Wspieranie rozwoju mowy ucznia.

Co to jest logopedia? Logopedia to nauka o kształtowaniu i doskonaleniu mowy a także o usuwaniu różnego rodzaju wad i zaburzeń mowy.

Dlaczego poprawne posługiwanie się mową jest dla nas ważne? Mowa to podstawa porozumienia miedzy ludźmi, nawiązywania i utrzymywania kontaktów społecznych. Mowa to możliwość zaprezentowania siebie, swoich uczuć, myśli, wiedzy i umiejętności. Mowa to fundament, na którym opierają się podstawowe umiejętności szkolne – czytanie i pisanie. Niedoskonałość wymowy naraża dzieci na kompleksy i poczucie mniejszej wartości. Bywa przyczyną poważnych trudności w nauce szkolnej. Obniża ich aspiracje życiowe.

WSPOMAGANIE ROZWOJU MOWY DZIECKA Prawidłowy rozwój mowy dziecka wpływa na globalny rozwój jego osobowości. Dziecko poznaje otaczający świat dzięki rozumieniu mowy, a umiejętność mówienia pozwala mu wyrazić swoje spostrzeżenia, uczucia, pragnienia. Rozwój mowy dziecka przyspieszają częste kontakty słowne z otoczeniem. Zaniedbania w tym względzie mogą spowodować opóźnienie rozwoju mowy lub jej zaburzenia. Optymalne warunki dla prawidłowego rozwoju mowy rodzice mogą zapewnić dziecku już od momentu jego narodzin. Są bowiem osobami przebywającymi z dzieckiem najdłużej, mają więc największe możliwości wpływania na jego rozwój. Są tez pierwszym i najważniejszym wzorem, który dziecko będzie próbowało naśladować.

Dziecko 3 - letnie powinno wymawiać następujące głoski: samogłoski: a, e, ę, o, i, y, u spółgłoski: p (pan) pi (piłka) b(buty) bi(biały) m (mama) mi (miś) ł (łapa) f (fale) fi (film) w (woda) wi (wianek) t (tata) d (domek) n(noga) ni (niebo) l(lala) li (liść) j (jagody) si(siano) zi(ziemia) ci(ciocia) dzi (dzieci) k (kot) ki(kino) g (guma) gi (gil) ch(chata) chi(chinka)

Dziecko 4 - letnie powinno wymawiać następujące głoski: samogłoski: a, ą, e, ę, o, i, y, u spółgłoski: p(pal) pi (piec) b (butelka) bi (bilet) m(małpa) mi( miska) ł(łata) f(fotel) fi (figa) w(wózek) wi(wiosło) t(taca) d(deska) n(namiot) ni(nitka) l(laska) li(lipa) j(jajko) si(sitko) zi(zimny) ci(ciastko) dzi(dzień) k(kogut) ki(kino) g(guma) gi(gips) ch(chusta) chi(cichot) s (sałata) z(zabawki) c(cegła) dz(dzbanek

Dziecko 5 - letnie powinno wymawiać następujące głoski: samogłoski: a, ą, e, ę, o, i, y, u spółgłoski: p (paw) pi (piana) b(bułeczka) bi(biuro) m(maczuga) mi(miecz) ł (łóżko) f(fartuszek) fi(figura) w(warzywa) wi(wierzba) t(taczka) d(daszek) n(nosze) ni(niebo) l(leżak) li(list) j(jarzębina) si(siwy) zi(ziarno) ci(cisza) dzi(dziura) k(kosz) ki(kibic) g(grzebień) gi (gitara) ch(chrząszcz) chi(chirurg) s(susza) z(zboże) c(cukier) dz(dzwoneczek) sz(szachy) ż(żyrafa) cz(czosnek) dż(dżem)

Wyrazy dźwiękonaśladowcze, a rozwój mowy dziecka… Niezależnie od tego w jakiej części świata żyje dziecko, wyrazy dźwiękonaśladowcze stanowią bardzo ważny etap w mowie każdego z nich. Proponowane zestawy stanowią materiał do zabaw słowami, a ponieważ oparte są o prawidła wymowy polskiej, stwarzają szansę nauki poprawnej polszczyzny.  

