Pojęcie prawa prywatnego Metoda regulacji sposób kształtowania relacji między podmiotami prawa Autonomia woli Równorzędność pozycji
Pojęcie prawa prywatnego Prawo prywatne – część systemu prawnego, złożona z norm regulujących stosunki prawne między autonomicznymi podmiotami na zasadzie ich formalnej równorzędności i bez bezpośredniego nadzoru władzy publicznej nad wykonywaniem nałożonych przez to prawo obowiązków.
Prawo materialne a procedura Prawo materialne – określa prawa i obowiązki podmiotów wobec siebie i służy ochronie ich interesów Procedura cywilna – określa zasady postępowania przed sądami i innymi organami wymiaru sprawiedliwości podejmowanego dla ochrony praw i przymusowej realizacji obowiązków przyznanych przez prawo materialne
Działy prawa cywilnego 1. część ogólna 2. prawo zobowiązań 3. prawo rzeczowe 4. prawo spadkowe 5. prawo rodzinne i opiekuńcze 6. prawo własności intelektualnej
Źródła prawa cywilnego Konstytucja Ustawy Kodeks cywilny Pozakodeksowe źródła prawa cywilnego Ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego
Źródła prawa cywilnego Kodeks cywilny 4 Księgi: Część ogólna (art. 1-125) Własność i inne prawa rzeczowe (art. 140 – 352) Zobowiązania (art. 353- 9211) Spadki ( art. 922 – 1086)
Źródła prawa cywilnego Pozakodeksowe źródła prawa cywilnego Akty normatywne wyrażające wyłącznie lub głównie normy prawa cywilnego (np. KRO) Akty normatywne kompleksowe – regulują we względnie pełny sposób daną dziedzinę stosunków społecznych; wyrażają zarówno normy prawa cywilnego, administracyjnego, karnego (np. ustawa o gospodarce nieruchomościami)
Źródła prawa cywilnego rola orzecznictwa sądowego - SN – uchwały rozstrzygające zagadnienia prawne TK- uchylanie norm prawnych sprzecznych z aktami wyższego rzędu TSUE – wykładnia prawa europejskiego znaczenie zwyczaju i norm moralnych Normy moralne Normy obyczajowe odesłania
Normy prawa cywilnego Norma prawna: Wypowiedź językowa zawierająca wyznaczenie adresata, zakresu zastosowania i zakresu normowania Normy postępowania tworzone przez uczestników obrotu prawnego w drodze czynności prawnych
Normy prawa cywilnego Przepisy Bezwzględnie stosowalne Semiimperatywne Kryterium – charakter mocy wiążącej przepisów prawa cywilnego.
Normy prawa cywilnego Zasady prawa cywilnego – pewna kategoria norm prawa, wyróżniana za względu na ich nadrzędną rolę. Dwie kategorie zasad prawa prywatnego: 1. zasady nadrzędne hierarchicznie – dyrektywy skierowane do ustawodawcy, wyznaczają kierunek, zasadniczy kształt regulacji prywatnoprawnej 2.zasady wyróżniane ze względu na ich szczególne znaczenie w systemie prawa prywatnego – argumenty w wykładni innych przepisów prawa cywilnego
zasady nadrzędne hierarchicznie mające szczególne znaczenia dla stosunków prawa prywatnego Zasada ochrony wolności gospodarczej (art. 20 Konstytucji RP) Zasada ochrony własności, równej ochrony praw majątkowych, ochrony dziedziczenia (art. 21 i 64 Konstytucji RP) Zasada ochrony małżeństwa, rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa (art. 18, 71, 72 Konstytucji RP) Zasada ochrony dóbr osobistych (art. 47, 49, 50 Konstytucji RP) Zasada wolności wypowiedzi (art. 14 i 54 Konstytucji RP) Zasada wolności zrzeszania się (art. 58 Konstytucji RP) Zasada ochrony praw lokatora (art. 75 Konstytucji RP) Zasada ochrony praw konsumenta (art. 76 Konstytucji RP)
zasady wyróżniane ze względu na ich szczególne znaczenie w systemie prawa prywatnego Zasada autonomii woli (zwłaszcza: swoboda umów i swoboda testowania) – art. 56, 3531 , 941 i nast. KC) Zasada pełnego charakteru uprawnień właściciela i pełnej ochrony własności (art. 140 i 222 KC) Zasada odpowiedzialności za szkodę, wyrządzoną w sposób zawiniony (art. 415 i nast. KC) Zasada dobra dziecka (wynika z licznych przepisów KRiO)
Klauzule generalne - zwroty odwołujące się do pozaprawnych wartości i ocen Funkcja: wzbogacenie normy prawnej o niewymienione wprost w przepisie kryteria o charakterze ocennym Uelastycznienie prawa Np. zasady współżycia społecznego, dobre obyczaje, społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa, względy słuszności, niegodziwy cel
Obowiązywanie i stosowanie prawa w czasie Obowiązywanie a stosowalność Zasięg czasowy normy prawnej Reguły intertemporalne Art. 3. Zasada nieretroakcji Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu.
