Rola i znaczenie instytucji umorzenia postępowania karnego uregulowanej w przepisie art. 59a k.k. mgr Agnieszka Orfin Zakład Postępowania Karnego Wydział Prawa i Administracji UAM Poznań

Nowelizacja lipcowa k. p. k Nowelizacja lipcowa k.p.k.: zwiększenie kontradyktoryjności i rozszerzenie konsensualizmu procesowego Dwoistość modelu postępowania karnego: jeden, dualistyczny model procedury karnej i założenie, że z jednej strony przepisy kształtują pełny, kontradyktoryjny proces, który swoim zakresem obejmuje kilka stadiów (trzy a czasem i cztery) i będzie dotyczył ok. 20 % rozpatrywanych spraw, a z drugiej strony – uproszczony proces konsensualny, obejmujący rozbudowane stadium postępowania przygotowawczego, ograniczony etap sądowy oraz zredukowany etap postępowania odwoławczego i który będzie dotyczył ok. 80% spraw. P. Kardas, Jeden czy dwa modele procesu karnego? (Kilka uwag o paradoksach związanych z nowelizacją kodeksu postępowania karnego w perspektywie funkcji prawa karnego), [w:] Fiat iustitia pereat mundur. Księga jubileuszowa poświęcona Sędziemu Sądu Najwyższego Stanisławowi Zabłockiemu z okazji 40-lecia pracy zawodowej, P. Hofmański (red.), Warszawa 2014, s. 268 i n.

(Re)definicja modelu postępowania karnego?

Modelowe zmiany procedury karnej Rozszerzenie konsensualizmu procesowego Modelowe zmiany procedury karnej Wzmocnienie kontradyktoryjności

Wykorzystanie trybów konsensualnych stanowi czynnik determinujący model procesu, a ponadto warunkuje jego podział na dwie sfery. P. Kardas, Jeden czy dwa modele procesu karnego? (Kilka uwag o paradoksach związanych z nowelizacją kodeksu postępowania karnego w perspektywie funkcji prawa karnego), [w:] Fiat iustitia pereat mundur. Księga jubileuszowa poświęcona Sędziemu Sądu Najwyższego Stanisławowi Zabłockiemu z okazji 40-lecia pracy zawodowej, P. Hofmański (red.), Warszawa 2014, s. 268 i n.

Aktywność i zaangażowanie się w spór stron procesowych. Spór dwóch równouprawnionych stron przed biernym i bezstronnym arbitrem. Ciężar przeprowadzenia dowodów będzie spoczywał na stronach, a w konsekwencji to one będą ponosiły odpowiedzialność za wynik procesu. Aktywność i zaangażowanie się w spór stron procesowych. Zaangażowanie i aktywność w zakresie czynienia wzajemnych ustępstw. Gotowość do współpracy, a także lojalność i dążenie do wypracowania zgodnego stanowiska. Rzetelne negocjacje Obrońca przed dopuszczeniem do negocjacji, powinien posiadać sprawdzoną i pewną wiedzę odnośnie tego, czy oskarżony jest winny i czy organy ścigania zgromadziły wystarczający materiał dowodowy do przekonania sądu do sprawstwa jego klienta. Kontradyktoryjna rozprawa główna Konsensualizm procesowy

Natężenie wykorzystania porozumień procesowych i negocjacji w celu uzgodnienia wspólnego stanowiska stron.

Wykorzystanie w szerszym zakresie idei sprawiedliwości naprawczej.

Racjonalizacja procedury karnej - usprawnienie procesu karnego, uczynienie go szybszym i tańszym, skoncentrowanie sił na zwalczaniu najpoważniejszych przestępstw (względy ekonomiki procesowej), głównie za pomocą porozumień procesowych i rozszerzenia kontradyktoryjności postępowania. P. Wiliński, Racjonalizacja procesu karnego stała się koniecznością, Prawo Europejskie w praktyce 2014, Nr 1 (115), s. 11-12.

Cel, istota, charakter, przesłanki umorzenia kompensacyjnego (restytucyjnego/ wnioskowego)

wniosek pokrzywdzonego, zagrożenie karą (występki zagrożone karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, a także o występki przeciwko mieniu zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, jak również o występki określone w art. 157 § 1), naprawienie szkody (zadośćuczynienie krzywdzie), niekaralność oskarżonego za przestępstwo umyślne z użyciem przemocy, W postępowaniu przygotowawczym - prokurator, a w sądowym (do rozpoczęcia przewodu sądowego) – do sądu.

Prywatyzacja procesu

Status finansowy sprawcy a idea równości wobec prawa, „Wykupienie się” oskarżonego od odpowiedzialności karnej, „Wygaszenie konfliktu”.

