Prawo zabezpieczenia społecznego NSP (V) Pomoc społeczna Prawo zabezpieczenia społecznego NSP (V) Tomasz Bakalarz Instytut Prawa Cywilnego Zakład Prawa Pracy

Przypomnienie Koncepcja zabezpieczenia społecznego powstała w związku z koniecznością zapewnienia ludziom środków do życia na wypadek trwałej lub czasowej utraty możliwości ich pozyskiwania.

Przypomnienie Zabezpieczenie społeczne to całokształt środków i działań publicznych, za pomocą których społeczeństwo stara się chronić swoich członków przed groźbą niemożności zaspokojenia podstawowych, wspólnie uznawanych za ważne potrzeby.

Przypomnienie System zabezpieczenia społecznego: zapewnienia obywatelom poczucie bezpieczeństwa socjalnego; stanowi „ubezpieczenie” człowieka od ubóstwa, w które może wpaść wskutek niezdolności do pracy lub niemożliwości znalezienia pracy.

Metody realizacji zabezpieczenia Idea zabezpieczenia społecznego bywa realizowana w trzech podstawowych formach. Istnieją między nimi zasadnicze różnice, w szczególności w dziedzinie technik gromadzenia środków niezbędnych do zaspokojenia potrzeb danej metody, a także w dziedzinie zasad rozdysponowywania nagromadzonych już środków.

Metody realizacji zabezpieczenia W rozróżnieniu tych metod uwzględnia się cztery elementy: podmiot zabezpieczający; finansowanie; uprawnionych; świadczenia.

Metoda ubezpieczeniowa Tworzy się grupy osób zagrożonych tym samym zjawiskiem – powoduje to rozłożenie ryzyka na więcej osób Środki gromadzone metodą składek przymusowych tworzą jednolity fundusz Świadczenia poszczególnych osób zależą od ich wkładu w fundusz Ubezpieczenia ma charakter przymusowy Warunkiem przyznania świadczenia jest spełnienie określonych w ustawie warunków Obsługą ubezpieczenia społecznego zajmuje się specjalnie do tego utworzony urząd

Metoda zaopatrzeniowa System zabezpieczenia obejmuje ludność całego kraju, bez względu na aktywność zawodową Ewentualnie obejmuje część ludności z uwagi na ich szczególnych status w społeczeństwie i względem państwa. Środki na świadczenie pochodzą ze środków publicznych Świadczenia są w zasadzie jednolite, zależne wyłącznie od potrzeb danej osoby Rodzaje świadczeń, ich wysokość oraz warunki nabycia określone są w ustawie – prawo nabywa się ex lege System zaopatrzenia administrowany jest przez urzędy państwowe

Metoda opiekuńcza System zabezpieczenia obejmuje ludność całego kraju bez względu na aktywność zawodową Potrzeba najczęściej bywa określana przez wskazanie minimalnego dochodu na członka rodziny Środki na świadczenie pochodzą ze środków publicznych Świadczenia są w zasadzie jednolite na poziomie zapewniającym minimum egzystencji Wysokość świadczeń opisana jest w ustawie System administrowany jest przez organy państwowe – najczęściej na niższym szczeblu – samorządowym.

Metoda opiekuńcza Najstarsza z metod zabezpieczenia społecznego Realizowana bądź przez państwo (władcę – opieka królewska) bądź przez kościół, bądź korporacje (np. cechy rzemieślnicze). Za pierwsze nowoczesne podejście do jednej z kwestii pomocy społecznej była ustawa – prawo ubogich Poor Law w Anglii 1601 r.

W Polsce Już w XVII wieku można znaleźć pierwsze formy zorganizowanej pomocy (górnicy olkuscy groszową składkę od zarobionego złotego przeznaczali na wspólne cele ratowania i wspierania się).

W Polsce Określenie ujednoliconych zasad pomocy i opieki społecznej zawarte zostało w ustawie o opiece społecznej z 16 sierpnia 1923 roku, powołanej na mocy art. 44 Konstytucji. „Każdy obywatel ma prawo do opieki państwa nad jego pracą, a w razie braku pracy, choroby, nieszczęśliwego wypadku i niedołęstwa – do ubezpieczenia społecznego, które ustali osobna ustawa” Organami odpowiedzialnymi za wykonywanie zadań ustawy były: Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, Ministerstwo Zdrowia Publicznego i, w ograniczonym stopniu, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.

W Polsce Przy Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej została powołana – jako organ doradczy i opiniujący – Rada Opieki Społecznej. Środki na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej pokrywane były z budżetu środków komunalnych, budżetu państwa (świadczenia, które przekraczały możliwości gminy), pozyskiwane mogły być też od osób fizycznych i prawnych. Placówki i instytucje były prowadzone przez samorządy terytorialne, organizacje społeczne, fundacje i zgromadzenia zakonne. Dominującymi wyzwaniami była walka z analfabetyzmem oraz masowym bezrobociem.

