Skuteczność i efektywność postępowań upadłościowych w Polsce w świetle praktyki sądowej dr Sylwia Morawska

Badania skuteczności i efektywności postępowań upadłościowych zostały przeprowadzone przez dr S. Morawską we współpracy z sędziami: M. Krawczykiem, J. Horobiowskim, J. Płochem i L. Ciulkinem pod kierownictwem prof. E. Mączyńskiej w ramach grantu „Efektywność procedur upadłościowych” Skuteczność i efektywność postępowań upadłościowych w Polsce w świetle praktyki sądowej

według następującego scenariusza: - Czas trwania postępowania upadłościowego w przedmiocie ogłoszenia upadłości. - Czas trwania właściwego postępowania upadłościowego (od ogłoszenia upadłości do wydania postanowienia o ukończeniu lub umorzeniu postępowania). - Czas poświęcony na wyegzekwowanie wierzytelności, mając na względzie czas od ogłoszenia upadłości do zatwierdzenia planu podziału.  - Aktywność uczestników postępowania przejawiającą się w postaci danych o powołaniu rady wierzycieli, ilości złożonych zażaleń, ilości wniesionych sprzeciwów do ustalonych list wierzytelności, ilości wniosków o odwołanie syndyka, ilości skarg na czynności komornika, w ramach właściwego postępowania upadłościowego. Skuteczność i efektywność postępowań upadłościowych w Polsce w świetle praktyki sądowej

- Relacja wierzytelności o charakterze publicznoprawnym w stosunku do wierzytelności o charakterze prywatnoprawnym, spośród wierzytelności ujętych na liście wierzytelności - Stopień zaspokojenia wierzytelności przysługujących do upadłego w toku postępowania upadłościowego, ujętych w planie i poza planem podziału.   - Relacja wierzytelności ujętych na liście wierzytelności w stosunku do funduszów uzyskanych przez syndyka po ogłoszeniu upadłości, rozumianych jako suma  funduszy masy i sum pozyskanych ze składników obciążonych rzeczowo. - Relacja kosztów postępowania, rozumianych jako koszty likwidacji masy i koszty jej funkcjonowania, w stosunku do masy upadłości rozumianej jako suma funduszy masy i sum pozyskanych ze składników obciążonych rzeczowo. - Relacja wynagrodzenia syndyka w stosunku do  kosztów postępowania, o których mowa w art. 230 puin. - Relacja wynagrodzenia syndyka masy upadłości w stosunku do masy upadłości, rozumianej jako suma funduszy masy i sum pozyskanych ze składników obciążonych rzeczowo. Skuteczność i efektywność postępowań upadłościowych w Polsce w świetle praktyki sądowej

Badania przeprowadzone w ramach grantu wykazują, że funkcjonujący w Polsce model postępowania upadłościowego nie realizuje swojej podstawowej funkcji windykacyjnej. Stopień zaspokojenia wierzycieli w wyniku przeprowadzonego postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku dłużnika jest znikomy (17,5%). Koszty postepowań upadłościowych przekraczają 40 % masy upadłości, a przeciętny czas postępowań liczony od złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości to przeciętnie 2 lata. Z punktu widzenia przedsiębiorców postępowania upadłościowe są zatem nieefektywne. Zamrażają środki produkcji na lata, nie zapewniając ich szybkiej alokacji. Prawo upadłościowe nie eliminuje nierentownych przedsiębiorców. Tym samym nie wypełnia funkcji profilaktycznej w postaci niedopuszczenia do dalszych niewypłacalności, które są następstwem niepłacenia zobowiązań przez niewypłacalnego dłużnika. Postępowania upadłościowe nie spełniają także funkcji oddłużeniowej. Restrykcyjny, przyjazny wierzycielom model postępowań upadłościowych nie kształci wśród przedsiębiorców określonych wzorów zachowań, które można określić jako postawę rzetelnego przedsiębiorcy (funkcja profilaktyczna), nie uwzględnia bowiem założenia, że jego adresaci są podmiotami racjonalnymi ekonomicznie (homo oeconomicus), kalkulującymi swoje ryzyko, czas i koszty postępowań. Skuteczność i efektywność postępowań upadłościowych w Polsce w świetle praktyki sądowej

Prawo upadłościowe i naprawcze Postępowanie upadłościowe, zgodnie ustawą Prawo upadłościowe i naprawcze należy prowadzić tak, aby roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy na to pozwolą - dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane. Prawo upadłościowe i naprawcze

