Tomasz Resler Zakład Historii Administracji Prawnokarna ochrona wolności sumienia i wyznania oraz klauzula sumienia Tomasz Resler Zakład Historii Administracji

Wprowadzenie: polski system prawa karnego zapewnia ochronę praw i wolności o charakterze religijnym zawartych w Konstytucji RP a konkretnie w art. 53 Konstytucji, Kodeks karny w rozdz. XXIV zatytułowanym „Przestępstwa przeciwko wolności wyznania i sumienia” penalizuje zachowania, które mają znamiona zamachu na przewidziane przez Konstytucję wolności: Art. 194 [Ograniczenie w prawach] Kto ogranicza człowieka w przysługujących mu prawach ze względu na jego przynależność wyznaniową albo bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Art. 195 [Przeszkadzanie aktom religijnym] § 1. Kto złośliwie przeszkadza publicznemu wykonywaniu aktu religijnego kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. § 2. Tej samej karze podlega, kto złośliwie przeszkadza pogrzebowi, uroczystościom lub obrzędom żałobnym. Art. 196 [Obraza uczuć religijnych] Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Kodeks karny: KK przewiduje 3 rodzaje przestępstw w omawianym zakresie: dyskryminacja ze względu na religię, przeszkadzanie aktom religijnym, obraza uczuć religijnych, wszystkie przestępstwa mają charakter występków (maks. kara 2 lata pozbawienia wolności) i są ścigane z oskarżenia publicznego, popełnienie przestępstw musi być umyślne a same występki mają charakter powszechny, dyskryminacja religijna: art. 194 kk zapewnia każdemu człowiekowi (zarówno obywatelowi RP jak i cudzoziemcowi) ochronę przed dyskryminacją w związku z wyznawaną religią lub bezwyznaniowością, istotną cechą dyskryminacji wyznaniowej jest szczególna motywacja (intencja) zachowania sprawcy, wyrażająca się w tym, że powodem ograniczenia w przysługujących pokrzywdzonemu prawach jest jego przynależność wyznaniowa lub bezwyznaniowość. karze podlega zwłaszcza ograniczanie człowieka w przysługujących mu prawach,

Kodeks karny: zabronione zachowanie polega na takim działaniu lub zaniechaniu działania, które prowadzi do ograniczenia przysługujących praw, przestępstwo polega na faktycznym zaistnienie skutku polegającego na ograniczeniu praw, czy wieszanie symboli religijnych w budynkach użyteczności publicznej nosi znamiona dyskryminacji religijnej? (SA Łódź, ETPCz – Lautsi v. Italy 18.03.2011) w oficjalnych statystykach sądowych nie wykazano wyroków skazujących na podstawie art. 194 kk, złośliwe przeszkadzanie aktom religijnym: art. 195 kk zabezpiecza konstytucyjne prawo do wyznawania i uzewnętrzniania przekonań religijnych i światopoglądowych (art. 53 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z Konstytucją chroniona wolność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i w szczególnych przypadkach,

Kodeks karny: ochronie podlegają czynności religijne związków wyznaniowych o uregulowanej sytuacji prawnej dokonywane publicznie, definicja aktu religijnego? przepis obejmuje nie tylko akty religijne o charakterze zbiorowym (procesje, msze, drogi krzyżowe), ale także akty o charakterze religijnym (modlitwa przy przydrożnym krzyżu), do znamion tego przestępstwa należy także złośliwość jego działania, działanie złośliwe cechuje więc zamiar bezpośredni oraz faktyczne chęć przeszkadzania w akcie, nie podlega natomiast karze przeszkadzanie nieumyślne lub nieświadome, osobno zdefiniowano i szczególnie podkreślono czynności dotyczące pochówku i grzebania zwłok, art. 195 § 2 enumeratywnie wylicza czynności związane z pochówkiem, które podlegają takiej samej karze jak złośliwe przeszkadzanie w akcie religijnym, osobne karanie pochówku wynika z faktu, że nie musi to być akt religijny ani publiczny,

