Zanieczyszczenie powietrza w aspekcie jakości życia Sądecki Uniwersytet Trzeciego Wieku Marzec 2018

Państwowy Monitoring Środowiska (PMŚ) został utworzony ustawą z dnia 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2007 r. Nr 44 poz. 287 z późn. zm.) w celu zapewnienia wiarygodnych informacji o stanie środowiska. Zgodnie z art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.), PMŚ stanowi system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku.

Blok – presje Blok – stan Art. 26 ust.1 ustawy – P.o.ś. włącza do zasobów informacyjnych PMŚ dane o rodzajach i ilości substancji i energii wprowadzanych do powietrza, wód, gleby i ziemi. W bloku - presje są realizowane zadania związane z pozyskiwaniem informacji o: - źródłach i ładunkach substancji odprowadzanych do powietrza, - o poborach wód i emisjach zanieczyszczeń do wód, - źródłach i wielkościach emisji hałasu i pól elektromagnetycznych do środowiska. Blok – stan Blok - stan obejmuje działania związane z pozyskiwaniem, gromadzeniem, analizowaniem i upowszechnianiem informacji o poziomach substancji i innych wskaźników charakteryzujących stan poszczególnych elementów przyrodniczych. W ramach bloku wykonywane są również oceny stanu poszczególnych komponentów środowiska, uwzględniające w coraz szerszym zakresie wpływ elementów presji. W Programie Państwowego Monitoringu Środowiska dla województwa małopolskiego na lata 2016-2020, wyróżniamy podsystemy: monitoring jakości wód, monitoring jakości powietrza, monitoring hałasu, monitoring pól elektromagnetycznych.

Podsystem: monitoring jakości powietrza Strefa PL 1201 aglomeracja krakowska: 1- Kraków, ul. Bujaka, 2 - Kraków, ul. Bulwarowa, 3 - Kraków, Al. Krasińskiego, 4 - Kraków, ul. Dietla, 5 - Kraków, os. Piastów, 6 - Kraków, ul. Złoty Róg Strefa PL 1202 miasto Tarnów: 7 - Tarnów, ul. Bitwy pod Studziankami, 8 - Tarnów, ul. Ks. Romana Sitko Strefa PL 1203 strefa małopolska: 9 - Nowy Sącz, ul. Nadbrzeżna, 10 - Bochnia, ul. Konfederatów Barskich, 11 - Chrzanów, pl. Tysiąclecia, 12 - Dobczyce, ul. Szkolna, 13 - Gorlice, ul. Krasińskiego, 14 - Kalwaria Zebrzydowska, ul. Rynek, 15 – Kaszów, gm. Liszki, 16 - Muszyna, ul. Kity, 17 - Niepołomice, ul. 3 Maja, 18 - Olkusz, ul. Francesco Nullo, 19 – Piwniczna - Zdrój, ul. Zdrojowa, 20 - Skawina, oś. Ogrody, 21 - Sucha Beskidzka, ul. T. Nieszczyńskiej, 22 - Szarów, ul. Spokojna, 23 – Szymbark, gm. Gorlice, 24 - Trzebinia, oś. ZWM, 25 - Tuchów, ul. Chopina, 26 – Wieliczka, ul. Dembowskiego, 27 – Zakopane, ul. Sienkiewicza.

Podsystem: monitoring jakości powietrza Roczna ocena jakości powietrza w strefach została wykonana w oparciu o wyniki pomiarów przeprowadzonych w 2016 roku na stałych stacjach monitoringu. Ocenę wykonano pod kątem spełnienia kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia dla następujących substancji: dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), tlenek węgla (CO), benzen (C6H6), ozon (O3), pył zawieszony PM10 (PM10), pył zawieszony PM2,5 (PM2,5), ołów (Pb) w pyle zawieszonym PM10, arsen (As) w pyle zawieszonym PM10, kadm (Cd) w pyle zawieszonym PM10, nikiel (Ni) w pyle zawieszonym PM10, benzo(a)piren (B(a)P) w pyle zawieszonym PM10. Ocena wykonana pod kątem spełnienia kryteriów odniesionych do ochrony roślin obejmuje: tlenki azotu (NOx), ozon (O3).

