, ten nie jest odpowiedzialny za wynikłą stąd szkodę, jeżeli niebezpieczeństwa sam nie wywołał, a niebezpieczeństwu nie można było inaczej zapobiec i jeżeli ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze aniżeli dobro naruszone. Do uchylenia tej odpowiedzialności konieczne jest, by  - ten, kto zniszczył lub uszkodził cudzą rzecz albo zabił lub zranił cudze zwierzę w celu odwrócenia od siebie lub od innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od tej rzeczy lub zwierzęcia, - niebezpieczeństwu nie można było inaczej zapobiec, -ratowane dobro było oczywiście ważniejsze niż dobro zagrożone (art. 142--> dobra osobiste zawsze mają priorytet przed dobrami majątkowymi!)

Odpowiedzialność za czyny własne - bezprawność- 3. dozwolona samopomoc - przewidziana jest w przypadkach w ustawie wyraźnie przewidzianych (art. 343 § 2, art. 432) Art. 432. Prawo zatrzymania cudzego zwierzęcia - samopomoc § 1. Posiadacz gruntu może zająć cudze zwierzę, które wyrządza szkodę na gruncie, jeżeli zajęcie jest potrzebne do zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody. § 2. Na zajętym zwierzęciu posiadacz gruntu uzyskuje ustawowe prawo zastawu dla zabezpieczenia należnego mu naprawienia szkody oraz kosztów żywienia i utrzymania zwierzęcia. 4. zgoda poszkodowanego -w takim zakresie, w jakim poszkodowany może dysponować naruszonymi dobrami (kompetencja do udzielenia zgody) 5. wykonywanie własnych praw podmiotowych - przykład: właściciel gruntu nie może powołać się na szkodę, która wynika z faktu, że użytkownik jego gruntu pozbawia go korzyści, które właściciel sam mógłby osiągnąć, osobiście gospodarząc na oddanym w użytkowanie gruncie.

Odpowiedzialność za własne czyny - wina- pojęcie nie jest zdefiniowane w ustawie - normatywna koncepcja winy - wina to naganna decyzja człowieka, odnosząca się do dokonanego przez niego bezprawnie czynu - winę ponosić może jedynie człowiek działający z odpowiednim rozeznaniem - poczytalny i dojrzały psychicznie

Odpowiedzialność za własne czyny -wina- Art. 425. Skutki niepoczytalności § 1. Osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną. § 2. Jednakże kto uległ zakłóceniu czynności psychicznych wskutek użycia napojów odurzających albo innych podobnych środków, ten obowiązany jest do naprawienia szkody, chyba że stan zakłócenia został wywołany bez jego winy. Art. 426. Odpowiedzialność małoletniego do lat trzynastu Małoletni, który nie ukończył lat trzynastu, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę.

Odpowiedzialność za własne czyny - współsprawstwo i współodpowiedzialność- Art. 441. Solidarność bierna za szkodę i roszczenia regresowe § 1. Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna. § 2. Jeżeli szkoda była wynikiem działania lub zaniechania kilku osób, ten, kto szkodę naprawił, może żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej części zależnie od okoliczności, a zwłaszcza od winy danej osoby oraz od stopnia, w jakim przyczyniła się do powstania szkody. § 3. Ten, kto naprawił szkodę, za którą jest odpowiedzialny mimo braku winy, ma zwrotne roszczenie do sprawcy, jeżeli szkoda powstała z winy sprawcy. Art. 422. Podmioty odpowiedzialne za szkodę Za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody. 1. nakłonienie do wyrządzenia szkody (podżeganie) 2. udzielenie pomocy w udzieleniu szkody (pomocnictwo) 3. świadome skorzystanie z wyrządzonej drugiemu szkody

odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej - imperium a dominium Art. 417. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej § 1. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. § 2. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa. - niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej, które powoduje wyrządzenie szkody odpowiedzialność tę ponoszą: -Skarb Państwa, JST, inne osoby wykonujące władze publiczną z mocy prawa - osoby prawne (w tym - JST), którym wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono na podstawie porozumienia

odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez wydanie lub niewydanie faktu normatywnego, wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji Art. 4171. Szkoda wynikająca z aktu normatywnego, prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji § 1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą. § 2. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą. § 3. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. § 4. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa, niezgodność z prawem niewydania tego aktu stwierdza sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody. -prejudykat

Szkoda wynikająca ze zgodnego z prawem wykonywania władzy publicznej Art. 4172. Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności. - dotyczy jedynie przypadków szkody na osobie

Art. 421. Wyłączenie stosowania przepisów ustawy na rzecz uregulowań przepisów szczególnych Przepisów art. 417 (odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej), art. 4171 (szkoda wynikająca z aktu normatywnego, prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji) i art. 4172 (szkoda wynikająca ze zgodnego z prawem wykonywania władzy publicznej) nie stosuje się, jeżeli odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej jest uregulowana w przepisach szczególnych.