Rozwijanie i usprawnianie funkcji aparatu artykulacyjnego u dzieci 3-letnich: naśladowanie m. in. :krówki – muuuu kurki: ko ko ko kózki- meee… baranka- beee… bociana- kleee… wilka- ułu ułu ułu….. osiołka- io io io io….. poganiania konika- wio wio wio …. przeganiania kurki- a sio a sio a sio….. wietrzyka- f f f f f…. trzmiela- w w w w w…..  

u dzieci 4-letnich: naśladowanie: syczenia gąski lub węża –ssssss pneumatycznego zamykania drzwi w autobusie- psss… bzyczenia owadów: bzzz….. u dzieci 5 –letnich: szumu drzew, wiatru: szszszsz… lecącego samolotu: żżżżżż….. krakania wrony: kra kra kra…. warczącego psa: wrrr wrrr ….. zimna: brrr brrr brrr…… lecącego ptaszka: frrr frrr frrr….  

Zabawy słuchowe dla dzieci 3-4 letnich rozpoznawanie naturalnych dźwięków z otoczenia np. otwieranie i zamykanie drzwi, przekręcanie klucza w drzwiach, dźwięki charakterystyczne dla różnorodnych pojazdów i urządzeń domowych, szukanie ukrytych źródeł dźwięku np. zegara, radia, rozpoznawanie dźwięków instrumentów muzycznych, określanie ilości dźwięków, głośności i tempa, naśladowanie dźwięków z otoczenia, wystukiwanie, wytupywanie, wyklaskiwanie rytmu piosenek i wierszy, ilustrowanie ruchem treści wierszy i piosenek, malowanie obrazków kojarzących się ze słuchaną przez dzieci muzyką,

Zabawy słuchowe dla dzieci 5-6 letnich zabawa w kończenie wyrazów: wskazywanych na obrazku bez wizualnej podpowiedzi wyodrębnianie słów w zdaniu w różny sposób – wrzucanie do kosza, pojemnika np. piłeczek, koralików, klocków zabawa w rymy- dobieranie par wyrazów, które się rymują wyodrębnianie samogłoski nagłosowej (rozpoczynającej wyraz), podawanie imion lub innych wyrazów, które zaczynają się na nią gry planszowe, podczas których dziecko wyodrębnia pierwszą bądź ostatnią sylabę w wyrazie, dobiera nazwy parami

Ćwiczenia oddechowe wdech nosem, wydech nosem; wdech jedną dziurką nosa, wydech drugą; zdmuchiwanie kawałków waty na gładkiej powierzchni; powolne nadmuchiwanie balonika; wąchanie kwiatków (wdech nosem, wydech ustami); puszczanie baniek mydlanych; zanurzamy rurkę w wodzie, nabieramy powietrza przez nos, wydychamy przez rurkę; zdmuchiwanie świeczki tak aby nie zgasł płomień (wdech nosem - wydech ustami), ćwiczenia w oddychaniu przeponą, ćwiczenia oddechowe wspomagane ruchem rąk, nóg.

Ćwiczenia języka kierowanie języka w kąciki ust w prawo i w lewo; unoszenie języka na górne zęby i cofanie go do podniebienia miękkiego; dotykanie językiem zębów trzonowych dolnych i górnych; liczenie językiem zębów dolnych i górnych; mlaskanie czubkiem język, środkiem języka przyssanie języka do podniebienia miękkiego przy szeroko otwartych ustach; masowanie językiem podniebienia; czubek języka unosimy do góry zębów, otwieranie i zamykanie ust z takim samym położeniem języka (to samo ćwiczenie, kiedy język dotyka dolnych zębów); czubek języka unosimy raz do góry, raz na dół;

Ćwiczenia warg szerokie otwieranie i zamykanie warg; układanie górnej wargi na dolnej i odwrotnie; ssanie wargi górnej i dolnej; wysuwanie warg do przodu, ściąganie ich i przesuwanie w kąciki ust w prawo, w lewo, wykonywanie ruchu okrężnego; dolną wargą zasłaniamy zęby górne, dolną zęby dolne - w takiej pozycji otwieramy i zamykamy buzię; dmuchanie przez złączone wargi; nadymanie policzków; ściągamy wargi jak do głoski "u", robimy ryjek i podciągamy górną wargę do nosa; ściągamy wargi jak wyżej i wciągamy policzki do wewnątrz buzi; dodajemy cmokanie

Etapy ćwiczeń w korekcji mowy bezdźwięcznej na przykładzie głosek: f - w, t - d Mowa bezdźwięczna to zaburzenia w realizacji dźwięczności, które polegają na niewymawianiu głosek dźwięcznych, a także na zastępowaniu ich odpowiednimi głoskami bezdźwięcznymi lub myleniu obu szeregów. To wada wymowy, która prowadzi do znacznego zniekształcenia fonetycznej budowy wyrazów, a nawet do zmiany znaczenia wyrazów, np: Tomek - domek; kosa - koza, itd.  