Aglomeracja Krakowska Podsystem: monitoring jakości powietrza Wyniki klasyfikacji stref dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnianych w ocenie rocznej dokonywanej pod kątem ochrony zdrowia. Nazwa strefy Kod strefy PM10 PM2,5 B(a)P SO2 NO2 O3 Pb As Cd Ni C6H6 CO Aglomeracja Krakowska PL1201 C A Miasto Tarnów PL1202 strefa małopolska PL1203 PM10, PM2,5, B(a)P – przekroczenie poziomu dopuszczalnego Ocenianej strefie przypisana została klasa (A, B, C) dla każdego zanieczyszczenia oddzielnie. Łączna klasyfikacja strefy odpowiada najgorszej klasie uzyskanej z klasyfikacji według zanieczyszczeń. Strefa małopolska w 2016 roku pod kątem ochrony zdrowia ludzi została zakwalifikowana do klasy C. Przekroczenia dotyczyły wskaźników takich jak: pył zawieszony PM10 (zarówno poziom średnioroczny i 24-godzinny), pył zawieszony PM2,5 (poziom średnioroczny), benzo(α)piren (poziom średnioroczny).

Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń w strefie Podsystem: monitoring jakości powietrza Wyniki klasyfikacji stref dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnianych w ocenie rocznej dokonywanej pod kątem ochrony roślin. Nazwa strefy Kod strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń w strefie SO2 NOX O3 strefa małopolska PL1203 A W 2016 roku strefę małopolską zakwalifikowano do kategorii A w ocenie rocznej dokonywanej pod kątem ochrony roślin.

Podsystem: monitoring jakości powietrza Na terenie miasta Nowy Sącz badania stanu zanieczyszczenia powietrza prowadzone są przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w punkcie pomiarowym zlokalizowanym przy ul. Nadbrzeżnej. W Nowym Sączu prowadzone były pomiary: dwutlenku siarki (SO2), dwutlenku azotu (NO2), tlenku azotu (NO), tlenków azotu (NOx), benzenu (C6H6), pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 oraz zawartych w pyle: arsenu (As), niklu (Ni), ołowiu (Pb), kadmu (Cd), benzo(a)pirenu (B(a)P). Adres stanowiska: Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Nowym Sączu, ul. Nadbrzeżna Położenie: 305 m n. p. m Współrzędne geograficzne: szerokość geograficzna φ = 49° 37’ 09” długość geograficzna  = 20° 42’ 51”

Podsystem: monitoring jakości powietrza: pył PM10 Do pyłów zawieszonych PM10 zaliczane są pyły inhalabilne o średnicy aerodynamicznej ziaren mniejszej niż 10 μm, które mogą docierać do górnych dróg oddechowych i płuc. U ludzi osiadają na ściankach pęcherzyków płucnych, utrudniają wymianę gazową i mogą wywoływać poważne choroby układu oddechowego. Duże stężenie pyłu w powietrzu wpływa negatywnie również na zdrowie kobiet ciężarnych oraz na rozwijającą się ciąże – może powodować wady wrodzone u dziecka oraz powikłania przebiegu ciąży. Głównymi przyczynami przekroczeń stężeń 24-godzinnych i rocznych pyłu zawieszonego PM10 w strefie małopolskiej jest niska emisja z indywidualnych palenisk domowych oraz emisja komunikacyjna.

Podsystem: monitoring jakości powietrza pył PM10 Badania stanu zanieczyszczenia powietrza według kryteriów dla ochrony zdrowia. Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, ul. Nadbrzeżna, 33-300 Nowy Sącz. wartość dopuszczalna Wartości średniorocznych stężeń pyłu PM10 na stanowisku pomiarowym w Nowym Sączu w latach 2004–2017. Na stanowisku w Nowym Sączu corocznie przekraczana jest wartość dopuszczalna wynosząca 40 µg/m3.

Podsystem: monitoring jakości powietrza pył PM10 Wartości średnie z poszczególnych miesięcy pyłu PM10 na stanowisku pomiarowym w Nowym Sączu w 2017 roku. Poziom informowania społeczeństwa (dla pyłu zawieszonego PM10 wynosi 200 µg/m3) na stanowisku w Nowym Sączu w 2016 roku został przekroczony jednego dnia – 26 stycznia (210,7 µg/m3). Poziom alarmowy (dla pyłu PM10 wynosi 300 µg/m3) na stanowisku w Nowym Sączu w 2016 roku nie był osiągnięty.