W Polsce W latach 50. głoszono poglądy o nieuchronnym zaniku tej sfery polityki w związku z zadeklarowaną likwidacją zjawisk bezrobocia, żebractwa, alkoholizmu, prostytucji, bezdomności czy też ubóstwa. W imię tych samych idei zlikwidowano także prywatne i społeczne pośrednictwo pracy, a przed publicznymi służbami zatrudniania postawiono głównie zadanie łagodzenia stałych niedoborów siły roboczej i walki z tzw. bumelantami. W latach sześćdziesiątych została podporządkowana strukturom służby zdrowia i podlegała Ministrowi Zdrowia i Opieki Społecznej. W 1970r. utworzono zespoły opieki zdrowotnej, a w ich strukturze wyodrębniono działy pomocy społecznej. Działalność ich polegała na udzielaniu świadczeń materialnych, organizacji pomocy środowiskowej i koordynacji działań.

Ustawa o pomocy społecznej z 1990 r. W Polsce Ustawa o pomocy społecznej z 1990 r. Ustawa z 1990 r., obok zastąpienia (nie najlepiej kojarzącego się historycznie i funkcjonalnie) pojęcia opieki społecznej terminem „pomoc Społeczna”, wprowadziła m.in. ośrodki pomocy społecznej na poziomie gminnym, którym przypisano wiodąca role w organizacji pomocy. W zakresie pomocy społecznej państwo skupiło się na świadczeniach pieniężnych o charakterze doraźnym, co miało bezpośrednio łagodzić skutki społeczne zmian gospodarczych w okresie transformacji. Dość szybko ujawniły się rozmaite słabości rozwiązań zastosowanych w nowej ustawie, które próbowano rozwiązać korygując przepisy już po kilkunastu miesiącach od daty wejścia w życie ustawy. Pierwsza nowelizacje przyjęto w połowie 1992 r., a najważniejsze z uchwalonych wówczas zmian, to: określenie odrębnego kryterium dochodowego dla gospodarstw utrzymujących sie z rolnictwa, podniesienie podstawowego progu dochodowego, zdefiniowanie nowej zasady ustalania wysokości zasilkow oraz rozszerzenie zadan własnych samorządu gminy.

W Polsce

(jednolity tekst Dz. U. z 2017 r., poz. 1769 ze zm.) Źródło prawa Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (jednolity tekst Dz. U. z 2017 r., poz. 1769 ze zm.) Dalej: UPS

Pojęcie pomocy społecznej Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.

Podmioty świadczące pomoc społeczną Publiczne i niepubliczne Ograny publiczne to przede wszystkim jednostki samorządu terytorialnego. Art. 16. UPS - Obowiązek zapewnienia realizacji zadań pomocy społecznej spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz na organach administracji rządowej w zakresie ustalonym ustawą. Zadania z zakresu pomocy społecznej nałożone na gminę mają charakter zadań własnych (obligatoryjnych lub fakultatywnych oraz zadań zleconych) – art. 17 ust. 1 i 2 oraz 18 UPS

Gminny/Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Właściwość miejscowa rozpatrywania sprawy (art. 101 UPS). Zasada ogólna - miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie. Art. 110 UPS - Zadania pomocy społecznej w gminach wykonują jednostki organizacyjne - ośrodki pomocy społecznej. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) udziela kierownikowi ośrodka pomocy społecznej upoważnienia do wydawania decyzji administracyjnych w indywidualnych sprawach z zakresu pomocy społecznej należących do właściwości gminy. Upoważnienie może być także udzielone innej osobie na wniosek kierownika ośrodka pomocy społecznej.

Podmioty świadczące pomoc społeczną Zgodnie z art. 16 ust. 3 UPS - Pomocy nie mogą również odmówić podmioty, którym jednostki samorządu terytorialnego zleciły realizację zadań, na zasadach określonych w art. 25. Art. 25 przewiduje możliwość zlecania zadań podmiotom spoza administracji publicznej.

Podmioty świadczące pomoc społeczną Organizacjom pozarządowym, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3 tej ustawy, prowadzącym działalność w zakresie pomocy społecznej. Są to np.: Stowarzyszenia Fundacje Spółdzielnie socjalne

Podmioty świadczące pomoc społeczną Zlecanie realizacji zadań z zakresu pomocy społecznej nie może obejmować: ustalania uprawnień do świadczeń, w tym przeprowadzania rodzinnych wywiadów środowiskowych; opłacania składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne; wypłaty świadczeń pieniężnych. Przykładowo zlecenie mogłoby obejmować prowadzenie domu pomocy społecznej.

Cele pomocy społecznej Generalnym celem pomocy społecznej jest zaspokojenie potrzeb świadczeniobiorców zapewniających im godne warunku życia. Zasadnicze z punktu widzenia Konstytucji kryterium poszanowania godności wskazuje również ustawa np. w: Art.3 ust. 1 – pomoc społeczna umożliwia życie świadczeniobiorcom w warunkach odpowiadających godności człowieka Art.. 119 ust. 2 – pracownik socjalny w wykonywaniu swoich zadań szanuje godność świadczeniobiorcy Art. 45 ust. 3 - w pracy socjalnej wykorzystuje się właściwe tej działalności metody i techniki, stosowane z poszanowaniem godności osoby i jej prawa do samostanowienia;

Cele pomocy społecznej Ustawodawca wskazuje powody udzielania pomocy społecznej w art. 7. Czynności organów i pracowników socjalnych powinny być zbieżne z powyższymi powodami – celami. Niektóre cele podawane przez doktrynę: Wspieranie osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb; Umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenia trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać, wykorzystując własne zasoby, możliwości i uprawnienia. Doprowadzenie do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem

Ustawowe przyczyny udzielenia pomocy społecznej (kwestie społeczne) Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu m.in..: ubóstwa; sieroctwa; bezdomności; bezrobocia; niepełnosprawności; trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej; klęski żywiołowej lub ekologicznej.