Prawo upadłościowe i naprawcze Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Dłużnika uważa się za niewypłacalnego, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje. Prawo upadłościowe i naprawcze

Prawo upadłościowe i naprawcze Sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań nie przekracza trzech miesięcy, a suma niewykonanych zobowiązań nie przekracza 10 % wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika.  Oddalając wniosek o ogłoszenie upadłości sąd na wniosek dłużnika może zezwolić na wszczęcie przez dłużnika postępowania naprawczego, jeżeli nie ma przeszkód określonych w art. 492 ust. 3. Prawo upadłościowe i naprawcze

Prawo upadłościowe i naprawcze Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania. Prawo upadłościowe i naprawcze

Prawo upadłościowe i naprawcze Jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że w drodze układu wierzyciele zostaną zaspokojeni w wyższym stopniu, niż zostaliby zaspokojeni po przeprowadzeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku dłużnika, ogłasza się upadłość dłużnika z możliwością zawarcia układu. Postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu nie prowadzi się, gdy z uwagi na dotychczasowe zachowanie się dłużnika nie ma pewności, że układ będzie wykonany. Prawo upadłościowe i naprawcze

Prawo upadłościowe i naprawcze W razie gdy brak jest podstaw do ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu, ogłasza się upadłość obejmującą likwidację majątku dłużnika. Prawo upadłościowe i naprawcze

Sprawy o ogłoszenie upadłości rozpoznaje sąd upadłościowy w składzie trzech sędziów zawodowych. Sądem upadłościowym jest sąd rejonowy - sąd gospodarczy. Sąd

Wniosek o ogłoszenie upadłości Wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić dłużnik lub każdy z jego wierzycieli. Wniosek o ogłoszenie upadłości

Wniosek o ogłoszenie upadłości Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Wniosek o ogłoszenie upadłości

Postępowanie naprawcze Postępowanie naprawcze stosuje się do przedsiębiorców zagrożonych niewypłacalnością. Przedsiębiorca jest zagrożony niewypłacalnością, jeżeli pomimo wykonywania swoich zobowiązań, według rozsądnej oceny jego sytuacji ekonomicznej jest oczywistym, że w niedługim czasie stanie się niewypłacalny. Postępowanie naprawcze

Postępowanie naprawcze Przedsiębiorca zagrożony niewypłacalnością może złożyć w sądzie oświadczenie o wszczęciu postępowania naprawczego. Postępowanie naprawcze

Odsetek spraw upadłosciowych 1,77 % Odsetek spraw upadłosciowych

Lp. Sąd Wpływ spraw w badanym okresie, w tym wniosków o ogłoszenie upadłości (w tym upadłość z opcją likwidacyjną i układową spółek z o.o. ogółem) Liczba analizowanych akt postępowań upadłościowych spółek kapitałowych Relacja kosztów postępowania, rozumianych jako koszty likwidacji masy i koszty jej funkcjonowania, w stosunku do masy upadłości (w %) Relacja funduszów uzyskanych przez syndyka po ogłoszeniu upadłości, do wierzytelności ujętych na liście wierzytelności upadłościowych (w %) Stopień zaspokojenia wierzytelności przysługujących do upadłego w toku postępowania upadłościowego, ujętych w planie i poza planem podziału (w %) 1. Sąd Rejonowy dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie VIII Wydział ds. Upadłościowych i Naprawczych 2 602   63 36 42 11 2. Sąd Rejonowy w Białymstoku Wydział Gospodarczy 1 308 22 40 13 3. Sąd Rejonowy dla Wrocławia Fabrycznej VII Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Naprawczych 3 378 98 38 53 35 4. Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy X Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Naprawczych 10 295 150 34 14

Lp. Sąd Fundusz masy upadłości Koszty postępowania upadłościowego, w tym wynagrodzenie syndyka, koszty wykonywania czynności syndyka, oszacowania i wyceny majątku Wynagrodzenie syndyka Udział wynagrodzenia syndyka w funduszu masy upadłości (%) 1. Sąd Rejonowy dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie VIII Wydział ds. Upadłościowych i Naprawczych 94 809 988   34 358 740 3 839 491 4 2. Sąd Rejonowy w Białymstoku Wydział Gospodarczy 39 114 955 15 735 680 843 693 2 3. Sąd Rejonowy dla Wrocławia Fabrycznej VII Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Naprawczych 357 450 163 134 422 864 9 592 283 3 4. Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy X Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Naprawczych 1 153 910 524 395 714 961 13 349 788 1 .