Częstą przyczyną mowy bezdźwięcznej są zaburzenia słuchu fonematycznego, dlatego ważną grupą ćwiczeń są ćwiczenia słuchowe. Ich istotą i celem jest doprowadzenie do umiejętności słuchowego różnicowania głosek bezdźwięcznych i ich dźwięcznych odpowiedników. Ponadto należy doprowadzić do uzmysłowienia sobie przez dziecko różnic pomiędzy tymi głoskami na podstawie wrażenia czucia i wibracji u logopedy, albo u dziecka, jeżeli któraś z par opozycyjnych jest przez nie realizowana.  

Sygmatyzm - nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych (głoski te są realizowane ze znacznym zbliżeniem górnych i dolnych zębów) wszystkich trzech szeregów: I - ciszącego, tj. ś, ź, ć, dź; II - syczącego, tj. s, z, c, dz; III - szumiącego, tj. sz, ż, cz, dż. Wyróżnia się wiele rodzajów sygmatyzmu właściwego. Z punktu widzenia przebiegu korekty logopedycznej ważne jest zróżnicowanie między sygmatyzmem międzyzębowym, a sygmatyzmem bocznym. Istotne jest też to, czy dziecko deformuje tylko jeden lub dwa, czy wszystkie trzy szeregi głosek dentalizowanych, a także, czy nieprawidłowo wymawia jedną, czy może wszystkie głoski danego szeregu.

U dzieci 6-7-letnich często obserwuje się nie zakończony rozwój artykulacji, co się przejawia zamianą trudniejszych głosek dentalizowanych (zazwyczaj III szeregu) na ich łatwiejsze odpowiedniki bądź brakiem ich realizacji. Oczywiście jest to już zjawisko patologiczne. W takich przypadkach sposoby postępowania terapeutycznego są analogiczne jak przy sygmatyzmie właściwym. Nie jest bowiem ważne, czy dziecko zamienia, czy opuszcza, czy deformuje głoskę, gdyż jedna z naczelnych zasad terapii artykulacyjnej głosi, że nigdy nie poprawia się głoski źle realizowanej, tylko zawsze tworzy się nową głoskę.

Jeszcze innym przypadkiem jest zespół objawowy potocznie określany jako zespół trzeciego migdałka, który prowadzi do określonych zaburzeń artykulacji, najczęściej do sygmatyzmu. Jest on związany z przerostem migdałka gardłowego lub też z jednoczesnym przerostem migdałków podniebiennych, czemu z reguły towarzyszą częste infekcje górnych dróg oddechowych. Zespół ten charakteryzuje się: występowaniem tzw. infantylnego połykania, niewykształceniem się pionizacji języka, nieprawidłowym zgryzem (często zgryzem otwartym), zaburzeniami toru oddechowego (dziecko oddycha przez usta), okresowymi zaburzeniami słuchu, utrudniającymi słyszenie i różnicowanie głosek dentalizowanych. W takich przypadkach terapia logopedyczna musi być poprzedzona interwencją laryngologa (leczenie lub wycięcie migdałka gardłowego).

W sytuacjach, kiedy sygmatyzmowi towarzyszy wada zgryzu, sukces terapii logopedycznej zależy od leczenia ortodontycznego, czyli od poprawy zgryzu (np. raczej niemożliwe jest zlikwidowanie sygmatyzmu międzyzębowego przy zgryzie otwartym). Wymiana uzębienia u dzieci 6-7-letnich nie jest przeciwwskazaniem pracy nad wywoływaniem głosek I i III szeregu, natomiast jest istotną przeszkodą w pracy nad głoskami zębowymi (II szeregu).

