Krajowy Dzień Szczepień Ochronnych Powiatowa Stacja Sanitarno – Epidemiologiczna Dąbrowa Górnicza Oświata Zdrowotna – Izabela Smolak

Krajowy Dzień Szczepień Ochronnych Choroby zakaźne mają szczególne znaczenie dla społeczeństwa. Są nieprzewidywalne, mogą wywołać panikę a nawet zdestabilizować działanie państwa Specyfika chorób zakaźnych wiąże się również z tym, że osoba która choruje jednocześnie staje się źródłem narażenia dla osób z otoczenia. Pamiętaj, że: Wprowadzono obowiązek szczepień w celu zapobiegania powikłaniom ale też w celu ochrony osób najbardziej narażonych na powikłania, Szczepienia ochronne są ważną inwestycją w zdrowie, swego rodzaju polisą na życie. Tym bardziej, że w wypadku szczepień obowiązkowych, nie ponosimy kosztów finansowych tego rodzaju profilaktyki.

Akty prawne dotyczące szczepień Monitorowanie chorób zakaźnych objęte jest specjalnym ustawodawstwem i nadzorem wielu instytucji. Wprowadzono obowiązek szczepień w celu zapobiegania powikłaniom ale też w celu ochrony osób najbardziej narażonych na powikłania, Wiele umocowanych ustawowo instytucji działa w Polsce na rzecz poprawy profilaktyki, w tym na rzecz poprawy bezpieczeństwa szczepień. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi ( tekst jedn. Dz. U z 2017 poz.151) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych ( tekst jedn. Dz. U. z 2018 poz. 753)

Akty prawne dotyczące szczepień Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi określa zasady i tryb rozpoznawania i monitorowania sytuacji epidemiologicznej oraz podejmowania działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych w celu: unieszkodliwienia źródeł zakażenia, przecięcia dróg szerzenia się zakażeń i chorób zakaźnych uodpornienia osób podatnych na zakażenie poprzez szczepienia ochronne wskazuje podstawy prawne i sposoby realizacji szczepień ochronnych obowiązkowych i zalecanych. Rozporządzenie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, określa wykaz chorób zakaźnych objętych obowiązkiem szczepień ochronnych, osoby lub grupy osób obowiązane do poddawania się tym szczepieniom oraz  kwalifikacje osób przeprowadzających szczepienia ochronne.

Szczepienia ochronne okazały się najskuteczniejszym dotąd narzędziem zwalczania chorób zakaźnych. Za pomocą szczepień osiągnięto spektakularne sukcesy wykorzenienia (eradykacji) najgroźniejszej plagi ludzkości jaką była ospa prawdziwa, która przed wprowadzeniem szczepień zabijała co trzeciego mieszkańca ziemi. Jesteśmy bliscy osiągnięcia kolejnych sukcesów: eradykacji poliomyelitis (choroby Heinego-Medina), odry i różyczki wrodzonej. Masowe szczepienia doprowadziły do znacznego ograniczenia ryzyka zachorowania m. in. na błonicę oraz wirusowe zapalenia wątroby typu B. Nałożenie przez ustawodawcę powszechnego obowiązku poddawania się szczepieniom ochronnym zapewnia: odpowiednio wysoki odsetek osób uodpornionych przeciw tym chorobom skutecznie zmniejsza ryzyko epidemicznego szerzenia się chorób zakaźnych w populacji.

Odsetek zaszczepionych osób w Polsce sięga ok. 95% populacji. Tak wysoki odsetek osób zaszczepionych skutecznie zapobiega szerzeniu się zachorowań na choroby zakaźne chroniąc nie tylko tych, którzy się zaszczepili, ale również osoby, które z powodu przeciwwskazań zdrowotnych zaszczepione być nie mogły. Wprowadzenie obowiązkowych szczepień ochronnych przeciw wybranym chorobom zakaźnym zmniejsza także społeczne skutki związane z ciężkimi zdrowotnymi następstwami chorób zakaźnych, w tym związane z kosztami leczenia tych chorób oraz ich powikłań.