prawo upadłościowe wymiar sprawiedliwości - sędziowie, syndycy, zarządcy przedsiębiorcy - dłużnicy oraz wierzyciele

Istnieją dwa modele postępowań upadłościowych

Model przyjazny dla wierzycieli Model przyjazny dla dłużników -przedsiębiorców Model przyjazny dla wierzycieli

Wykres 8. Stopień zaspokojenia wierzytelności przysługujących do upadłego w latach 2004 – 2010 w Sądzie Rejonowym dla Wrocławia Fabrycznej VIII Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Naprawczych

Wykres 9. Relacja kosztów postępowania, rozumianych jako koszty likwidacji masy i koszty jej funkcjonowania, w stosunku do masy upadłości w latach 2004 – 2010 w Sądzie Rejonowym dla Wrocławia Fabrycznej VIII Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Naprawczych

Wykres 10. Stopień zaspokojenia wierzytelności przysługujących do upadłego w latach 2004 – 2010 w Sądzie Rejonowym dla m. st. Warszawy X Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Naprawczych

Wykres 11. Relacja kosztów postępowania, rozumianych jako koszty likwidacji masy i koszty jej funkcjonowania, w stosunku do masy upadłości w Sądzie Rejonowym dla m. st. Warszawy X Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Naprawczych w latach 2004 -2010

Wykres 12. Stopień zaspokojenia wierzytelności przysługujących do upadłego w toku postępowania upadłościowego, ujętych w planie i poza planem podziału w Sądzie Rejonowym dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie VIII ds. Upadłościowych i Naprawczych w latach 2004 – 2010

Wykres 13. Relacja kosztów postępowania(rozumianych jako koszty likwidacji masy i koszty jej funkcjonowania) w stosunku do funduszy masy upadłości uzyskanych przez syndyka w toku postepowania upadłościowego w Sądzie Rejonowym dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie VIII ds. Upadłościowych i Naprawczych w latach 2009 – 2010

Wykres 14. Stopień zaspokojenia wierzytelności przysługujących do upadłego w toku postępowania upadłościowego, ujętych w planie i poza planem podziału w Sądzie Rejonowym w Białymstoku w latach 2004 – 2010

Wykres 15. Relacja kosztów postępowania w stosunku do masy upadłości rozumianej jako suma funduszy masy i sum pozyskanych ze składników obciążonych rzeczowo w Sądzie Rejonowym w Białymstoku w latach 2004 – 2010

Model instytucji upadłości a system sankcji Kara i nagroda – to elementarne mechanizmy procesu wychowawczego. Są one sposobem wytwarzania i wzmacniania wewnętrznych mechanizmów zapobiegających zachowaniom szkodliwym lub zachęcających do czynów pożądanych i poprawy. Zarówno kara jak i nagroda wzmacniają motywację. Kara jest wzmocnieniem negatywnym, nagroda jest wzmocnieniem pozytywnym. Model instytucji upadłości a system sankcji

Model instytucji upadłości a system sankcji Zasada optymalizacji będąca podstawową zasadą obecnie obowiązującego prawa upadłościowego i naprawczego, wyznaczająca cel postępowań upadłościowych determinuje model instytucji upadłości, a co za tym idzie także system sankcji. Model instytucji upadłości a system sankcji

Prawo upadłościowe sankcje Instytucja upadłości

Model instytucji upadłości a system sankcji Postępowanie upadłościowe powinno być prowadzone w celu zaspokojenia wierzycieli, a co więcej wierzyciele ci powinni być zaspokojeni w jak najwyższym stopniu. Model instytucji upadłości a system sankcji

Model instytucji upadłości a system sankcji Dłużnik powinien złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości kierując się interesem wierzycieli. Z uwagi na fakt, że jest on niejednokrotnie sprzeczny z interesem dłużnika, nawyk składania wniosku jest wymuszany za pomocą sankcji. Model instytucji upadłości a system sankcji