Sposoby realizacji celów Pomoc społeczna polega w szczególności na: przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń; pracy socjalnej; prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej; analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej; realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych; rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb.

Zasada indywidualizacji Indywidualizacja udzielonej pomocy jest cechą charakterystyczną dla „techniki opiekuńczej” co odróżnia ją od „ubezpieczenia społecznego”. Nie została ona sformułowana w konkretnym przepisie ustawy o pomocy społecznej, lecz wynika z wielu jej przepisów. Art. 3 ust. 3 - Rodzaj, forma i rozmiar świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy. Art. 11 ust. 1 - W przypadku stwierdzenia przez pracownika socjalnego marnotrawienia przyznanych świadczeń, ich celowego niszczenia lub korzystania w sposób niezgodny z przeznaczeniem bądź marnotrawienia własnych zasobów finansowych może nastąpić ograniczenie świadczeń, odmowa ich przyznania albo przyznanie pomocy w formie świadczenia niepieniężnego. Art. 106 ust. 4 - Decyzję administracyjną o przyznaniu lub odmowie przyznania świadczenia, z wyjątkiem decyzji o odmowie przyznania biletu kredytowanego oraz decyzji w sprawach cudzoziemców, o których mowa w art. 5a, wydaje się po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego.

Art. 3 ust. 3 – adekwatność środków pomocy do potrzeby świadczeniobiorcy Rodzaj świadczenia (zasiłek stały, celowy, usługa opiekuńcza etc.) Forma pomocy (pieniężna / niepieniężna) Rozmiar świadczenia Środki prawne zapewniające realizację tej zasady: Udzielenie pomocy społecznej w postępowaniu administracyjnym, a więc konieczność zbadania okoliczności sprawy przez organ Przeprowadzenie wywiadu środowiskowego

Wywiad środowiskowy Rodzinny wywiad środowiskowy przeprowadza się u osób i rodzin korzystających lub ubiegających się o świadczenia z pomocy społecznej w celu ustalenia ich sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej oraz u osób, o których mowa w art. 103. W przepisie art. 103 chodzi o umowę o umieszczenie członka rodziny w domu pomocy społecznej.

Wywiad środowiskowy Rodzinny wywiad środowiskowy przeprowadza się również na podstawie: art. 23 ust. 4aa ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych u osoby ubiegającej się o świadczenie pielęgnacyjne lub osoby pobierającej to świadczenie w celu weryfikacji wątpliwości dotyczących okoliczności związanej z niepodejmowaniem lub rezygnacją z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej oraz sprawowaniem faktycznej opieki nad osobą, na którą ubiega się lub pobiera świadczenie pielęgnacyjne; art. 23 ust. 4e i 4f ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych u osoby ubiegającej się o specjalny zasiłek opiekuńczy lub osoby pobierającej to świadczenie w celu weryfikacji okoliczności dotyczących spełniania warunku niepodejmowania lub rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej oraz sprawowania faktycznej opieki nad osobą, na którą ubiega się lub pobiera specjalny zasiłek opiekuńczy; art. 15 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci u osoby ubiegającej się o świadczenie wychowawcze lub osoby pobierającej to świadczenie w celu weryfikacji wątpliwości dotyczących sprawowania opieki nad dzieckiem, wydatkowania świadczenia wychowawczego niezgodnie z celem lub marnotrawienia świadczenia wychowawczego.

Wywiad środowiskowy Regulacja prawna wywiadu środowiskowego – art. 107 UPS W przypadku ubiegania się o przyznanie świadczenia z pomocy społecznej po raz kolejny, a także gdy nastąpiła zmiana danych zawartych w wywiadzie, sporządza się aktualizację wywiadu. W przypadku osób korzystających ze stałych form pomocy aktualizację sporządza się nie rzadziej niż co 6 miesięcy, mimo braku zmiany danych.

Brak czynnego udziału w wywiadzie Uznajemy, że świadczeniobiorca nie jest już zainteresowany uzyskaniem pomocy (w pomocy społecznej obowiązuje zasada wnioskowości) Organ wstrzymuje się od wydania decyzji, gdyż nie może przeprowadzić czynności procesowej wymaganej dla prawidłowej oceny merytorycznej wniosku Art. 106a ust. 3 UPS - W przypadku gdy z osobą, o której mowa w ust. 1, nie można przeprowadzić rodzinnego wywiadu środowiskowego i mimo prawidłowo dostarczonego wezwania do stawienia się w ośrodku pomocy społecznej celem złożenia wyjaśnień osoba nie stawiła się w wyznaczonym terminie, stwierdza się, w drodze decyzji administracyjnej, wygaśnięcie decyzji przyznającej świadczenie.

Brak czynnego udziału w wywiadzie Zgodnie z art. 107 ust. 4a - Niewyrażenie zgody na przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego przez osoby lub rodziny ubiegające się o świadczenia z pomocy społecznej lub na jego aktualizację przez osoby lub rodziny korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej stanowi podstawę do odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.

