Podstawy procesu karnego Zajęcia nr 2 -Przesłanki procesowe- -Strony procesowe- Mgr Paulina Ogorzałek

Przesłanki procesowe Przesłanka procesowa= „stan prawny, warunkujący dopuszczalność wszczęcia i toku procesu lub poszczególnej czynności procesowej”. (S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2016, s. 463) Przesłanki czynności procesowych Przesłanki procesowe

Art. 17. § 1. Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy: czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia; czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa społeczna szkodliwość czynu jest znikoma; ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze; oskarżony zmarł; nastąpiło przedawnienie karalności; postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się; sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych; brak skargi uprawnionego oskarżyciela; brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej; zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie.

Rodzaje przesłanek procesowych Pozytywne = muszą zaistnieć, aby proces mógł zostać wszczęty lub mógł się toczyć Negatywne (przeszkody procesowe) = w razie ich wystąpienia proces nie może się toczyć Warunkiem bytu procesu jest istnienie przesłanek dodatnich oraz brak przesłanek ujemnych

Konsekwencje zaistnienia przesłanek negatywnych W zależności od etapu postępowania: -odmowa wszczęcia postepowania przygotowawczego, -umorzenie postepowania przygotowawczego, -umorzenie postepowania głównego lub apelacyjnego, -uniewinnienie (tylko w postepowaniu głównym na rozprawie, postepowaniu przejściowym lub apelacyjnym oraz wyjątkowo kasacyjnym i w postepowaniu o wznowienie postepowania) - pozostawienie środka odwoławczego bez dalszego biegu lub bez rozpoznania, - oddalenie kasacji, - umorzenie postepowania wykonawczego.

Przesłanki ogólne i szczególne Ogólne Szczególne stany prawne, warunkujące proces w trybie zwyczajnym. stany prawne, warunkujące tryb szczególny procesu.  Szczególne: W większości wypadków występują obok przesłanek ogólnych – dodatkowo, chyba że ustawa odstępuje od przesłanek ogólnych (w danym trybie). Mogą być takie przesłanki szczególne, które w jednym trybie postępowania są przesłanką pozytywną (np. nieletniość w postępowaniu z nieletnimi) albo negatywną (np. nieletniość w postępowaniu przyspieszonym).

Przesłanki materialne i formalne I) Przesłanki materialne – warunkują odpowiedzialność karną określoną przepisami prawa materialnego. Wystąpienie tzw. negatywnej przesłanki materialnej decyduje o braku odpowiedzialności, dlatego dalsze postępowanie jest bezprzedmiotowe. Dzielą się na: Przesłanki uniewinnienia wyrok uniewinniający (stwierdzenie, że oskarżony czynu nie popełnił) Przesłanki umorzenia umorzenie: decyzja niezezwalająca na dalsze prowadzenie postępowania, bez oceny czynu oskarżonego (od momentu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, wcześniej tylko umorzenie postępowania)

Przesłanki uniewinnienia Brak faktycznych przesłanek oskarżenia i skazania (art.17 § 1 pkt 1 k.p.k.): Czynu nie popełniono ( nie doszło do działania lub zaniechania albo zdarzenie nie ma cech czynu ) Brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia – nie ma dostatecznego prawdopodobieństwa, że czyn popełniła podejrzana osoba b) Brak przestępczości czynu (art.17§ 1 pkt 2 k.p.k.) Czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego lub Ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa (np. kontratypy z KK- obrona konieczna)

Przesłanki umorzenia Znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu Art.1§2 kk „Nie stanowi przestępstwa czyn, którego społeczna szkodliwość jest znikoma” 2. Brak karalności czynu – ustawa stanowi, ze sprawca nie podlega karze (art.17§1 pkt 4) np. czynny żal 3. Przedawnienie karalności 4. Abolicja – darowanie i puszczenie w niepamięć określonego przestępstwa w drodze tzw. ustawy amnestyjnej lub abolicyjnej. 5. Immunitety materialne - wyłącza całkowicie odpowiedzialność karną. Nie wyłącza odpowiedzialności dyscyplinarnej (np. adwokat, poseł, senator).