Model instytucji upadłości a system sankcji Badania przeprowadzone w ramach grantu wykazują jednak, że obawa dolegliwości zastosowania sankcji nie przyczynia się do terminowego składania wniosków o ogłoszenie upadłości a tym samym do realizacji podstawowego celu postępowań upadłościowych, tj. zaspokojenia wierzycieli jak w najwyższym stopniu. Wierzyciele odzyskują w postępowaniach upadłościowych zaledwie 17,5 % przysługujących im w stosunku do dłużnika wierzytelności. Model instytucji upadłości a system sankcji

Model instytucji upadłości a system sankcji Pomiędzy karą - za nieterminowe złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, a nagrodą – za terminowe złożenie wniosku jest znaczna dysproporcja, co powoduje, że odczuciu przedsiębiorców prawo upadłościowe ma charakter restrykcyjny. Model instytucji upadłości a system sankcji

nagrody za terminowe złożenie wniosku o ogłoszenie upadłosci kary za nieterminowe złożenie wniosku o ogłoszenie upadłosci odpowiedzialność karna odpowiedzialność cywilnoprawna art 299 ksh i 21 ust. 3 puin odpowiedzialność podatkowa zakaz prowadzenia działalności gospodraczej uwolnienie się od opowiedzialności za zobowiazania spółki z o.o. przez członków zarządu art 299 § 2 ksh Rysunek 1. Kary - za nieterminowe złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości i nagrody – za terminowe złożenie wniosku

niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w odpowiednim terminie kara grzywny, roku pozbawienia wolności - art. 586 ksh naprawienie szkody - art 21 ust. 3 PUiN zakaz prowadzenia działaności gopsodarczej - art. 373 PUiN wpis do Krajowego Rejestru Sądowego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej solidarna odpowiedzialność za zobowiązania spółki z o.o. - art. 299 ksh solidarna odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe - art. 116 OP Rysunek 2. Zasady odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w odpowiednim terminie

Wykres 17. Liczba aktów oskarżenia z art Wykres 17. Liczba aktów oskarżenia z art. 300 kk w latach 2003 – 2009 (pierwsze półrocze)

Wykres 18. Liczba aktów oskarżenia z art Wykres 18. Liczba aktów oskarżenia z art. 301 kk w latach 2003 – 2009 (pierwsze półrocze)

Wykres 19. Liczba aktów oskarżenia z art Wykres 19. Liczba aktów oskarżenia z art. 302 kk w latach 2003 – 2009 (pierwsze półrocze)

Wykres 20. Liczba aktów oskarżenia z art Wykres 20. Liczba aktów oskarżenia z art. 586 ksh w latach 2003 – 2009 (pierwsze półrocze)

Wykres 21. Wpływ wniosków o ogłoszenie upadłości w Apelacji Białostockiej i sposób ich załatwienia w latach 2004 -2010

Wykres 24. Liczba zawiadomień o popełnieniu przestępstw z art Wykres 24. Liczba zawiadomień o popełnieniu przestępstw z art. 586 ksh, art. 300, 301, 302 kk w Apelacji Białostockiej w latach 2004 - 2010

Zbyt rygorystyczny system sankcji ma negatywny wpływ na rozwój przedsiębiorczości, w szczególności może sprzyjać negatywnym metodom manipulacji ryzykiem tzn. prowadzić do unikania ryzyka przez menedżerów.

Badania powyższe wykazują, że instytucja upadłości w Polsce jest niskiej jakości. Nie są nią zainteresowani wierzyciele – kalkulują czas, koszty postępowań oraz możliwość odzyskania wierzytelności. Dłużnicy pomimo prawnego obowiązku nie składają wniosków o ogłoszenie upadłości, a sankcje wobec nich nie są egzekwowane. W obecnym stanie prawnym grupy interesu realizują swoje partykularne interesy kosztem celów ekonomicznych i zadeklarowanych prawnych celów instytucji upadłości. Wynika to z dysfunkcji wewnętrznych i wewnętrznych instytucji upadłości. Wnioski

Skutkiem przyjęcia restrykcyjnego modelu instytucji upadłości jest niedostosowana do realiów życia gospodarczego definicja upadłości, stanowiąca „wąskie gardło”, a także rozbudowany system sankcji, w tym karnych. Dodatkowo wskazać należy, że badania funkcjonowania sankcji karnych grożących za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, wykazują ich nieskuteczność. Nie przyczyniają się one do terminowego składania wniosków o ogłoszenie upadłości (częściowo z braku świadomości przedsiębiorców o ich istnieniu), a także do efektywności postępowań upadłościowych. Wnioski