Obowiązywanie i stosowanie prawa w czasie Zasada tempus regit actum- zdarzenia prawne ocenia się na podstawie ustaw stosowalnych w chwili ich nastąpienia Stosunki prawne tymczasowe zasada dalszego działania prawa Stosunki prawne ciągłe zasada bezpośredniego stosowania nowego prawa
Wykładnia prawa cywilnego Zadanie wykładni przypisanie wypowiedziom normatywnym określonego znaczenia. Rzeczywiste znaczenie Objaśnienie treści właściwej normy prawnej w celu jej zastosowania wobec ustalonego stanu faktycznego w konkretnym stosunku prawnym.
Dyrektywy wykładni powinny być jednolite i przestrzegane przez wszystkie organy powołane do interpretacji prawa. ich treść nie jest normatywnie ustalona. Kształtuje je doktryna prawnicza Akceptowany przez dominujący pogląd naukowy oraz judykaturę model wykładni każe mieć na względzie następujące dyrektywy wykładni: językowe, logiczne, systemowe i funkcjonalne
Dyrektywy językowe Odwoływanie się do reguł znaczeniowych i składniowych powszechnego języka etnicznego (polskiego) należy uwzględniać swoiste reguły języka, jakie wytworzyły się w środowisku prawniczym, a głównie ustanowione zostały przepisami prawnymi Wyjaśnienie sensu przepisu prawnego przez analizę tekstu słownego tego przepisu.
Wykładnia logiczna z interpretowanego przepisu prawnego zostają – przez wnioskowanie oparte na regułach logiki formalnej lub, co ważniejsze, na prawidłach logiki prawniczej – wyprowadzone pewne konsekwencje, które nie są wyrażone bezpośrednio w jego tekście Przykłady: argumentum a maior ad minus /argumentacja od czegoś większego do czegoś mniejszego/, argumentum a minori ad maius /wnioskowanie od czegoś mniejszego do czegoś większego/ argumentum a contrario /oznaczające wnioskowanie z przeciwieństwa/
Wykładnia systemowa poszczególne normy prawne stanowią składnik spójnego systemu prawnego nie można dopuścić do uznania norm wzajemnie niezgodnych. dąży do zapewnienia spójności i wewnętrznej zgodności systemu prawnego zasady systemu wyrażone w normach hierarchicznie nadrzędnych lub mających zasadnicze znaczenie dla danej gałęzi prawa, dyrektywy wynikające z zasady niesprzeczności systemu prawa, a także z systematyki aktu normatywnego, w którym zawarty jest interpretowany przepis.
Wykładnia funkcjonalna zawiera dyrektywy nawiązujące do funkcji, jaką spełnia powołany przepis w układzie stosunków społecznych, gospodarczych i politycznych
Prawo podmiotowe pewna korzystna sytuacja podmiotu, w której znajduje się on ze względu na normy obowiązującego prawa.
Stosunek prawny Relacja między dwoma (lub więcej) podmiotami, istniejąca ze względu na obowiązywanie normy prawnej, która wyznacza jednemu podmiotowi (lub podmiotom) określone zachowanie względem drugiego podmiotu (lub podmiotom).
Stosunek cywilnoprawny Poszczególne obowiązki lub uprawnienia, połączone więzią funkcjonalną, tworzą stosunek cywilnoprawny. Przykład – najem.
Obowiązek pewnego zachowania się na rzecz określonego podmiotu Art. 535. Pojęcie umowy sprzedaży § 1. Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę. 2 podmioty (adresat normy i uprawniony).