Brak czynnego udziału w wywiadzie Podstawą do odmowy przyznania świadczenia jest również odmowa złożenia oświadczenia o dochodach lub stanie majątku. W orzecznictwie NSA wskazuje się jednak, że odmowa przyznania świadczenia z uwagi na brak czynnego udziału musi uwzględniać także: Istnienie po stronie wnioskodawcy pewnego nasilenia złej woli lub niedbalstwa, które skutkują odmową złożenia oświadczenia Uwzględniać cele i przyczyny pomocy społecznej np. fakt uzależnienia, niepełnosprawność intelektualną etc.

Indywidualizacja – marnotrawienie pomocy W przypadku stwierdzenia przez pracownika socjalnego marnotrawienia przyznanych świadczeń, ich celowego niszczenia lub korzystania w sposób niezgodny z przeznaczeniem bądź marnotrawienia własnych zasobów finansowych może nastąpić ograniczenie świadczeń, odmowa ich przyznania albo przyznanie pomocy w formie świadczenia niepieniężnego. Zasiłek celowy dla zaspokojenia potrzeb bytowych w formie pieniężnej (np. na opał) jest zastępowany formą rzeczową (węglem). Marnotrawienie środków nie znaczy, że pomoc się nie należy – więc nie można uchylić decyzji, należy zmienić formę pomocy.

Zagrożenia wynikające z indywidualizacji pomocy Arbitralność decyzji organu – większość świadczeń przyznawana jest w drodze uznania administracyjnego Zapewniając „elastyczność” pomocy musimy dać organowi szeroką swobodę decydowania o formie, wymiarze pomocy. Prawidłowe zindywidualizowanie pomocy zależy od właściwej relacji pracownik opieki społecznej – świadczeniobiorca. Instrument ochrony świadczeniobiorcy – art. 24 KPA (wyłączenie pracownika organu od rozpatrywania sprawy), art. 127 KPA (odwołanie – uwzględniając ograniczenie przy uznaniu administracyjnym)

Zasada subsydiarności Zasada naczelna – ma swoje źródło w preambule do Konstytucji „(…)ustanawiamy Konstytucję RP jako prawa podstawowe dla państwa oparte na (...) zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot” Art. 2 ust. 1 UPS - Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości.

Zasada subsydiarności Art. 3 ust. 2 UPS - Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie sytuacjom, o których mowa w art. 2 ust. 1, przez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. Art. 12. - W przypadku stwierdzonych przez pracownika socjalnego dysproporcji między udokumentowaną wysokością dochodu a sytuacją majątkową osoby lub rodziny, wskazującą, że osoba ta lub rodzina jest w stanie przezwyciężyć trudną sytuację życiową, wykorzystując własne zasoby majątkowe, w szczególności w przypadku posiadania znacznych zasobów finansowych, wartościowych przedmiotów majątkowych lub nieruchomości, można odmówić przyznania świadczenia.

Zasada subsydiarności Aspekt indywidualny (wobec świadczeniobiorcy) Treścią tak rozumianej zasady jest to, że pomoc społeczna nie powinna zastępować działań podejmowanych przez osoby w przezwyciężaniu trudnej sytuacji życiowej, a jedynie winna umożliwiać im przezwyciężenie tej sytuacji i doprowadzić je do życiowego usamodzielnienia. Ponadto świadczenie z pomocy społecznej nie powinno stanowić stałego źródła utrzymania osoby ubiegającej się o jego przyznanie, zwłaszcza dla takiej, która posiada warunki do podjęcia zatrudnienia.

Pomoc społeczna to pomoc doraźna Wyrok NSA z 24 czerwca 1998 r., I SA 303/98 Tak ogólnie określony charakter pomocy społecznej oraz jej cel wskazuje, iż jest ona w zasadzie pomocą doraźną, a osoba bądź rodzina korzystająca z tej pomocy ma obowiązek wykorzystania własnych środków, możliwości i uprawnień do przezwyciężenia trudności, w których się znalazła.

Obowiązek zwrotu wydatków Art. 96 ust. 2 UPS - Wydatki na usługi, pomoc rzeczową, zasiłki na ekonomiczne usamodzielnienie, zasiłki okresowe i zasiłki celowe przyznane pod warunkiem zwrotu podlegają zwrotowi w części lub całości, jeżeli dochód na osobę w rodzinie osoby zobowiązanej do zwrotu wydatków przekracza kwotę kryterium dochodowego. Art. 96 ust. 1 UPS określa osoby zobowiązane do zwrotu wydatków z pomocy społecznej Niektóre świadczenia opieki społecznej są odpłatne np. pobyt w domu opieki społecznej (art. 60 UPS)

Zasada subsydiarności – wnioskowość postępowania administracyjnego Art. 102 ust. 1 UPS - Świadczenia z pomocy społecznej są udzielane na wniosek osoby zainteresowanej, jej przedstawiciela ustawowego albo innej osoby, za zgodą osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego. Art. 102 ust. 2 – organ może działać z urzędu. Jeśli osoba ubiegająca się o jedno świadczenie nie spełnia wymogów formalnych do jego otrzymania, a spełnia wymogi do otrzymania innego świadczenia; wtedy organ administracji powinien z urzędu wszcząć postępowanie w sprawie udzielenia stronie tego świadczenia - wyrok NSA z 19 listopada 1998 r., II SA/Gd 20/70, ONSA 1999, nr 3, poz. 105.

