ograniczone prawa rzeczowe przepisy ogólne

ograniczone prawa rzeczowe własność użytkowanie wieczyste ograniczone prawa rzeczowe

ograniczone prawa rzeczowe przyznają osobie niebędącej właścicielem ściśle określone w ustawie uprawnienia do rzeczy cudzej skuteczne wobec osób trzecich uprawnieniom tym odpowiada bierny obowiązek z innych osób (w tym właściciela rzeczy obciążonej ograniczonym prawem rzeczowym)  powstrzymywanie się od działań, które by uniemożliwiały lub utrudniały wykonywanie tych uprawnień

ograniczone prawa rzeczowe numerus clausus ograniczonych praw rzeczowych zamknięty katalog ograniczonych praw rzeczowych o tym, czy określone prawo można zakwalifikować jako ograniczone prawo rzeczowe, decyduje tylko ustawodawca ograniczonym prawem rzeczowym jest tylko i jedynie prawo, które tak zostało określone w ustawie

ograniczone prawa rzeczowe numerus clausus ograniczonych praw rzeczowych prawo bezwzględne  obciążenie nieokreślonego kręgu osób pewnymi obowiązkami wobec podmiotu takiego prawa uprawnienia o charakterze bezwzględnym mogą istnieć tylko w sytuacjach wskazanych w przepisach prawnych - brak kompetencji podmiotów prawa cywilnego do kreowania takich praw

ograniczone prawa rzeczowe Art. 244 [Katalog] § 1. Ograniczonymi prawami rzeczowymi są: użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipoteka. § 2. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipotekę regulują odrębne przepisy.

ograniczone prawa rzeczowe użytkowanie służebność zastaw spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu hipoteka

ograniczone prawa rzeczowe przedmiotem ograniczonych praw rzeczowych są (co do zasady) rzeczy użytkowanie zastaw - służebności - spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu - hipoteka rzeczy ruchome rzeczy ruchome i nieruchomości nieruchomości

ograniczone prawa rzeczowe przedmiotem ograniczonych praw rzeczowych są (co do zasady) rzeczy poza prawem własności rzeczy, ograniczone prawa rzeczowe mogą również obciążać inne prawa majątkowe, np.: 1) użytkowanie praw (art. 265 KC); 2) zastaw na prawach (art. 327 KC); 3) hipotekę na prawie użytkowania wieczystego (art. 65 ust. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece); 4) hipotekę na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu (art. 65 ust. 4 ustawy o księgach wieczystych i hipotece); 5) hipotekę na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką (art. 65 ust. 4 ustawy o księgach wieczystych i hipotece).

ograniczone prawa rzeczowe -funkcje- Służebności Użytkowanie Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu Władztwo nad cudzą rzeczą- korzystanie z cudzej rzeczy w określonym zakresie Zastaw hipoteka zabezpieczenie wierzytelności – możliwość zaspokojenia się z cudzej rzeczy w drodze egzekucji Funkcje

ograniczone prawa rzeczowe -charakter- charakter samoistny  byt praw nie jest zależny od istnienia innego prawa (poza prawem własności) charakter akcesoryjny  prawa ustanawia się w celu zabezpieczenia istniejącej wierzytelności i trwają one, dopóki ta wierzytelność istnieje

ograniczone prawa rzeczowe -charakter- Użytkowanie Służebność Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu charakter samoistny Hipoteka Zastaw charakter akcesoryjny

ograniczone prawa rzeczowe -charakter- zbywalne niezbywalne zbywalne –> spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (zob. art. 172 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych).   zbywalne  służebności gruntowe podlegają rozporządzeniu – jako prawa związane – wraz z prawem własności nieruchomości władnącej ( art. 285 § 1 KC). zbywalne  zastaw i hipoteka  do akcesoryjny charakter tych praw. nie można przenieść zastawu (art. 323 § 2 KC) ani hipoteki (art. 79 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece) bez łącznego przeniesienia zabezpieczonej wierzytelności. przelew zabezpieczonej zastawem lub hipoteką wierzytelności powoduje przeniesienie zastawu (art. 323 § 1 KC) lub hipoteki (art. 79 ust. ustawy o księgach wieczystych i hipotece). niezbywalne  użytkowanie art. 254 KC ( z wyjątkiem użytkowania w ramach timesharingu art. 20 ustawy o timeshare) niezbywalne  służebności osobiste (art. 300 KC)

ograniczone prawa rzeczowe -ustanowienie- Art. 245 [Ustanowienie] § 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności. § 2. Jednakże do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu. Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia.