Podsystem: monitoring jakości powietrza: pył PM2,5 Pył zawieszony PM2,5 stanowią cząstki respirabilne o średnicy aerodynamicznej ziaren mniejszej niż 2,5 μm, a więc 4 razy drobniejsze w porównaniu do pyłu PM10. Są one bardziej szkodliwe od pyłu PM10 ze względu na możliwość przenikania do krwioobiegu, a tym samym do całego organizmu, gdzie są akumulowane i mogą być przyczyną poważnych chorób, w tym nowotworów. Zgodnie z roczną oceną jakości powietrza wykonaną dla województwa małopolskiego w roku 2016 przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, przyczynami przekroczeń stężeń pyłu zawieszonego PM2,5 jest oddziaływanie emisji związanej z indywidualnym ogrzewaniem budynków.

Podsystem: monitoring jakości powietrza pył PM2,5 Badania stanu zanieczyszczenia powietrza według kryteriów dla ochrony zdrowia. Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, ul. Nadbrzeżna, 33-300 Nowy Sącz. 29µg/m3 28 µg/m3 27 µg/m3 26 µg/m3 25 µg/m3 Wartości średniorocznych stężeń pyłu PM2,5 na stanowisku pomiarowym w Nowym Sączu w latach 2010–2017. Na stanowisku w Nowym Sączu corocznie przekraczana jest wartość dopuszczalna. W 2017 roku na stanowisku w Nowym Sączu stężenie pyłu PM2,5 wyniosło 34,4 µg/m3, co stanowi 137,6% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 25 µg/m3.  

Podsystem: monitoring jakości powietrza pył PM2,5 Wartości średnie z poszczególnych miesięcy pyłu PM2,5 na stanowisku pomiarowym w Nowym Sączu w 2017 roku. Stężenie pyłu zawieszonego PM2,5 skorelowane jest z cyklem sezonowym – wraz z nastaniem czasu jesienno–zimowego, a równocześnie okresu grzewczego, poziom PM2,5 wzrasta i przekraczane zostają wartości dopuszczalne.

Podsystem: monitoring jakości powietrza Dwutlenek siarki SO2, jest nieorganicznym związkiem chemicznym z grupy tlenków niemetali. Stanowi produkt uboczny spalania paliw kopalnych, w związku z czym przyczynia się do zanieczyszczenia powietrza. Zdolność do rozpuszczania się w wodzie skutkuje powstawaniem tzw. „kwaśnych deszczy”, a co za tym idzie – zakwaszeniem gleby, wody, przyspieszeniem procesów korozji budynków, pomników, wszelkich konstrukcji metalowych. Może powodować zaostrzenie schorzeń spojówek i skóry oraz astmy. Negatywnie wpływa również na rośliny zaburzając proces wymiany gazowej, metabolizmu i przyczyniając się do rozwoju chlorozy i nekrozy liści. Dwutlenek azotu jest gazem niepalnym, silnie toksycznym. Jego pochodzenie może być związane z działalnością i bytowaniem człowieka, do których zalicza się procesy spalania paliw kopalnych w przemyśle, elektrociepłowniach, gospodarstwach domowych i silnikach pojazdów. Dwutlenek azotu wpływa negatywnie na zdrowie ludzi i zwierząt powodując choroby układu oddechowego, uczulenia, podrażnienia oczu, nowotwory oraz spadek odporności organizmu na infekcje bakteryjne.

Podsystem: monitoring jakości powietrza Badania stanu zanieczyszczenia powietrza według kryteriów dla ochrony zdrowia. Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, ul. Nadbrzeżna, 33-300 Nowy Sącz. wartość dopuszczalna wartość dopuszczalna Wartości średniorocznych stężeń dwutlenku azotu na stanowisku pomiarowym w Nowym Sączu w latach 2004–2017. Wartości średniorocznych stężeń dwutlenku siarki na stanowisku pomiarowym w Nowym Sączu w latach 2004–2017. W 2016 roku, na stanowisku w Nowym Sączu, odnotowano wartość stężenia rocznego dwutlenku azotu na poziomie 26 µg/m3, co stanowi 65% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 40 µg/m3. Wartość stężenia rocznego SO2 mierzonego na stacji automatycznej w Nowym Sączu w 2017 roku wyniosła 6,8 µg/m3.