Odpowiedzialność sprawującego nadzór Art. 427. Odpowiedzialność osoby sprawującej nadzór - wina w nadzorze Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru. Przepis ten stosuje się również do osób wykonywających bez obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można.

Odpowiedzialność sprawującego nadzór Culpa in custodiendo Na zasadzie art. 427 KC odpowiedzialność odszkodowawczą ponosi osoba sprawująca nadzór, jeśli: 1) szkoda wyrządzona została przez osobę, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, 2) szkoda wyrządzona została przez zachowanie o charakterze bezprawnym, 3) istniał obowiązek sprawowania nadzoru nad sprawcą szkody, wynikający z ustawy, umowy lub faktycznego sprawowania stałej pieczy, 4) osobie zobowiązanej do sprawowania nadzoru postawić można zarzut winy, 5) zachodzi związek przyczynowy między nienależytym sprawowaniem nadzoru a wyrządzeniem szkody

Odpowiedzialność sprawującego nadzór Art. 428. Odpowiedzialność małoletniego lub niepoczytalnego w braku zobowiązanych do nadzoru Gdy sprawca z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego nie jest odpowiedzialny za szkodę, a brak jest osób zobowiązanych do nadzoru albo gdy nie można od nich uzyskać naprawienia szkody, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody od samego sprawcy, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i sprawcy, wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.

odpowiedzialność za czyny cudze Art. 429. Odpowiedzialność za osoby, którym powierzono wykonanie czynności - wina w wyborze Kto powierza wykonanie czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie ponosi winy w wyborze albo że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności. - dotyczy sytuacji, w której ktoś powierza innemu podmiotowi samodzielne wykonanie danej czynności powierzenie czynności nastąpić może na podstawie dowolnego stosunku prawnego (np. umowa o pracę, umowa zlecenia itp.), a nawet tylko w ramach relacji czysto faktycznych (np. rodzinnych) Powierzenie nie musi mieć stałego charakteru i może być jednorazowe, - odpowiedzialność oparta na zasadzie winy - winy w wyborze (culpa in eligendo) - zakresem art. 429 objęte są jedynie przypadki wyrządzenia szkód przy wykonywaniu powierzonej czynności, a nie - jedynie przy okazji Okoliczności egzoneracyjne

odpowiedzialność za czyny cudze Art. 430. Odpowiedzialność zwierzchnika za podwładnego Kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego przypisana jest jego zwierzchnikowi - zakłada się, iż skoro ktoś powierza wykonanie czynności drugiemu i zachowuje możliwość kierowania jego zachowaniem, powinien przyjąć na siebie obowiązek naprawienia szkody przez osobę taką zawinioną. Zwierzchnik odpowiada na zasadzie ryzyka i inaczej niż w przypadku art. 429 KC nie zwolni go od odpowiedzialności wykazanie braku winy w wyborze, jedyną okolicznością egzoneracyjną jest tylko brak winy osoby, której powierzył wykonanie czynności.

odpowiedzialność za czyny cudze Odpowiedzialność przewidzianą przez art. 429 KC należy odróżnić od tej z art. 430 KC osoba, której powierzono wykonanie czynności, musi działać samodzielnie i nie może podlegać kierownictwu powierzającego, czyli nie może być jego podwładnym, zwierzchnik odpowiada za szkody wyrządzone przez podwładnego na zasadzie ryzyka, a nie na zasadzie winy w wyborze, ponieważ wykonujący czynność ma obowiązek stosować się do jego wskazówek

odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy Art. 431. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta § 1. Kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie szkody niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy. § 2. Chociażby osoba, która zwierzę chowa lub się nim posługuje, nie była odpowiedzialna według przepisów paragrafu poprzedzającego, poszkodowany może od niej żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i tej osoby, wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego. --> nie dotyczy zwierząt dzikich, żyjących w stanie wolnym- zastosowanie znajdą między innymi ustawia Prawo łowieckie, ustawa o ochronie przyrody

odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy Art. 433. Odpowiedzialność zajmującego pomieszczenie za wylanie, wyrzucenie lub spadnięcie przedmiotu Za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia jest odpowiedzialny ten, kto pomieszczenie zajmuje, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec.  okoliczności egzoneracyjne

odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy Art. 434. Odpowiedzialność posiadacza budowli za jej zawalenie się Za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części odpowiedzialny jest samoistny posiadacz budowli, chyba że zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części nie wynikło ani z braku utrzymania budowli w należytym stanie, ani z wady w budowie.

odpowiedzialność związana z użyciem sił przyrody Art. 435. Odpowiedzialność osób prowadzących przedsiębiorstwo - zasada ryzyka § 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności. § 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.

odpowiedzialność związana z użyciem sił przyrody Art. 436. Odpowiedzialność posiadacza pojazdu - zasada ryzyka § 1. Odpowiedzialność przewidzianą w artykule poprzedzającym ponosi również samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Jednakże gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny. § 2. W razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych ( art. 415) Również tylko na zasadach ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których przewożą z grzeczności. Art. 336 [Posiadanie samoistne i zależne] Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).

odpowiedzialność związana z użyciem sił przyrody Art. 437. Zakaz wyłączenia odpowiedzialności z góry Nie można wyłączyć ani ograniczyć z góry odpowiedzialności określonej w dwóch artykułach poprzedzających dotyczy odpowiedzialności osób prowadzących przedsiębiorstwo i odpowiedzialność posiadacza pojazdu

zapobieganie szkodzie Roszczenie prewencyjne Art. 439. Zapobieżenie szkodzie w stanie bezpośredniego zagrożenia Ten, komu wskutek zachowania się innej osoby, w szczególności wskutek braku należytego nadzoru nad ruchem kierowanego przez nią przedsiębiorstwa lub zakładu albo nad stanem posiadanego przez nią budynku lub innego urządzenia, zagraża bezpośrednio szkoda, może żądać, ażeby osoba ta przedsięwzięła środki niezbędne do odwrócenia grożącego niebezpieczeństwa, a w razie potrzeby także, by dała odpowiednie zabezpieczenie.

naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym naprawienie szkody majątkowej na osobie uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia  bezpośrednio poszkodowany może żądać naprawienia szkody, obejmującej wynikłe z tego koszty Art. 444. Uszkodzenie ciała, wywołanie rozstroju zdrowia - szkoda na osobie § 1. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. § 2. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty. § 3. Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa. Art. 447. Przesłanki kapitalizacji renty Z ważnych powodów sąd może na żądanie poszkodowanego przyznać mu zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy poszkodowany stał się inwalidą, a przyznanie jednorazowego odszkodowania ułatwi mu wykonywanie nowego zawodu.

Zadośćuczynienie za krzywdę Art. 445. Zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę § 1. W wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym (czyli uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia) sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. § 2. Przepis powyższy stosuje się również w wypadku pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu. § 3. Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.

Art. 448. Zadośćuczynienie pieniężne za naruszenie dobra osobistego W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przepis art. 445 , § 3 stosuje się. Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców poszkodowanego jedynie wówczas, gdy powództwo o nie zostało wytoczone za życia poszkodowanego

Szkody prenatalne Art. 4461. Roszczenie o szkody prenatalne Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem. Komentowany przepis reguluje kwestię odpowiedzialności za tzw. szkody prenatalne, czyli doznane przed urodzeniem się dziecka Orzeczenie TK z 28.5.1996 r. (K 26/96, OTK 1997, Nr 2, poz. 19)  możliwe jest wystąpienie z roszczeniami odszkodowawczymi także przeciwko matce Odpowiedzialność za szkody prenatalne może być oparta na wszelkich podstawach odpowiedzialności za czyny niedozwolone, tzn. na zasadzie winy, ryzyka i słuszności.

roszczenia osób pośrednio poszkodowanych Art. 446. Odpowiedzialność za szkody majątkowe wynikające ze śmierci poszkodowanego § 1. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł. § 2. Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego. § 3. Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. § 4. Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Zbieg roszczeń Art. 443 Okoliczność, że działanie lub zaniechanie, z którego szkoda wynikła, stanowiło niewykonanie lub nienależyte wykonanie istniejącego uprzednio zobowiązania, nie wyłącza roszczenia o naprawienie szkody z tytułu czynu niedozwolonego, chyba że z treści istniejącego uprzednio zobowiązania wynika co innego. Zbieg roszczeń odszkodowawczych ex delicto i ex contractu

Przedawnienie roszczeń o naprawienie szkody Art. 4421 § 1. Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. § 2. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. § 3. W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. § 4. Przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletności.