Kodeks karny: obraza uczuć religijnych: przestępstwo zdefiniowane w art. 196 kk: kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, dla zaistnienia przestępstwa konieczną przesłanką jest publiczne działanie sprawcy, znieważenie to miejsca lub przedmiotu czci religijnej to „ zachowanie, które wg określonych nrom społeczno-kulturowych i powszechnie przyjętych ocen stanowi wyraz pogardy (wyr. SN z 17.2.1993, III KRN 24/92), czy znieważenie przedmiotu czci religijnej w zaciszu domowym podlega karze? definicja przedmiotu czci religijnej nie jest ustawowo określona, szerokie ujęcie obejmuje zarówno przedmioty o charakterze materialnym (obrazy, krzyże, świątynie, księgi) jak i nie materialnym (bóstwa, święci, prorocy), przestępstwo można popełnić zarówno w zamiarze bezpośrednim jak i ewentualnym,

Kodeks karny: obraza uczuć religijnych: art. 196 kk nie może być podstawą do ograniczania wynikającej z Konstytucji wolności słowa, jeżeli krytyka ma charakter merytoryczny i rzeczowy a nie poniżający i dyskryminujący, czy twórczość artystyczna może skutkować obrazą uczuć religijnych?

Klauzula sumienia: klauzula sumienia (sprzeciw sumienia) to uchylenie się od prawnie nałożonych obowiązków z powodu przekonań religijnych lub moralnych, na gruncie Konstytucji RP explicite takie prawo wprowadza art. 85 ust. 3 (zastępcza służba wojskowa), pośrednio doktryna prawa wywodzi to uprawnienie z art. 9 EKPCz oraz art. 53 Konstytucji, TK wypowiedział się na temat klauzuli sumienia w orzeczeniu U 8/90 z 15.1.1991: wolność sumienia i wyznania obejmuje nie tylko prawo do reprezentowania swobodnie wybranego światopoglądy ale także prawo do postępowania zgodnie z własnym sumieniem, a w konsekwencji do postępowania zgodnie z własnym sumieniem, a konsekwencji wolność od przymusy postępowania wbrew własnemu sumieniu, doktryna wyróżnia 4 podstawowe obszary konfliktu sumienia: odmowa odbycia służby wojskowej: zagwarantowana przez art. 85 ust. 3 Konstytucji,

Klauzula sumienia: zasady odbywania służby zastępczej określa ustawa z 28 listopada 2003 r. o służbie zastępczej, w chwili obecnej z powodu zniesienie obowiązkowej służby wojskowej, problem ten ma charakter niemasowy, prawo do powstrzymania się od wykonywania świadczeń medycznych przez personel medyczny: art. 39 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty nakłada na lekarzy obowiązek uprzedniego zawiadomienia pracodawcy na piśme o zamiarze skorzystania z ks, wskazania innego zakładu medycznego lub lekarza oraz uzasadnienia i udokumentowania tego faktu w dokumentacji medycznej, możliwość skorzystania z ks jest wyłączona jeżeli zwłoka może spowodować zagrożenie życia lub ciężki uszczerbek na zdrowiu, art. 19 ustawy o zwodzie pielęgniarki i położnej,

Klauzula sumienia: prawo pacjęta do odmowy poddania się zabiegowi medycznemu ze względu na przekonania religijne: lekarz ma obowiązek uzyskania zgody pacjenta na przeprowadzenie zabiegu medycznego, niedopełnienie tego obowiązku jest ścigane na podstawie art. 192 kk, wyjątkiem jest sytuacja kiedy z przyczyn obiektywnych takiej zgody nie można uzyskać a występuje stan zagrożenia życia, brak zgody pacjenta uchyla odpowiedzialność lekarza za gruncie prawa karnego i cywilnego a wykonanie zabiegu bez zgody delegalizuje ten zabieg (post. SN z 27.10.2005 III CK 155/05), odmowa ujawnienia informacji objętych tajemnicą spowiedzi lub tajemnicą duszpasterską: prawo takie występuje na gruncie prawa karnego, administracyjnego, cywilnego i winnych obszarach,