Podsystem: monitoring jakości powietrza Benzo(a)piren wykazuje małą toksyczność ostrą, za to dużą toksyczność przewlekłą, co związane jest z jego zdolnością do kumulacji w organizmie. Związek ten ma udowodnione właściwości kancerogenne i mutagenne, dlatego jest szczególnie niebezpieczny dla kobiet w ciąży. Ponadto w kontakcie ze skórą może wywoływać reakcję alergiczną. Zgodnie z roczną oceną jakości powietrza wykonaną dla województwa małopolskiego w roku 2016 przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie przyczynami przekroczeń stężeń rocznych benzo(a)pirenu jest oddziaływanie emisji związanej z indywidualnym ogrzewaniem budynków. Metale ciężkie, głównie Cd, Pb, Hg, Ni, odkładają się w szpiku kostnym, śledzionie i nerkach, uszkadzają układ nerwowy, powodują anemię, zaburzenia snu, pogorszenie sprawności umysłowej, agresywność, mogą wywoływać zmiany nowotworowe, bezpłodność. Na uwagę zasługuje ołów, ponieważ źródła jego emisji – spaliny samochodów gaźnikowych, występują niemal wszędzie. Ponadto ołów jest pobierany z gleby przez rośliny i kumulowany w ich tkankach.

Podsystem: monitoring jakości powietrza B(a)P, Pb Badania stanu zanieczyszczenia powietrza według kryteriów dla ochrony zdrowia. Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, ul. Nadbrzeżna, 33-300 Nowy Sącz. Wartość dopuszczalna Wartości średniorocznych stężeń benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10 na stanowisku pomiarowym w Nowym Sączu w latach 2011–2017. W 2017 roku wartość stężenia rocznego dla benzo(a)pirenu na stanowisku w Nowym Sączu wynosiła 9,99 ng/m3, co stanowi 999% wartości docelowej. W okresie objętym badaniami corocznie odnotowywane są przekroczenia jej wartości.

Podsystem: monitoring jakości powietrza Badania stanu zanieczyszczenia powietrza według kryteriów dla ochrony zdrowia. Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, ul. Nadbrzeżna, 33-300 Nowy Sącz. wartość docelowa wartość dopuszczalna dla kadmu wartość dopuszczalna dla arsenu Wartości średniorocznych stężeń niklu w pyle zawieszonym PM10 na stanowisku pomiarowym w Nowym Sączu w latach 2010–2017. Wartości średniorocznych stężeń arsenu i kadmu w pyle zawieszonym PM10 na stanowisku pomiarowym w Nowym Sączu w latach 2010–2017. Wartości średniorocznych stężeń ołowiu w pyle zawieszonym PM10 na stanowisku pomiarowym w Nowym Sączu w latach 2010–2017.

Porównanie stężeń rocznych B(a)P Średnie roczne stężenia B(a)P w pyle zawieszonym PM10 [ng/m3 ] (źródło WIOŚ/PMŚ) 2016 r.

Porównanie stężeń rocznych PM10 Porównanie stężeń rocznych pyłów PM10 [µg/m3 ] 2016 r.

Czym jest smog? Smog aerozolowy (zimowy) jest zjawiskiem atmosferycznym powstającym w wyniku pierwotnej emisji pyłu i zanieczyszczeń gazowych do powietrza i powstawania pyłu wtórnego w wyniku reakcji chemicznych zachodzących w atmosferze, w warunkach meteorologicznych sprzyjających kumulacji zanieczyszczeń takich jak cisza wiatrowa, silna inwersja termiczna, zamglenie, średnia dobowa temperatura powietrza poniżej 5˚C.

Podsystem: monitoring jakości powietrza Główną przyczyną występowania przekroczeń jest emisja niska z indywidualnych palenisk domowych oraz oddziaływanie transportu drogowego (emisja liniowa). W połączeniu z emitorami punktowymi (zakłady przemysłowe) na terenie miasta Nowy Sącz stanowią znaczące źródło powstawania pyłu zawieszonego uwalnianego do powietrza. Istotny wpływ na stan powietrza w Nowym Sączu ma również położenie miasta w Kotlinie Sądeckiej co skutkuje brakiem cyrkulacji powietrza i sprzyja kumulacji pyłu na tym terenie. Możemy aktywnie przyczyniać się do poprawy jakości powietrza poprzez: wybieranie sposobów ogrzewania gospodarstw domowych (paliw i pieców), które w jak najmniejszym stopniu szkodzą środowisku, wybieranie ekologicznych środków transportu: rower, transport publiczny, spacer, dbanie o świat roślinny ( ochrona zieleni, udział w sadzeniu drzew), świadome dokonywanie zakupów ( produkty wytworzone metoda ekologiczną, nie wpływające negatywnie na atmosferę), kształcenie świadomości ekologicznej u swoich dzieci.

