Cesja powiernicza w praktyce obrotu gospodarczego na przykładzie spraw gospodarczych dr Aneta Łazarska, sędzia Sądu Okręgowego w Warszawie, Uczelnia Łazarskiego

Dopuszczalność cesji wierzytelności przyszłych. Przedmiotem przelewu mogą być zarówno wierzytelności istniejące, jak i przyszłe. Co do tych ostatnich podkreśla się ich niejednorodny charakter, wskazując, że należą do nich wierzytelności z czynności prawnych dokonanych pod warunkiem zawieszającym lub z zastrzeżeniem terminu, wierzytelności, u których podłoża leży częściowo tylko zrealizowany stan faktyczny uzasadniający jej powstanie oraz wierzytelności, których powstanie jest w całości kwestią przyszłości (nadzieja na powstanie wierzytelności (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 września 1997 r., III CZP 45/97, OSNC 1998, Nr 2, poz. 22 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2003 r., V CKN 345/01, OSNC 2004, Nr 4, poz. 65).

Skutki cesji. Co do skutków cesji wierzytelności przyszłej występuje już rozbieżność stanowisk. I. Według jednego z nich umowa między cedentem i cesjonariuszem takiej wierzytelności jest ważna od początku, lecz skutek rozporządzający powstaje dopiero z chwilą powstania wierzytelności; w dacie przelewu cedent przenosi co najwyżej ekspektatywę przyszłego prawa (por. powołany wyrok Sądu Najwyższego w sprawie V CKN 345/01 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2005 r., IV CK 157/05).

II. Zgodnie z drugim stanowiskiem skutek rozporządzający wierzytelnością przyszłą może przejść na nabywcę zarówno w wyniku czynności prawnej rozporządzającej, jak też zobowiązująco-rozporządzającej, a więc także wtedy, gdy wierzytelność jeszcze nie została oznaczona (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2015 r., I CSK 642/14, nie publ.; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 lipca 2002 r., I ACa 1619/01, OSA 2004, Nr 7, poz. 18; odnośnie do przejęcia długu przyszłego wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 listopada 1998 r., I CKN 653/98, BSN 1999, nr 4, s. 7).

Przelew nie może pogorszyć sytuacji prawnej dłużnika przelanej wierzytelności. Dłużnikowi przysługują przeciwko cesjonariuszowi wszelkie zarzuty, jakie w chwili powzięcia wiadomości o przelewie miał on przeciwko cedentowi (art. 513 § 1 k.c.). W przypadku przelewu wierzytelności istniejących i przelewu wierzytelności przyszłych, u których podłoża leży częściowo zrealizowany stan faktyczny uzasadniający ich powstanie, dłużnikowi na podstawie art. 513 § 1 k.c. przysługują wobec cesjonariusza wszystkie zarzuty mające w chwili zawarcia umowy przelewu swą podstawę w stosunku prawnym będącym źródłem przelanej wierzytelności.

Odpowiednie stosowanie przepisów o przelewie. Sąd Najwyższy stwierdził, iż do przelewu wierzytelności przyszłej stosować należy odpowiednio przepisy o przelewie (art. 509-518 k.c.).

Dwie kategorie spraw, w których najczęściej mamy do czynienia z tego rodzaju problematyką w sprawach gospodarczych. I .najem pojazdów zastępczych- przelew wierzytelności przyszłej II. przelew wierzytelności przyszłej mającej swoje źródło w klauzuli abuzywnej przez konsumenta na rzecz przedsiębiorcy

Z danych statystycznych wynika, że na przestrzeni ostatnich kilku lat do Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy wpłynęło ponad 30.000 spraw o najem pojazdu zastępczego z powództwa tylko jednego podmiotu. W 2009 r. do wydziałów gospodarczych w Sądzie Rejonowym dla m.st. Warszawy wpłynęło 777 spraw, o których mowa, w 2010 r. – 2869 spraw, w 2011 r. – 5687 spraw, w 2012 r. – 8429 spraw, w 2013 r. – 12.689 spraw, a w 2014 r. już 14.616 spraw, a więc w ostatnim roku z wymienionego okresu wpływ był blisko 19 razy większy od odnotowanego w 2009 r. Aktualnie poziom ten jest nieco niższy, ale wpływ na poziomie 5772 spraw w 2016r. Podana liczba nie obejmuje powództw w omawianych sprawach wytaczanych przed tym sądem także przez inne osoby fizyczne i osoby prawne, których liczba w ostatnim czasie także nagle znacząco wzrosła.

Z uchwały Sądu Najwyższego z 17.11.2011 r., III CZP 5/11, Szkodę stanowią konieczne wydatki, które służą ograniczeniu (wyłączeniu) negatywnych następstw majątkowych doznanych rzez poszkodowanego w wyniku uszkodzenia (zniszczenia) pojazdu. Negatywnym następstwem majątkowym jest tu utrata możliwości korzystania z rzeczy, a więc utrata uprawnienia stanowiącego atrybut prawa własności. W takiej sytuacji poszkodowanemu przysługuje roszczenie o zwrot wydatków na najem pojazdu zastępczego nieprzeznaczonego do kontynuowania działalności gospodarczej lub zawodowej, można je bowiem uznać za stratę (art. 361 § 2 k.c.).

Przedmiotem najmu bezgotówkowego jest wynajem pojazdów w zamian za cesję wierzytelności z tytułu poniesionej szkody przez poszkodowanego w stosunku do ubezpieczyciela sprawcy szkody. Takie rozwiązanie jest korzystne dla poszkodowanego, który otrzymuje pojazd zastępczy bezgotówkowo, a formą zapłaty czynszu jest cesja wierzytelności. Ciężar dochodzenia odszkodowania od ubezpieczyciela sprawcy wypadku jest w przypadku zawarcia umowy cesji również przerzucony na firmę wynajmującą, co niewątpliwie ma bardzo istotne znaczenie dla poszkodowanego. Dzięki temu nie wykłada on swoich środków na najem i nie musi – w przypadku późniejszej odmowy wypłaty odszkodowania – zajmować się likwidacją szkody czy nawet dochodzeniem zwrotu odszkodowania na drodze sądowej.

Czy skuteczne jest rozporządzenie przez konsumenta w drodze przelewu wierzytelnością przyszłą mającą swoje źródło w klauzuli abuzywnej, przed uprzednim stwierdzeniem abuzywności postanowienia umownego przez sąd? Czy przedsiębiorca, który nabył w drodze przelewu od konsumenta wierzytelność przyszłą mającą swoje źródło w klauzuli abuzywnej może się skutecznie powoływać na naruszenie art. 385 '§ 1 k.c.?