Wzrost rangi instytucji mediacji „(…) Możliwość umorzenia postępowania niewątpliwie będzie w praktyce silnym impulsem skłaniającym prokuratorów i sędziów do kierowania spraw do postępowania mediacyjnego”) S. Steinborn, Ekspertyza prawna projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny i niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 870), s. 30, źródło: http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=870 (data odczytu: 31 marca 2015 r.).

ustalenie zakresu odszkodowania/zadośćuczynienia W literaturze zwraca się uwagę na fakt, że rozwiązanie polegające na tym, że to pokrzywdzony staje się jedynym podmiotem decydującym o fakcie pojednania i naprawienia szkody – jak wskazuje A. Sakowicz - „(…) dalekie jest od konstytucyjnego stwierdzenia, że wymiar sprawiedliwości należy do sądu” A. Sakowicz, Opinia prawna na temat projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny i niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 870), s. 34, źródło: http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=870 (data odczytu: 31 marca 2015 r.).

charakter prawny instytucji - zwrócenie uwagi na fakt umieszczenia instytucji w przepisach prawa karnego materialnego, a nie procesowego

Stosunek umorzenia restytucyjnego do zasady legalizmu: z jednej strony wskazuje się, że instytucja ta stanowi przejaw oportunizmu procesowego (I. Sepioło), z drugiej zaś, że jest raczej hybrydą umorzenia ze względu na brak interesu społecznego oraz wnioskowy tryb ścigania (M. Kurowski), stworzenia kategorii przestępstwa „quasi-wnioskowego” – występku zagrożonego karą wskazaną w przepisie art. 59a k.k. w razie naprawienia przez sprawcę szkody (A. Lach).

Stosunek umorzenia restytucyjnego do celów kar: prewencja ogólna, prewencja szczególna, cel kompensacyjny, cel sprawiedliwościowy.

aspekt przywrócenia niejako pełnej kompetencji prokuratora do definitywnego umorzenia postępowania

Przepis art. 23b § 1 k.p.k. (wprowadzony ustawą z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2015, poz. 396) a nowy przepis art. 325e § 1b k.p.k. (wprowadzony ustawą z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. 2013, poz. 1247) Art. 23b. § 1. W razie złożenia wniosku, o którym mowa w art. 59a Kodeksu karnego, w przedmiocie tego wniosku rozstrzyga prokurator, a gdy złożono go po wniesieniu aktu oskarżenia – sąd. Art.325e §1b „W razie złożenia wniosku, o którym mowa w art. 59a Kodeksu karnego, postanowienie o umorzeniu dochodzenia wydaje prokurator.

Zakres przedmiotowy przepisu występki zagrożone karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, a także o występki przeciwko mieniu zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, jak również o występki określone w art. 157 § 1

art. 135 § 2 (publiczne znieważenie Prezydenta RP), art art. 135 § 2 (publiczne znieważenie Prezydenta RP), art. 152 § 1 i 2 (aborcja), art. 156 § 2 (ciężki uszczerbek na zdrowiu), art. 157a § 1 (uszkodzenie prenatalne), art. 158 § 1 (co de facto prowadzi do bezkarności bójki i pobicia), art. 160 § 1 i 3 (narażenie na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia człowieka), art. 190 § 1 (groźba karalna), art. 190a § 1 i 2 („stalking”), art. 191 § 1 (przemoc lub groźba bezprawna w celu zmuszenia do określonego zachowania), art. 192 (wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta), przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności: 199 § 1, art. 200a, 200b, 202 § 1 i 4b; art. 208 (rozpijanie małoletniego), 209 § 1 (niealimentacja). Występkami przeciwko mieniu, których sprawca mógłby skorzystać z tej regulacji, są np. art. 278 § 1-3, art. 283 (czyli 279 § 1, art. 280 § 1, art. 281, 282), art. 284, 285, 286 § 3, art. 287, 288, 289 § 1, art. 290, 291, 292.

Użycie w treści przepisu art. 59a k. k Użycie w treści przepisu art. 59a k.k. słowa „sprawca” a zasada domniemania niewinności - czy zachodzi kolizja? .

Koncepcja podzielności podmiotowej wniosku (wielości pokrzywdzonych lub oskarżonych): warunek naprawienia szkody przez wszystkich czy wystarczy przez jednego oskarżonego?, konieczność złożenia wniosku przez jednego czy wielu pokrzywdzonych?, czy istnieje możliwość wystąpienia z wnioskiem, o którym mowa w przepisie art. 59a k.k. przez podmiot, który wykonuje prawa pokrzywdzonego w przypadku jego śmierci? Stosunek przepisu art. 59a k.k. do przepisu art. 66 k.k. („więcej za mniej”)? przesłanki warunkowego umorzenia charakteryzują się wyższym poziomem dolegliwości dla oskarżonego a zdecydowanie przynoszą jemu mniej korzystne efekty niż instytucja umorzenia kompensacyjnego (chociażby brak przesłanki niskiej społecznej szkodliwości czynu, czy też nieokreślony stopień winy). Prognozuje się, że w wyniku tych okoliczności wykorzystanie instytucji warunkowego umorzenia postępowania może zostać znacznie ograniczone, co jednak należy oceniać negatywnie (warunkowe umorzenie postępowania jako środek probacyjny może motywować sprawcę, który podlega pewnym dolegliwościom – okresowi próby, obowiązkom - do przestrzegania porządku prawnego).

Podsumowanie – „bilans” zalet i wad umorzenia kompensacyjnego zbyt szeroki zakres przedmiotowy przepisu, uzależnienie umorzenia postępowania, a w konsekwencji uwolnienie od odpowiedzialności karnej, od statusu finansowego oskarżonego, potencjalną możliwość ograniczenia stosowania warunkowego umorzenia postępowania, zagrożenie dla celów kary i postępowania karnego (z uwagi na tzw. „wygaszanie konfliktu”). rozszerzenie zakresu realizacji koncepcji sprawiedliwości naprawczej, w tym prawa do rekompensaty pokrzywdzonego, w znacznym stopniu wzmocnienie pozycji pokrzywdzonego, racjonalizację procedury karnej: przyspieszenie postępowania i zmniejszenie jego koszów, potencjalny szerszy zakres stosowania mediacji. wady zalety

Dziękuję za uwagę.