Czy pacjent może odmówić wyrażenia zgody na obowiązkowe szczepienia ochronne? Szczegółowe zasady realizacji szczepień ochronnych określa ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Zgodnie z art. 5 ww. ustawy osoby przebywające na obszarze RP są obowiązane do poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym. W stosunku do osób małoletnich odpowiedzialność za wykonanie tych szczepień spoczywa na rodzicach (opiekunach dziecka). Obowiązkowi temu nie podlegają osoby przebywające w Polsce przez okres krótszy niż 3 miesiące, z wyjątkiem szczepień przeciwko wściekliźnie i tężcowi. Ustawowy obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym nie oznacza przymusowego wykonania szczepienia z zastosowaniem środków przymusu bezpośredniego. W trakcie wizyty lekarz powinien poinformować rodziców (opiekunów dziecka) o ewentualnych niepożądanych odczynach poszczepiennych oraz o odpowiedzialności z tytułu uchylania się od obowiązkowych szczepień ich dziecka. Jednakże lekarz nie wykona szczepienia jeżeli odmówisz. Wykonanie zabiegu medycznego bez zgody pacjenta, czyli z zastosowaniem przymusu bezpośredniego ale tylko wobec osoby chorej na chorobę szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną, stanowiącą bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób.

Szczepionka czym jest? to preparat biologiczny który w założeniu imituje naturalną infekcję i prowadzi do rozwoju odporności analogicznej do tej którą uzyskuje organizm w czasie pierwszego kontaktu z prawdziwym drobnoustrojem (bakterią lub wirusem).   Pamiętaj, że: Szczepionka wywołuje odpowiedź immunologiczną podobną do naturalnej odporności, którą uzyskuje się po przebytym zakażeniu lub chorobie, Głównym celem szczepionki jest ochrona przed ciężkim przebiegiem choroby i powikłaniami, których nie da się przewidzieć, Szczepionki żywe wywołują silną odporność już po pojedynczej dawce, natomiast szczepionki inaktywowane (zabite) wymagają podania kilku dawek.

Szczepionka składa się z jednego lub kilku antygenów, które uzyskiwane są z żywych lub zabitych drobnoustrojów, ich oczyszczonych fragmentów lub produktów metabolizmu bakterii. Ponadto szczepionka może zawierać substancje stabilizujące i środki konserwujące, które chronią przed drobnoustrojami, substancje wzmacniające i przyspieszające pojawienie się odporności. Wprowadzony do organizmu antygen ze szczepionki pobudza komórki układu odpornościowego do produkcji swoistych przeciwciał. Powstają także komórki pamięci immunologicznej, które zapewniają długotrwały efekt ochronny szczepienia. Jeżeli dojdzie do kontaktu z drobnoustrojem chorobotwórczym komórki pamięci immunologicznej prowadzą do wytworzenia swoistych przeciwciał, które uniemożliwiają rozwój choroby.

Szczepionki dzieli się na: żywe, zawierające całe, pozbawione zjadliwości drobnoustroje szczepionki zabite, zawierające inaktywowane (zabite) drobnoustroje lub ich fragmenty, np. pojedyncze białka. Pamiętaj, że: Szczepionki żywe zazwyczaj wywołują silniejszą odporność, jednak są bardziej odczynowe, Szczepionki zabite (inaktywowane) zazwyczaj wymagają kilku dawek w celu uzyskania trwałej odporności, jednak niezwykle rzadko prowadzą do niepożądanych odczynów poszczepiennych, Szczepionki wieloskładnikowe umożliwiają uodpornienie przeciwko wielu chorobom zakaźnym, przy zachowaniu optymalnej skuteczności i bezpieczeństwa poszczególnych składników.

Szczepionki jednoskładnikowe (monowalentne) uodparniają przeciwko jednej chorobie zakaźnej. Mogą zawierać jeden rodzaj drobnoustroju lub antygeny pochodzące od jednego drobnoustroju. Szczepionki wieloskładnikowe (poliwalentne) zawierają kilka typów tego samego drobnoustroju lub antygeny pochodzące z kilku typów drobnoustroju (np. szczepionka przeciw pneumokokom). Szczepionki skojarzone uodparniają organizm jednocześnie przeciw kilku chorobom zakaźnym. Zawierają kilka drobnoustrojów lub antygenów, pochodzących od kilku drobnoustrojów, np. szczepionka MMR. W ostatnich latach opracowano szczepionki wysokoskojarzone, np. szczepionkę pięciowalentną (5 w 1) uodparniającą przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Hib czyli pałeczka hemofilna.

Szczepionki mają zróżnicowaną skuteczność, jak również odczynowość. W większości wywołują w organizmie człowieka podobną odpowiedź odpornościową, jak naturalna choroba, chociaż czasami wymaga to podania kilku dawek przypominających. Decyzję o zaszczepieniu najlepiej podjąć po konsultacji z lekarzem, ważąc ryzyko zachorowania na daną chorobę oraz ryzyko niepożądanych odczynów poszczepiennych, Kontynuujemy obowiązkowe szczepienie przeciw niektórym chorobom które próbujemy zlikwidować z powierzchni ziemi – dopóki nie zlikwidujemy wszystkich zachorowań nie możemy przestać szczepić!