Zasada adekwatności potrzeb do celów i możliwości pomocy społecznej Potrzeba zgłoszona przez osobę bądź rodzinę ubiegającą się o świadczenie musi być zgodna z celami przyjętymi w ustawie. Potrzeba taka powinna zostać zaspokojona, natomiast nie oznacza to jeszcze, że faktycznie zostanie zaspokojona, ponieważ zaspokojenie takiej potrzeby uzależnione będzie od możliwości pomocy społecznej i od ewentualnego wystąpienia przesłanki negatywnej, która umożliwi organowi administracji wydanie decyzji odmownej.

wyrok NSA z 15 października 1998 r., I SA 722/98, Lex nr 45770 w związku z ograniczeniami posiadanych środków organ administracji może w przypadku spełniania formalnych wymogów do otrzymania świadczenia odmówić jego przyznania lub ograniczyć jego wysokość. Dotyczy to jednak tylko świadczeń przyznawanych w drodze uznania administracyjnego a nie tych mających charakter publicznego prawa podmiotowego.

I OSK 1560/10 - Wyrok NSA z 2011-01-25 (brak środków – przyznanie zasiłku) Trafnie Sąd pierwszej instancji uznał, że decyzja odmawiająca skarżącemu przyznania zasiłku celowego wydana została przez organ bez przekroczenia granic uznaniowości. Organ skorzystał z przysługującemu mu prawa do oceny hierarchii zgłaszanych potrzeb w kontekście własnych środków finansowych i sytuacji wnioskującego o przyznanie pomocy. Jak wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie sądowo-administracyjnym uznanie administracyjne obejmuje prawo organu do oceny zgłaszanych potrzeb z uwzględnieniem środków finansowych pozostających w dyspozycji organu na dany rodzaj pomocy oraz ogólnej liczby osób ubiegających się o przyznanie pomocy. Organy administracji w zakresie pomocy społecznej dysponują środkami finansowymi, których wysokość jest ściśle określona i w tak wyznaczonych granicach muszą realizować cele przewidziane ustawą o pomocy społecznej, są zatem upoważnione do limitowania rozmiaru przyznawanych świadczeń.

Zasada współdziałania Art. 4. Osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współdziałania w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej. Przez współdziałanie należy rozumieć podejmowanie wszelkich dostępnych danej osobie bądź rodzinie działań zmierzających do poprawy trudnej sytuacji życiowej oraz niepodejmowanie czynności, które mogą przyczynić się do pogorszenia ich i tak trudnej sytuacji bytowej, jak również jej ugruntowania np.: Marnotrawienie środków pomocy Ich celowe niszczenie (np. odzieży) Wykorzystywanie niezgodnie z przeznaczeniem

Współdziałanie w przezwyciężeniu trudnej sytuacji czy współdziałanie z organem w postępowaniu administracyjnym. Brak aktywności strony w wyjaśnieniu jej trudnej sytuacji osobistej i majątkowej może być elementem rzutującym na treść rozstrzygnięcia wówczas, gdy przepis prawa tak stanowi. Brak złożonego oświadczenia o wysokości dochodu i majątku Uniemożliwienie przeprowadzenia wywiadu środowiskowego.

Kontrakt socjalny jako szczególna forma współdziałania w poprawie sytuacji bytowej Art. 108 UPS - W celu określenia sposobu współdziałania w rozwiązywaniu problemów osoby lub rodziny znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej pracownik socjalny zatrudniony w ośrodku pomocy społecznej lub w powiatowym centrum pomocy rodzinie może zawrzeć kontrakt socjalny z tą osobą lub rodziną, w celu wzmocnienia aktywności i samodzielności życiowej, zawodowej lub przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Kontrakt socjalny to pisemna umowa zawarta z osobą ubiegającą się o pomoc, określająca uprawnienia i zobowiązania stron umowy, w ramach wspólnie podejmowanych działań zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny. Kontrakt wykorzystuje się np. przy pracy społecznej, zasiłkach celowych etc.

Zasada finansowania pomocy społecznej ze środków publicznych Omawiana zasada pozwala na odróżnienie pomocy społecznej od innych instytucji zabezpieczenia społecznego, a zwłaszcza ubezpieczeń społecznych, dla których charakterystyczne jest gromadzenie środków przez samych zainteresowanych. Z omawianą zasadą wiąże się problematyka przekazywania zadań z zakresu pomocy społecznej podmiotom niepublicznym. Przekazanie wskazanym podmiotom zadań z pomocy społecznej wiąże się z przekazaniem niezbędnych środków na ich realizację.

Rodzaje świadczeń ze względu na ich charakter prawny Świadczenia z pomocy społecznej posiadają status publicznego prawa podmiotowego posiadają status publicznego prawa podmiotowego, jednakże organ działa w ramach uznania administracyjnego, nie posiadają statusu publicznego prawa podmiotowego, lecz są zadaniem obowiązkowym gminy, a przyznawane są w ramach uznania Przyznawane w ramach uznania administracyjnego

Świadczenia o charakterze publicznego prawa podmiotowego Świadczenie takie przysługuje osobie lub rodzinie spełniającej wymogi do jego otrzymania, a jego wysokość jest ściśle określona normą prawną. Jedynym ograniczeniem w przyznaniu tego świadczenia może być wystąpienie przesłanki negatywnej uzasadniającej odmowę przyznania bądź uchylenie już przyznanego świadczenia. Wystąpienie przesłanki negatywnej musi zostać wykazane w ramach stosownego postępowania dowodowego. Przykładem tego typu świadczenia jest zasiłek stały.