Blok – oceny i prognozy w ramach którego, są wykonywane: analizy i oceny stanu poszczególnych elementów środowiska w powiązaniu z czynnikami presji; analizy i oceny określonych problemów i zjawisk zachodzących w środowisku; prognozy przebiegu zjawisk, głównie w oparciu o analizy trendów, analizy i oceny powiązań pomiędzy procesami zachodzącymi w środowisku a społeczno-gospodarczym rozwojem kraju. W 2016 roku, po zakończeniu realizacji programu PMŚ na lata 2013-2015, opracowany został kompleksowy raport o stanie środowiska w województwie określający trendy zachodzących zmian na bazie modelu D-P-S-I-R(czynniki sprawcze-presje-stan-oddziaływanie-środki- przeciwdziałania), w oparciu o zestaw wskaźników opracowanych przez GIOŚ oraz własnych wskaźników specyficznych dla województwa.

Półmaski filtrujące – „antysmogowe” Półmaski filtrujące są wykonane z materiału filtracyjnego i chronią nie tylko przed smogiem, ale także przed pyłami budowlanymi. Mogą ich używać spacerowicze, osoby remontujące dom czy robotnicy budowlani. Półmaski filtrujące, często nazywane też przeciwpyłowymi, powinny: okrywać nos, okrywać usta okrywać brodę, mogą mieć zawór wdechowy i/lub wydechowy (dodatkowo)

Półmaski filtrujące – „antysmogowe” Półmaski należą do tej grupy wyrobów, gdzie konsument nie ma możliwości samodzielnej oceny, czy zakupiony przez niego wyrób spełnia obowiązujące wymagania. Półmaski niespełniające kluczowego wymagania, jakim jest wytrzymałość wyrobu na penetrację mgłą oleju parafinowego (przenikanie przez materiał filtracyjny cząstek zbliżonych swoją wielkością do cząstek zanieczyszczeń obecnych w powietrzu atmosferycznym), stwarza bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia użytkownika, gdyż nie zapewnia odpowiedniej ochrony jego dróg oddechowych, podczas przebywania w atmosferze zanieczyszczonej pyłami zawieszonymi, np. na zewnątrz budynków lub podczas prac remontowych powodujących duże zapylenie powietrza. Dlatego zasadne jest, aby w miarę dostępnych środków, monitorować rynek półmasek. Badania kontrolne są prowadzone pod nadzorem inspekcji handlowej

Półmaski filtrujące – jaką kupić ? Przy zakupie maski zwróć uwagę na: Skróty, które widnieją na masce lub jej opakowaniu: CE – oznacza, że producent przeprowadził procedurę oceny zgodności i deklaruje, że produkt spełnia wszystkie wymagania techniczno-prawne. Nie kupuj maski bez takiego oznakowania FFP1, FFP2, FFP3 – wskazuje klasę ochrony filtra: najsłabsza to 1, najwyższa to 3; NR – półmaska jednorazowego użytku. Nie zakładaj jej ponownie i nie noś dłużej niż 8 godzin (przeznaczona jest do prac przez jedną zmianę roboczą); R – półmaska wielokrotnego użytku; D – oznacza, że półmaska pozytywnie przeszła badanie na zatkanie pyłem dolomitowym. Wybierz produkt z tym znakiem, jeśli planujesz przez dłuższy czas pracować w zapylonym pomieszczeniu, np. podczas remontu domu.

2. Instrukcję dla użytkownika. Musi być po polsku i informować m.in. o: sposobie zakładania, sposobie dopasowywania sposobie użytkowania półmaski sposobie konserwacji ( jeśli produkt jest wielokrotnego użytku ) 3. Rozmiar półmaski. Aby spełniła swoje zadanie, musi być idealnie dopasowana do kształtu twarzy i szczelnie do niej przylegać. Podany przez producenta rozmiar „S”, „M” czy „L” to tylko wskazówka. Jeśli masz taką możliwość, przymierz maskę. Upewnij się, czy taśmy lub gumki mocujące maskę na głowie nie są np. za długie i w efekcie półmaska nie zsuwa się lub nie odstaje. 4. Jak dbać o półmaskę? Jeśli ma filtr, sprawdzaj go co jakiś czas, konserwuj i wymieniaj zgodnie z zaleceniami producenta. Zwróć uwagę na powierzchnię materiału filtracyjnego – brudna półmaska może stracić swoje właściwości.

Więcej informacji na temat półmasek filtrujących w przewodniku Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK.)

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ www.krakow.pios.gov.pl Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie Pl. Szczepański 5 31-011 Kraków Delegatura w Nowym Sączu ul. Fabryczna 11 33-300 Nowy Sącz