Na czym polega odporność zbiorowiskowa? Odporność zbiorowiskowa (inaczej odporność populacyjna,) to ochrona osób nieuodpornionych w wyniku zaszczepienia wysokiego odsetka społeczeństwa. Pojęcie to powstało na bazie obserwacji, że obecność w populacji osób uodpornionych przeciwko danej chorobie zmniejsza prawdopodobieństwo zachorowania na tę chorobę również osób nieuodpornionych. Pojęcie to ma zastosowanie dla chorób, które przenoszą się z człowieka na człowieka (nie dotyczy takich chorób jak tężec, kleszczowe zapalenie mózgu czy wścieklizna). Próg odporności zbiorowiskowej jest definiowany jako odsetek osób uodpornionych w populacji, po osiągnięciu którego liczba nowych zakażonych zaczyna się zmniejszać, zwykle wymaga 90-95% populacji odpornej. Jednak procentowy wskaźnik osób uodpornionych poprzez szczepienie ma różną wartość w zależności od choroby np.. w przypadku odry taki „próg bezpieczeństwa” wynosi aż 95%, dla krztuśca szacowany jest na  92-94%, błonicy i różyczki na 83-86%, świnki na 75-86%. Co oznacza, że tyle osób w populacji musi być odpornych na daną chorobę, żeby nie doszło do zakażeń na większą skalę.

Szczepionki zawierają wiele substancji pomocniczych, które pomagają utrzymać ich stabilność, aktywność oraz bezpieczeństwo. Toksyczność substancji pomocniczej zależy od podawanej dawki, a nie tylko od jej charakteru i samej obecności, Substancje pomocnicze w szczepionkach występują w niewielkiej, a co za tym idzie bezpiecznej dla naszego zdrowia ilości, Dopuszczalna zawartość każdej substancji pomocniczej jest dokładnie kontrolowana w każdej serii szczepionki.   Do substancji pomocniczych zaliczamy adiuwanty wzmacniające działanie szczepionki (np. wodorotlenek glinu, fosforan glinu), środki konserwujące chroniące szczepionkę przed zanieczyszczeniami drobnoustrojami (np. tiomersal), substancje stabilizujące (np. cukry, białka, aminokwasy). W szczepionkach znajdziemy również substancje występujące w ilościach śladowych, będące pozostałościami z procesu wytwarzania szczepionki (np. formaldehyd, białka jaja kurzego, białka drożdży, antybiotyki).

Trochę o szczepieniach w podróży Podróżowanie zawsze związane jest z różnymi rodzajami zagrożeń. Szacunkowo co druga lub trzecia osoba podróżująca do krajów rozwijających się zachoruje w czasie podróży.   wykonanie przed wyjazdem wszystkich zalecanych szczepień to najlepszy sposób zabezpieczenia przed zachorowaniem w czasie podróży lub po jej zakończeniu, jedynym szczepieniem wymaganym, zgodnie z Międzynarodowymi Przepisami Zdrowotnymi Światowej Organizacji Zdrowia, podczas podróży do części krajów Afryki i Ameryki Południowej, jest szczepienie przeciw żółtej gorączce.

Każda osoba, która wybiera się w rejony zagrożone zwiększonym ryzykiem zachorowania powinna: skonsultować się z lekarzem przed wyjazdem, sprawdzić stan zaszczepienia z listą obowiązkowych oraz zalecanych szczepień, sprawdzić zalecenia dotyczące podróżujących do danego kraju, zabrać apteczkę podróżną z lekami przeciwbiegunkowymi, przygotować odpowiednią odzież, zaopatrzyć się w preparaty odstraszające owady, ubezpieczyć się od kosztów leczenia w razie potrzeby zastosować profilaktykę przeciwmalaryczną. Ważnym elementem jest samodzielna edukacja (zapoznanie z lokalnymi warunkami klimatycznymi i zwyczajami).

Gdzie szukać informacji???? Więcej informacji znajdziesz na stronach: - www.szczepienia.pzh.gov.pl – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH www.szczepienia.gis.gov.pl – Główny Inspektorat Sanitarny www.euro.who.int – Światowa Organizacja Zdrowia

Dziękuję za uwagę!