Świadczenia mają status publicznego prawa podmiotowego, jednakże organ działa w ramach uznania administracyjnego. Świadczenie to przysługuje osobie spełniającej wymogi do jego otrzymania, jednakże organ administracji określa w ramach uznania administracyjnego jakąś jego część, np. wysokość w przypadku zasiłku okresowego, czy też skorzystanie z danego świadczenia uzależnione będzie od możliwości pomocy społecznej – umieszczenie w domu pomocy społecznej. W przypadku tego rodzaju świadczenia także może wystąpić przesłanka negatywna uzasadniająca odmowę przyznania.

Świadczenia nie posiadają charakteru publicznego prawa podmiotowego, ale ich wypłacanie to zadanie obowiązkowe gminy Tego typu świadczenia nie posiadają statusu publicznego prawa podmiotowego, jednakże realizowane są jako zadanie obowiązkowe gminy. Z tego wynika, że zadanie to winno być realizowane przed innymi zadaniami gminy, które nie mają charakteru obowiązkowego. W obowiązujących unormowaniach prawnych brak wskazania przesłanek, które pozwoliłyby na przyznanie tym zadaniom pierwszeństwa w realizacji, jednakże samo zamieszczenie w ustawie o samorządzie gminnym tego podziału wskazuje na silniejszą pozycję zadań o charakterze obowiązkowym. Przykładem tego typu świadczenia są zasiłki celowe. Jeżeli organ administracji dysponuje odpowiednimi środkami, zobligowany jest zaspokoić zgłoszoną potrzebę, odmówić będzie mógł jedynie wówczas, gdy wystąpią wskazane powyżej przesłanki negatywne.

Świadczenia przyznawane w ramach uznania W przypadku tego rodzaju świadczeń sytuacja prawna osoby ubiegającej się o jego przyznanie jest najsłabsza, ponieważ nie dysponuje on roszczeniem kierowanym do organu administracji o przyznanie danego świadczenia. Jest ono przyznawane w ramach uznania administracyjnego jako zadanie własne o charakterze nieobowiązkowym, a nadto odmowa może być spowodowana wystąpieniem wskazanej powyżej przesłanki negatywnej. Przykładem tego typu świadczeń są zasiłki celowe specjalne.

Podział świadczeń ze względu na formę Świadczenia Pieniężne Art. 36 pkt 1 UPS Niepieniężne Art. 36 pkt 2 UPS

Podstawowe zasady wypłaty świadczeń pieniężnych Kryterium dochodowe – element subsydiarności pomocy społecznej. Zgodnie z art. 8 UPS: Prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, z zastrzeżeniem art. 40, art. 41, art. 53a i art. 91, przysługuje: osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kwoty 634 zł, zwanej dalej "kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej", osobie w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza kwoty 514 zł , zwanej dalej "kryterium dochodowym na osobę w rodzinie", rodzinie, której dochód nie przekracza sumy kwot kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, zwanej dalej "kryterium dochodowym rodziny" przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednego z powodów wymienionych w art. 7 pkt 2-15 lub innych okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy społecznej.

Kryterium dochodowe - definicje Za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o: miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych; składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach; kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób.

Kryterium dochodowe - definicje Do kryterium dochodowego nie wlicza się m.in. świadczenia przysługującego osobie bezrobotnej na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych; dochodu z powierzchni użytków rolnych poniżej 1 ha przeliczeniowego; świadczenia wychowawczego

Kryterium dochodowe Weryfikacja kryterium dochodowego W świetle przepisów – art. 9 UPS - Kryteria dochodowe podlegają weryfikacji co 3 lata, z uwzględnieniem wyniku badań progu interwencji socjalnej. Badania progu interwencji socjalnej dokonuje Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. IPiPS wyznacza także dwa wskaźniki: Minimum socjalne Minimum egzystencji

Kryterium dochodowe Porównanie (dane na wrzesień 2017 r. oraz z 2016 r.) Dla osoby samotnie gospodarujące – 634 zł Minimum socjalne (1 osobowe) – 1 134,97 Minimum egzystencji (1 osoba) – 555,02 zł

Kryterium dochodowe Porównanie Dla rodziny – 514 zł na osobę Minimalna socjalne (3 osobowe MKiD) – 2 817,38 Czyli na osobę – 939,13 zł. Minimum egzystencji (3 osobowe) – 1 349,57 Czy na osobę – 449,86 zł.

Pojęcie – rodziny i osoby samotnie gospodarującej rodzina - osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące; Przez osobę samotnie gospodarującą rozumiemy osobę prowadzącą jednoosobowe gospodarstwo domowe.