Wywołanie głosek I szeregu ś, ź, ć, dź Głoski te pojawiają się jako pierwsze ze wszystkich dentalizowanych w mowie dziecka. Cechuje je najmniejsza liczba zniekształceń. Często są one zamieniane na ich twarde odpowiedniki: s, z, c, dz oraz są wymawiane bocznie, międzyzębowo, albo jako dźwięki pośrednie między twardymi a miękkimi. I sposób Po wykształceniu umiejętności wznoszenia środka grzbietu języka do podniebienia twardego prosi się dziecko o szybkie powtarzanie ti-ti-ti-ti... (w razie trudności poleca się mu zbliżyć czubek języka do dolnych zębów), z jednoczesnym lekkim przesunięciem czubka języka w kierunku wałka dziąsłowego, aż do uzyskania głoski ć. Pozostałe głoski uzyskuje się następująco: przedłużenie głoski ć pozwala na uzyskanie ś, wymawianie głośne głoski ś doprowadza do artykulacji ź, wymawianie ć z jednoczesnym uruchomieniem wiązadeł głosowych pozwala na uzyskanie głoski dź. II sposób Prosi się dziecko, by w trakcie wymawiania szeptem przedłużonego chi powoli zamykało usta aż do uzyskania ś.

Wywołanie głosek II szregu s z c dz Najczęściej spotyka się międzyzębową i boczną realizację głosek s, z, c, dz. Natomiast w przypadku parasygmatyzmu najpowszechniejsza jest zamiana tych głosek na: ś, ź, ć, dź lub sz, ż, cz, dż, albo na dźwięki pośrednie pomiędzy twardymi a miękkimi (si - jak sinus). Jeżeli dźwięki z I i III szeregu, którymi dziecko zastępuje głoski z szeregu II, są przez nie realizowane prawidłowo, to czasami wystarczy polecić dziecku, by w trakcie wymawiania tych głosek przycisnęło czubek języka do wewnętrznej powierzchni dolnych siekaczy.

I sposób Po wykształceniu umiejętności symetrycznego układania języka i prawidłowego kierowania strumienia powietrza, głoskę s można wywołać w następujący sposób (Antos, Demel, Styczek): poleca się dziecku, aby czubek języka ułożyło za dolnymi zębami, następnie prosi się je, żeby dmuchało przeciągle w linii środkowej (np. na wskazujący palec ustawiony przed ustami), instruuje się dziecko, by w czasie dmuchania zbliżyło zęby do siebie, rozciągnęło usta w uśmiechu. II sposób Wykorzystuje się tu fakt, że głoska t wymawiana mocno, przeciągle i z dentalizacją może przekształcić się w głoskę c. Poleca się dziecku, by oparło czubek języka o wewnętrzną powierzchnię dolnych siekaczy, a zęby zbliżyło do siebie. Następnie prosi się je, by wymawiało długie t, z jednoczesnym rozciągnięciem kącików warg lub wyszczerzeniem zębów. Pozostałe głoski tego szeregu wywołuje się następująco: przedłużanie głoski c pozwala uzyskać s, głośne wymawianie c pozwala uzyskać dz, głośne wymawianie s pozwala uzyskać z. Głoskę z można uzyskać też poprzez przedłużanie głoski dz.

Wywołanie głosek III szeregu sz ż cz dż   W praktyce głoski sz, ż, cz, dż najczęściej są zamieniane na ich łatwiejsze odpowiedniki z pozostałych dwóch szeregów, realizowane prawidłowo bądź deformowane (np. sz jest zastępowane przez s przedniojęzykowo-zębowe, ewentualnie prze s realizowane międzyzębowo bądź bocznie; może też być zastępowane przez ś prawidłowo realizowane, przez ś międzyzębowe lub boczne).

Wywołanie III szeregu głosek dentalizowanych rozpoczyna się od głoski cz metodą fonetycznych przekształceń, czyli z t dziąsłowego. Dziecku poleca się podnieść czubek języka w okolice wałka dziąsłowego, znacznie zbliżyć zęby do siebie, zaokrąglić usta (jak przy o) i powiedzieć t dziąsłowe. Przy prawidłowym wykonaniu tych poleceń zawsze uzyskuje się głoskę cz. Pozostałe głoski szeregu wywołuje się następująco: przedłużanie głoski cz pozwala uzyskać sz, głośne wymawianie sz pozwala uzyskać ż, a głośne wymawianie cz pozwala uzyskać dż (wcześniej należy dziecku uświadomić różnicę pomiędzy głoską dźwięczną i bezdźwięczną poprzez przyłożenie jego palców do krtani). Najczęściej po uzyskaniu i wyćwiczeniu jednej głoski z danego szeregu nie ma problemu z uzyskaniem pozostałych trzech głosek (mogą one pojawić się samoistnie).