Określenie adresatów Stosunki prawne dwustronnie zindywidualizowane (stosunki typu względnego): Stosunki prawne jednostronnie zindywidualizowane (stosunki typu bezwzględnego) Obowiązek spoczywa na indywidualnie oznaczonym podmiocie Obowiązek spoczywa na nieoznaczonym bliżej kręgu adresatów
Elementy stosunku cywilnoprawnego Strony podmioty zobowiązane i uprawnione Treść uprawnienia i obowiązki podmiotów Przedmiot zachowania, do którego strona stosunku jest zobowiązana (niekiedy oznacza także dobro, do którego zachowania te się odnoszą).
Normatywne postacie uprawnień Uprawnienie bezpośrednie Roszczenie Uprawnienie kształtujące Uprawnienie do żądania ukształtowania stosunku prawnego Zarzut
Rodzaje uprawnień Uprawnienia względne Uprawnienia bezwzględne -skuteczne wobec zindywidualizowanych adresatów - skuteczne wobec nieoznaczonego kręgu adresatów
Prawo podmiotowe Jest elementem treści stosunku cywilnoprawnego. Służy ochronie interesów podmiotu, któremu przysługuje zmierza do obiektywnie korzystnego stanu rzeczy dla uprawnionego. W jego skład wchodzą wyłącznie uprawnienia. Możliwość urzeczywistnia prawa w drodze przymusu państwowego.
Rodzaje praw podmiotowych cechy konstrukcyjne i funkcje praw Prawa bezwzględne i względne Prawa majątkowe i niemajątkowe Prawa zbywalne i niezbywalne Prawa związane Prawa akcesoryjne Ekspektatywy
Typy praw podmiotowych różnice w treści praw – jakich zachowań dotyczą? Np. własność, użytkowanie wieczyste, hipoteka, najem, itp. Prawa bezwzględne zasada numerus clausus Prawa względne np. umowy nienazwane
Nabycie prawa podmiotowego Pochodne – jeżeli skuteczność nabycia zależy od istnienia tego prawa u innego podmiotu; Pierwotne - jeżeli skuteczność nabycia nie zależy od istnienia tego prawa u innego podmiotu; Konstytutywne – polega na powstaniu nieistniejącego dotąd prawa; Translatywne – polega na nabyciu prawa wcześniej istniejącego.
Nabycie prawa podmiotowego Pochodne translatywne (np. przeniesienie własności, dziedziczenie) Pochodne konstytutywne (np. ustanowienie przez właściciela prawa użytkowania rzeczy) Pierwotne translatywne (np. zasiedzenie) Pierwotne konstytutywne ( np. zawłaszczenie własności rzeczy niczyjej)
Utrata prawa podmiotowego Nabycie prawa przez inną osobę Wygaśnięcie prawa Konfuzja
Wykonywanie prawa podmiotowego Uprawnienie bezpośrednie Roszczenie Uprawnienie kształtujące Uprawnienie do żądania ukształtowania stosunku prawnego Realizowania działania lub zaniechania, które umożliwia podmiotowi wykonywanie jego uprawnienia bezpośredniego Korzystanie z nakazanego zachowania drugiej strony stosunku prawnego Dokonanie czynności prawnej, na którą pozwala uprawnienie kształtujące Domaganie się –zgodnie ze swoim uprawnieniem – ukształtowania stosunku prawnego przez sąd
OCHRONA PRAW PODMIOTOWYCH Uprawnienia kształtujące i uprawnienie do żądania ukształtowania stosunku prawnego druga strona stosunku prawnego nie ma wpływu na wykonanie prawa Prawa bezpośrednie i roszczenia postępowanie sądowe –(sądy i komornicy) Pomoc własna: samoobrona i samopomoc
Pomoc własna – samoobrona i samopomoc Przykład Art. 343. Obrona konieczna i dozwolona samopomoc przeciwko samowolnemu naruszeniu posiadania § 1. Posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania. § 2. Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób. Posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego. § 3. Przepisy paragrafów poprzedzających stosuje się odpowiednio do dzierżyciela
Nadużycie prawa podmiotowego Art. 5. Nadużycie prawa podmiotowego Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
Nadużycie prawa podmiotowego Istnienie prawa podmiotowego nie stawia uprawnionego poza zasięgiem ocen moralnych i społecznie uznawanych wartości. Granice uprawnień wyznaczają nie tylko normy prawne czy postanowienia czynności prawnych, tworzących te uprawnienia, ale normy moralne (zasady współżycia społecznego) i społeczno–gospodarcze przeznaczenie prawa.