Świadczenia pieniężne zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy, zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie, pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki, świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznością, o której mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. c lub d ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, wynagrodzenie należne opiekunowi z tytułu sprawowania opieki przyznane przez sąd;

Świadczenia niepieniężne praca socjalna, bilet kredytowany, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składki na ubezpieczenia społeczne, pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie, sprawienie pogrzebu, poradnictwo specjalistyczne, interwencja kryzysowa, schronienie, posiłek, niezbędne ubranie, usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych domach pomocy, specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia, mieszkanie chronione, pobyt i usługi w domu pomocy społecznej, pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie - w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych,

Zasiłek stały Warunki przyznania prawa: Pełnoletniość; całkowita niezdolność do pracy z powodu wieku (osiągnięcie wieku emerytalnego); całkowita niezdolność do pracy z powodu niepełnosprawności; dochód niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub osoby w rodzinie; brak przesłanek negatywnych (art. 11 i 12 UPS).

Zasiłek stały Zasiłek stały nie przysługuje w przypadku zbiegu uprawnień do zasiłku stałego i: renty socjalnej, świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego, dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania zasiłku dla opiekuna.

Zasiłek stały Wysokość zasiłku stałego: różnica pomiędzy kryterium dochodowym a dochodem osoby lub rodziny, dolna granica: 30 zł miesięcznie, górna granica: 604 zł miesięcznie.

Zasiłek okresowy Zasiłek okresowy przysługuje w szczególności ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie, możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego: osobie samotnie gospodarującej, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej; rodzinie, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego rodziny.

Zasiłek okresowy Zasiłek okresowy ustala się: Okres, na jaki jest przyznawany zasiłek okresowy, ustala ośrodek pomocy społecznej na podstawie okoliczności sprawy. Zasiłek okresowy ustala się: w przypadku osoby samotnie gospodarującej - do wysokości różnicy między kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a dochodem tej osoby, z tym że kwota zasiłku nie może być wyższa niż 418 zł miesięcznie; w przypadku rodziny - do wysokości różnicy między kryterium dochodowym rodziny a dochodem tej rodziny.

Zasiłek okresowy Kwota zasiłku okresowego ustalona zgodnie z ust. 2 nie może być niższa niż 50 % różnicy między: kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a dochodem tej osoby; kryterium dochodowym rodziny a dochodem tej rodziny. Kwota zasiłku okresowego nie może być niższa niż 20 zł miesięcznie.

Zasiłek okresowy Kwota zasiłku okresowego ustalona zgodnie z ust. 2 nie może być niższa niż 50 % różnicy między: kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a dochodem tej osoby; kryterium dochodowym rodziny a dochodem tej rodziny. Kwota zasiłku okresowego nie może być niższa niż 20 zł miesięcznie.

Zasiłki celowe Rodzaje zasiłków celowych W związku ze zdarzeniem losowym i klęską żywiołową (art. 40 UPS) Specjalny zasiłek celowy (art. 41 UPS) Zwrotny zasiłek celowy (art. 41 UPS) Na zaspokojenie niezbędnej potrzeby bytowej (art. 39 UPS) W celu realizacji kontraktu socjalnego (art. 39a UPS)

Art.. 39 UPS – co to jest potrzeba bytowa? W wyroku NSA z dnia 28 maja 1999 r. (I SA 141/99, LEX, nr 47400), uznał on, że zasiłek celowy może być przyznany na pokrycie kosztów leczenia w niepublicznym zakładzie opieki zdrowotnej, jeżeli leczenie takie stanowi niezbędną potrzebę życiową ubiegającej się o pomoc osoby. Natomiast w orzecznictwie sądu za niezbędną potrzebę bytową nie zostały uznane: spłata zaciągniętego kredytu i sfinansowanie udziału adwokata jako pełnomocnika przed sądem. W innych orzeczeniach Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że konieczność pokrycia zaległości w opłatach za mieszkanie nie mieści się w pojęciu niezbędnej potrzeby bytowej, podobnie należy potraktować konieczność spłacenia długu, zakup biletu miesięcznego czy uiszczenie opłaty paszportowej.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 20 stycznia 2009 r. II SA/Ol 964/08 Istotą zasiłku celowego jest zaspokojenie konkretnej potrzeby bytowej umożliwiającej życie w warunkach odpowiadających godności człowieka, występującej u osoby czy rodziny ubiegającej się o jego przyznanie. Dlatego też organy orzekające w sprawie obowiązane są, ustalić czy zaspokojenie potrzeby bytowej, której sfinansowania żąda wnioskodawca, jest w świetle jego sytuacji życiowej rzeczywiście niezbędne. Organ powinien więc, wydając decyzję, ocenić całokształt sytuacji rodzinnej i majątkowej strony, mającej niewątpliwie wpływ na zakres zaspokojenia potrzeb. Dopiero po dokładnym ustaleniu, że występuje zgłoszona potrzeba, która nie może być zaspokojona, w tym w ramach własnych możliwości i z posiadanych środków, czyli wnioskowana pomoc jest niezbędna, organ może przyznać (ale nie musi) zasiłek celowy, biorąc pod uwagę okoliczności przemawiające za udzieleniem pomocy, jak i przeciw jej udzieleniu.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 14 stycznia 2009 r. II SA/Gd 797/08 Zasiłek celowy należy do fakultatywnych form pomocy społecznej, co oznacza, że w odróżnieniu od form obowiązkowych właściwy organ może, lecz nie musi go przyznać w przypadku ustalenia, że występują przesłanki wymienione w art. 39 ust. 1 u.p.s., a z przepisu tego nie wynika indywidualne roszczenie o przyznanie pomocy społecznej w formie w nim przewidzianej. Rozpatrując wniosek o przyznanie pomocy społecznej, organ winien brać pod uwagę zarówno cele pomocy społecznej określone w ustawie, jak i możliwości finansowe w zakresie udzielenia pomocy. Winien on uwzględnić sytuację ubiegającego się o przyznanie świadczenia, jego zaangażowanie w zakresie współdziałania w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej, jak i zakres udzielonej mu ze środków publicznych pomocy.