Kazus 1 Karol zamierzał sprzedać nieruchomość. Zamówił u Mariusza stosowną ekspertyzę, według której wartość tej nieruchomości wynosiła 500.000 zł. Ekspertyza była jednak wykonana wyjątkowo niestarannie, albowiem nie uwzględniła istotnego spadku cen w tej okolicy, stanu nieruchomości oraz stanu budynku. Nieruchomość za tę cenę zdecydował się kupić Piotr, ufając w rzetelność pracy Mariusza. Po pewnym czasie Piotr chciał sprzedać tę nieruchomość. Po rzetelnej wycenie okazało się, że jej nie przekracza 200.000 zł. Piotr dochodzi teraz naprawienia szkody od Mariusza. Czy zasadnie?

Kazus 2 Pafnucy J. jest studentem drugiego roku prawa na WPAiE na UWr. Pafnucy pochodzi z Pomorza, dlatego zdecydował się na najem mieszkania we Wrocławiu. Pewnego dnia Pafnucego odwiedziła mama, Pelagia J. Uznała ona, że mieszkanie, w którym mieszka jej syn, jest wyjątkowo ponure, i że przydałaby się tam „kobieca ręka”. Pelagia postawiła więc na parapecie jednego z okien parę doniczek z kwiatami. Kilka dni potem Pafnucy wietrzył mieszkanie, kiedy nagły podmuch wiatru strącił doniczkę na zaparkowany pod budynkiem samochód Arnolda S. Zdenerwowany Arnold domaga się od Pafnucego naprawienia szkody, jednak Pafnucy twierdzi, że po pierwsze, to nie on jest odpowiedzialny – kwiaty bowiem na parapecie postawiła jego matka, a pod drugie – nawet jeśli to on umieściłby doniczki na oknie, podmuch wiatru nie był jego winą. - Czy Pafnucy ma rację? - Jaka zasada odpowiedzialności ma zastosowanie w opisanym wyżej stanie faktycznym?

Kazus 3 Janusz B. zlecił rozbiórkę budynku nie wyspecjalizowanej firmie, lecz grupie bezrobotnych wykonujących doraźne zlecenia. Nieostrożność jednego z wykonawców spowodowała szkodę właściciela posesji sąsiadującej z terenem rozbiórki. Kto odpowiada za szkodę? Jaka zasada odpowiedzialności ma zastosowanie w opisanym wyżej stanie faktycznym?

Kazus 4 Wskutek zawalenia się hali budowli, w której odbywały się targi, szereg osób poniosło obrażenia. Przyczyną zawalenia była wada konstrukcyjna hali. Właścicielem hali jest spółka z o.o., która nabyła ją 10 lat temu od inwestora. - Na kim ciąży obowiązek naprawienia szkód?

Kazus 5 Bazyli G. jest zarządcą nieruchomości należącej do wspólnoty mieszkaniowej „Beton”. Mieszkańcy zwrócili mu uwagę, że chyba trzeba zatrudnić kogoś do naprawy kaloryfera na korytarzu czwartego piętra, ponieważ ten przestał grzać. Bazyli postanowił zatrudnić do tej pracy swojego kolegę – Hermana G., wykonującego zwód fryzjera, który był samozwańczą złotą rączką. Herman naprawił kaloryfer tak nieumiejętnie, że zalane zostało jedno z mieszkań piętro niżej. Dodatkowo, podczas naprawy kaloryfera, Herman zauważył, że drzwi do jednego z mieszkań są uchylone, wszedł więc do środka. Znalazł tam złotą biżuterię, którą ukradł. Nagrał to stojący na stole komputer, w którym pracowała kamera. Kto odpowiada za zalanie mieszkania? A za kradzież biżuterii? Jakie zasady odpowiedzialności znajda tu zastosowanie? Co powinien był zrobić Bazyli G., by zabezpieczyć się przed ponoszeniem odpowiedzialności w podanym wyżej stanie faktycznym?