ograniczone prawa rzeczowe -ustanowienie- do ustanowienia ograniczonych praw rzeczowych stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności na podstawie umowy, tj. art. 155–170 KC dwa wyjątki od zasad ogólnych, wyrażonych w przepisach o przeniesieniu własności (obydwa dotyczą ustanawiania ograniczonych praw rzeczowych na nieruchomościach) 1) można im nadać charakter warunkowy lub czasowy 2)wymóg formy aktu notarialnego został ograniczony do oświadczenia właściciela

ograniczone prawa rzeczowe -ustanowienie- przepisy ogólne o prawach rzeczowych ograniczonych normują tylko jeden sposób ich powstawania (w drodze umowy) Ograniczone prawo rzeczowe może także powstawać, na podstawie innych zdarzeń prawnych: z mocy samego prawa, konstytutywnego orzeczenia sądu, decyzji administracyjnej, jednostronnej czynności prawnej

ograniczone prawa rzeczowe -ustanowienie- treść umowy o ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych zależy od przepisów, dotyczących poszczególnych praw podmioty prawa cywilnego mogą powoływać do życia tylko takie prawa rzeczowe, które zostały przewidziane w ustawie

ograniczone prawa rzeczowe -ustanowienie- Pozaumowne przypadki powstania ograniczonych praw rzeczowych do ustanowienia ograniczonych praw rzeczowych o charakterze zastawniczym nie jest wymagana umowa, lecz wystarcza jednostronne oświadczenie woli właściciela rzeczy obciążanej niektóre ograniczone prawa rzeczowe, przy spełnieniu określonych przesłanek, mogą powstawać z mocy samego prawa (np. zastaw ustawowy - art. 432 § 2, art. 670, art. 790 i art. 802 KC ) ograniczone prawo rzeczowe może powstać na mocy orzeczenia sądowego o charakterze kształtującym.; sąd może je wydać, gdy istnieje szczególne upoważnienie ustawowe (np. z przepisy prawa sąsiedzkiego - art. 145 i 146 oraz 151 KC  podstawa do ustanowienia przez sąd określonych w tych artykułach służebności) ograniczone prawa rzeczowe mogą powstawać na podstawie decyzji administracyjnych wydanych np. w ramach postępowania prowadzonego w celu wywłaszczenia nieruchomości (art. 112 i 120 ustawy o gospodarce nieruchomościami)

ograniczone prawa rzeczowe -ustanowienie- powstanie z mocy prawa zasiedzenie Art. 292 [Zasiedzenie] Służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio.

powstanie z mocy prawa zasiedzenie zasiedzenie może prowadzić do nabycia ograniczonego prawa rzeczowego jedynie gdy przepis szczególny tak stanowi dwie przesłanki warunkujące nabycie służebności gruntowej przez zasiedzenie: wskazana wprost w art. 292 1 KC  korzystanie z trwałego i widocznego urządzenia jest upływ czasu  wynikająca pośrednio z art. 292 KC (który odsyła do przepisów o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie)

ograniczone prawa rzeczowe - przeniesienie- Art. 2451 [Przeniesienie] Do przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości potrzebna jest umowa między uprawnionym a nabywcą oraz - jeżeli prawo jest ujawnione w księdze wieczystej - wpis do tej księgi, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

ograniczone prawa rzeczowe - przeniesienie- przeniesienie ograniczonych praw rzeczowych przejście (zbycie) takiego prawa na inną osobę w oparciu o umowę zawartą między zbywcą i nabywcą. Art. 2451 KC  dotyczy wyłącznie ograniczonych praw rzeczowych na nieruchomości, które mają charakter zbywalny.

ograniczone prawa rzeczowe - przeniesienie- Artykuł 2451 KC nie ma zastosowania do użytkowania służebności osobistych, są to prawa niezbywalne (art. 254 i 300 KC). Służebność gruntowa, (prawo związane z własnością nieruchomości władnącej i stanowiące jej część składową) można ją przenieść tylko wraz z nieruchomością (art. 47 § 1 w zw. z art. 50 i 285 KC). Hipoteka (prawo akcesoryjne)  może zostać przeniesiona jedynie łącznie z przelewem wierzytelności, którą zabezpiecza (art. 79 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece)

ograniczone prawa rzeczowe - przeniesienie- umowa o przeniesienie ograniczonych praw rzeczowych może mieć różny charakter prawny: konsensualny – w przypadku praw niewpisanych do ksiąg wieczystych, realny – w odniesieniu do praw wpisanych do ksiąg wieczystych (przeniesienie ich na nabywcę wymaga konstytutywnego wpisu w księdze wieczystej)

ograniczone prawa rzeczowe - przeniesienie- do przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego nie jest potrzebna zgoda właściciela rzeczy obciążonej

ograniczone prawa rzeczowe - zrzeczenie się - Art. 246 [Zrzeczenie się] § 1. Jeżeli uprawniony zrzeka się ograniczonego prawa rzeczowego, prawo to wygasa. Oświadczenie o zrzeczeniu się prawa powinno być złożone właścicielowi rzeczy obciążonej. § 2. Jednakże gdy ustawa nie stanowi inaczej, a prawo było ujawnione w księdze wieczystej, do jego wygaśnięcia potrzebne jest wykreślenie prawa z księgi wieczystej.