Art. 40 UPS – co to jest zdarzenie losowe? Uchwała Składu Pięciu Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 stycznia 1998 r. OPK 39/97 Powódź jest zdarzeniem losowym w rozumieniu art. 10 ust. 2 pkt 3a i art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej również w przypadku, gdy rozmiar powodzi kwalifikuje ją do uznania za klęskę żywiołową.

Zasiłki celowe – różny rodzaj zadań gminy część zasiłków celowych jest zadaniem własnym gminy o charakterze obowiązkowym (zasiłek celowy oraz zasiłek celowy w zw. ze zdarzeniem losowym), z kolei zasiłek celowy przyznawany osobie czy rodzinie, które poniosły straty w wyniku klęski żywiołowej lub ekologicznej, jest zadaniem zleconym z zakresu administracji rządowej, a zasiłek celowy specjalny jest zadaniem własnym gminy o charakterze nieobowiązkowym.

Zasiłek celowy w formie biletu kredytowanego (forma niepieniężna) Bilet kredytowany jest zasiłkiem celowym, którego wydanie nie wymaga decyzji administracyjnej. Jednak w przypadku odmowy przyznania biletu kredytowanego ustawa wymaga wydania decyzji administracyjnej, ale wydawanej bez konieczności przeprowadzenia wywiadu środowiskowego. Np. Bilet na przejazdy komunikacją zbiorową Kupon żywieniowy Kupon na odzież, węgiel etc.

Zasiłek celowy – wysokość świadczenia Wyrok NSA z dnia 12 stycznia 1994 r. (I SA 1649/93) Przepisy ustawy o pomocy społecznej określające okoliczności, w których może być przyznany zasiłek celowy, ani też inne przepisy dotyczące udzielania pomocy ze środków opieki społecznej nie określają wysokości zasiłku celowego i nie podają kryteriów ustalania tej wysokości. Wyznacznikami ustalania wysokości zasiłku celowego są - z jednej strony - sytuacja materialna wnioskodawcy i cel, na który zasiłek jest przyznawany, a z drugiej strony - możliwości finansowe organów pomocy społecznej.

Zasiłki celowe – zwrot świadczenia W zależności od podstawy przyznania zasiłku mogą one mieć charakter zwroty albo niezwrotny. Zasiłek celowy na zaspokojenie potrzeb bytowych jest bezzwrotny. Zasiłek celowy w związku ze zdarzeniem losowym, klęską żywiołową lub ekologiczną może być zwrotny lub bezzwrotny Zasiłek celowy dla osoby nie spełniającej kryterium dochodowego może być zwrotny (art. 41 pkt 2)

Usługi opiekuńcze - niepieniężne Usługi opiekuńcze obejmują: pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz, w miarę możliwości, zapewnienie kontaktów z otoczeniem.

Usługi opiekuńcze - niepieniężne Specjalistyczne usługi opiekuńcze są to usługi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym.

Praca socjalna Praca socjalna świadczona jest na rzecz poprawy funkcjonowania osób i rodzin w ich środowisku społecznym. Praca socjalna prowadzona jest: z osobami i rodzinami w celu rozwinięcia lub wzmocnienia ich aktywności i samodzielności życiowej; ze społecznością lokalną w celu zapewnienia współpracy i koordynacji działań instytucji i organizacji istotnych dla zaspokajania potrzeb członków społeczności.

Praca socjalna Praca socjalna może być prowadzona w oparciu o kontrakt socjalny lub projekt socjalny. W pracy socjalnej wykorzystuje się właściwe tej działalności metody i techniki, stosowane z poszanowaniem godności osoby i jej prawa do samostanowienia. Praca socjalna świadczona jest osobom i rodzinom bez względu na posiadany dochód.

Opieka w ramach DPS Osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej.

Opieka w ramach DPS Pobyt w DPS jest dobrowolny, ale… W przypadku gdy osoba bezwzględnie wymagająca pomocy lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na umieszczenie w domu pomocy społecznej lub po umieszczeniu wycofają swoją zgodę, ośrodek pomocy społecznej lub dom pomocy społecznej są obowiązane do zawiadomienia o tym właściwego sądu, a jeżeli osoba taka nie ma przedstawiciela ustawowego lub opiekuna - prokuratora.

Opieka w ramach DPS Dom pomocy społecznej świadczy usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne na poziomie obowiązującego standardu, w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób w nim przebywających.

Opieka w ramach DPS Pobyt w DPS jest odpłatny Opłatę wnoszą: mieszkaniec domu, nie więcej jednak niż 70 % swojego dochodu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, nie więcej niż 70 % tego dochodu; małżonek, zstępni przed wstępnymi - zgodnie z umową zawartą z kierownikiem ośrodka pomocy społecznej (koszt nie wyższy niż 300% kryterium dochodowego) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej - w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez mieszkańca  i jego rodzinę.