Przesłanki formalne Nie przesądzają braku odpowiedzialności karnej, decydują o niedopuszczalności procesu  gdyż w przypadku zaistnienia negatywnej przesłanki formalnej oznacza to, że proces nie może się toczyć ze względu na przeszkody niezależne od samego czynu oskarżonego, 1. Powaga rzeczy osądzonej (res iudicata) (art.17§1 pkt 7) – postępowanie co do tego samego czynu i tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone. 2. Zawiłość prawna sporu – postępowanie co do tego samego czynu tej osoby już się toczy (zaczyna się od przedstawienia zarzutów określonej osobie)

3. Śmierć oskarżonego 4. Niepodleganie orzecznictwu polskich sądów karnych- np. Prezydent RP, osoby chronione immunitetem dyplomatycznym. 5. Skarga uprawnionego oskarżyciela- np. wniesienie aktu oskarżenia 6. Brak zezwolenia na ściganie- uzyskanie zgody właściwego organu na ściganie, bądź kontynuowanie takiego postępowania – np. immunitet formalny (sędziowie, RPO, posłowie i senatorowie) 7. Brak wniosku o ściganie- żądanie wszczęcia i kontynuowania ścigania przez uprawniony podmiot.

Pojęcie uczestników procesu „kategoria zbiorcza obejmująca każdą osobę, która w procesie spełnia funkcję wyznaczoną jej przez prawo procesowe” (S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2016, s. 153)  Mogą to być osoby, które przeprowadzają czynności procesowe lub tylko w nich uczestniczą;

Uczestnicy postępowania Strony procesowe Przedstawiciele procesowi stron Przedstawiciel społeczny Pomocnicy organów procesowych Osobowe źródła dowodowe

Strony procesowe podmioty posiadające interes prawny w korzystnym dla nich rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu (S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2016, s. 180)  Interes prawny: interes własny podmiotu, oparty na prawie materialnym, którego ochrona wynika z przepisów prawa procesowego

Podziały stron procesowych Strony w postępowaniu przygotowawczym Pokrzywdzony podejrzany Strony w postępowaniu sądowym Oskarżony Oskarżyciel (publiczny/posiłkowy/ prywatny)

Podziały stron procesowych Czynne Bierne

Strony czynne i bierne Strony czynne – takie, które występują z żądaniem rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności zgodnie z ich interesem prawnym; np. oskarżyciele i pokrzywdzony (w postępowaniu przygotowawczym,) Strony bierne -przeciwko którym żądanie jest skierowane;  np. oskarżony, skazany

Rodzaje oskarżycieli Posiłkowy Prywatny Publiczny =organ państwa, który wnosi akt oskarżenia w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego = pokrzywdzony Wnosi i popiera akt oskarżenia w sprawach ściganych z oskarżenia prywatnego uboczny- działa obok oskarżyciela publicznego subsydiarny- działa zamiast oskarżyciela publicznego

Oskarżyciel publiczny Zasadniczo przed wszystkimi sądami jest nim prokurator (art. 45 § 1 k.p.k.);  Wyjątkowo funkcję tę może pełnić również inny podmiot, co wynika z przepisów szczególnych (np. Policja, Państwowy Inspektor Pracy, Naczelnik Urzędu Skarbowego)  Reprezentuje interes państwa w ściganiu przestępstw

Pokrzywdzony Art. 49. § 1. Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. § 2. Pokrzywdzonym może być także niemająca osobowości prawnej: 1) instytucja państwowa lub samorządowa; 2) inna jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną. § 3. Za pokrzywdzonego uważa się zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia.

Pokrzywdzony Ofiara przestępstwa wynika z przepisów prawa materialnego (kryterium bezpośredniości pokrzywdzenia)- np. art. 178a k.k. =nietrzeźwy kierowca – brak pokrzywdzonego ma status strony w postępowaniu przygotowawczym (art. 299 § 1 k.p.k.) aby być stroną w postępowaniu sądowym musi złożyć oświadczenie o działaniu jako oskarżyciel posiłkowy uboczny (art. 54 § 1 k.p.k.) lub wnieść prywatny akt oskarżenia w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego

Art. 53. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok (uboczny) oskarżyciela publicznego lub zamiast niego (subsydiarny) Art. 54. § 1. Jeżeli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony może aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

Inni uczestnicy postępowania REPREZENTANCI STRON PROCESOWYCH – osoba działająca za stronę w jej imieniu na mocy odpowiedniego tytułu prawnego ( np. pełnomocnik) RZECZNICY INTERESU SPOŁECZNEGO – osoby niezależne od stron w procesowych, działające w procesie na rzecz interesu społecznego (np. Rzecznik Praw Obywatelskich) OSOBOWE ŹRÓDŁA DOWODOWE – osoby wezwane przez organ procesowy do dostarczenia środka dowodowego (np. osoba poddana oględzinom ciała) POMOCNICY ORGANÓW PROCESOWYCH - osoby ułatwiające organowi procesowemu wykonywanie jego funkcji (np. tłumacz).