ograniczone prawa rzeczowe - zrzeczenie się - zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego  jednostronne oświadczenie woli uprawnionego adresowane do właściciela rzeczy; zgoda właściciela rzeczy nie jest wymagana dla skuteczności zrzeczenia się ograniczonego prawa rzeczowego prawo wpisane do księgi wieczystej  oświadczenie o zrzeczeniu się w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym

ograniczone prawa rzeczowe - konfuzja - Art. 247 [Przejście na właściciela] Ograniczone prawo rzeczowe wygasa, jeżeli przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej albo jeżeli ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej. konfuzja (zlanie się w ręku jednego podmiotu prawa własności i ograniczonego prawa rzeczowego) wygaśnięcie

ograniczone prawa rzeczowe - konfuzja - Wyjątki przewidziane w przepisach szczególnych, np.: zastaw nie wygasa pomimo nabycia rzeczy obciążonej przez zastawnika na własność, jeżeli wierzytelność zabezpieczona zastawem jest obciążona prawem osoby trzeciej lub na jej rzecz zajęta (art. 325 § 2 KC). w wypadkach, gdy ustawa przewiduje wygaśnięcie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, prawo to, jeżeli jest obciążone hipoteką nie wygasa, lecz przechodzi z mocy prawa na spółdzielnię; prawo do lokalu nabyte w taki sposób spółdzielnia powinna zbyć w drodze przetargu w terminie 6 miesięcy

ograniczone prawa rzeczowe - zmiana treści - Art. 248 [Zmiana treści] § 1. Do zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego potrzebna jest umowa między uprawnionym a właścicielem rzeczy obciążonej, a jeżeli prawo było ujawnione w księdze wieczystej - wpis do tej księgi. § 2. Jeżeli zmiana treści prawa dotyka praw osoby trzeciej, do zmiany potrzebna jest zgoda tej osoby. Oświadczenie osoby trzeciej powinno być złożone jednej ze stron.

ograniczone prawa rzeczowe - zmiana treści - treść ograniczonego prawa rzeczowego może ulec zmianie na podstawie: umowy między właścicielem rzeczy obciążonej i uprawnionym z ograniczonego prawa rzeczowego, orzeczenia sądowego (sąd w orzeczeniu o charakterze kształtującym może zmienić treść służebności gruntowych i osobistych: art. 290 § 3 oraz art. 291 KC.) albo decyzji administracyjnej (art. 112 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami zmiana treści ograniczonego prawa rzeczowego ustanowionego na nieruchomości może nastąpić w decyzji o wywłaszczeniu). zmiana (w drodze umowy) treści ograniczonych praw rzeczowych nieujawnionych w księdze wieczystej  złożenie zgodnych oświadczeń woli stron graniczone prawa rzeczowe ujawnionych w księdze wieczystej  ustawa wymaga także wpisu w księdze wieczystej zmiana treści ograniczonego prawa rzeczowego ustanowionego na nieruchomości wymaga dla oświadczenia właściciela formy aktu notarialnego (art. 245 § 2 w zw. z art. 77 § 1 KC)

ograniczone prawa rzeczowe - pierwszeństwo- Art. 249 [Pierwszeństwo] § 1. Jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej (pierwszeństwo). § 2. Przepis powyższy nie uchybia przepisom, które określają pierwszeństwo w sposób odmienny. Art. 250 [Zmiana pierwszeństwa] § 1. Pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych może być zmienione. Zmiana nie narusza praw mających pierwszeństwo niższe aniżeli prawo ustępujące pierwszeństwa, a wyższe aniżeli prawo, które uzyskuje pierwszeństwo ustępującego prawa. § 2. Do zmiany pierwszeństwa praw rzeczowych ograniczonych potrzebna jest umowa między tym, czyje prawo ma ustąpić pierwszeństwa, a tym, czyje prawo ma uzyskać pierwszeństwo ustępującego prawa. Jeżeli chociaż jedno z tych praw jest ujawnione w księdze wieczystej, potrzebny jest także wpis do księgi wieczystej. § 3. Zmiana pierwszeństwa staje się bezskuteczna z chwilą wygaśnięcia prawa, które ustąpiło pierwszeństwa.

ograniczone prawa rzeczowe - ochrona- Art. 251 [Ochrona] Do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności. odesłanie do przepisów o ochronie własności odnosi się do art. 222–231 KC zastosowanie znajdują odpowiednio: art. 222 KC (roszczenie windykacyjne i negatoryjne) art. 223 KC (wyłączenie przedawnienie roszczeń windykacyjnych i negatoryjnych dotyczących nieruchomości) art. 224–230 KC (rozliczenia między właścicielem a nieuprawnionym posiadaczem lub dzierżycielem rzeczy. Nie znajduje natomiast zastosowania art. 231 KC (budynek na cudzym gruncie) ochrona ograniczonych praw rzeczowych jest skuteczna erga omnes