Świadomość i teatr kartezjański Dr hab. Marcin Miłkowski Świadomość i teatr kartezjański

Menu dnia Świadomość a zmysły: empiryzm Z teatru kartezjańskiego do globalnej przestrzeni roboczej Koncepcja wielokrotnych szkiców Dennetta

Świadomość a zmysły Klasyczna idea empiryzmu: świadomość wiąże się z pracą zmysłów. Koncepcja obliczeniowa Raya Jackendoffa (ur. 1945): świadomość powstaje na pośrednim poziomie przetwarzania informacji nie na poziomie receptorów ani nie na poziomie abstrakcyjnej reprezentacji informacji z bodźców

Neoempiryzm Jessego Prinza Rozwinięcie idei Jackendoffa Reprezentacje poziomu średniego są niezbędne dla świadomości, ale niewystarczające! Percepcja może być nieświadoma. Oprócz tych reprezentacji niezbędna jest też uwaga. Nb. To jest termin, którym w psychologii amerykańskiej do lat 1990 zastępowano termin „świadomość”.

Uwaga? Kevin O’Regan: Kiedy słyszę termin „uwaga”, reaguje, jakby ktoś wyraził się rynsztokowo. Bo ten wyraz najczęściej nic konkretnego nie znaczy. To pozostałość zdroworozsądkowego myślenia o świadomości. W ujęciu Prinza uwaga jest równoważna pamięci roboczej.

Uwaga = ??? Termin „uwaga” do psychologii wprowadził już William James. Jednak do dziś są spory, czy dobrze rozumiemy zjawiska uwagi. Lauwereyns (2010): uwaga da się rozumieć jako dwa zjawiska – wrażliwość + skłonność (bias)

Teatr kartezjański Idea, że stan staje się świadomy po przekroczeniu pewnej ścisłej granicy. Wydaje się, że stajemy się świadomi czegoś w określonym momencie.

Teatr kartezjański Koncepcja uwagi modulującej reprezentacje średniego poziomu to tylko jeden z przykładów. Innym jest istnienie centrum integrującego informacje. Sugeruje się też, że po dotarciu bodźca do zmysłów informacje muszą zostać jeszcze uświadomione, być zakodowane w „medium świadomości”. Podobne założenie czyni też Libet w eksperymentach dotyczących sprawstwa.

Dennett: przeciwko teatrowi Świadomość nie jest szeregowym procesem, w którym istnieje określony etap „uświadamiania”. Nie ma jednego „ekranu” czy „sceny”. Przetwarzanie jest rozproszone. Jest też równoległe. Generuje to wiele różnych wersji próbnych (szkiców), które podlegają modyfikacji i inhibicji.

Dennett: świadomość jest jak sława Nie da się wskazać bardzo precyzyjnie sekundy, w której Marylin Monroe stała się sławna. Tak samo jest ze świadomością: wiele ośrodków mózgowych musi zarejestrować pewną informację z grubsza w podobnym czasie, aby stała się ona sławna – czyli świadoma. Nie istnieje jeden moment uświadomienia.

Dlaczego? Istnieje wiele trudnych do wyjaśnienia zjawisk, w tym eksperymenty pokazujące dziwne postrzeganie kolejności (barwne zjawisko phi). Struktura układu nerwowego wcale nie jest linearna, wskazując na bardziej złożone przetwarzanie. http://www.michaelbach.de/ot/col-colorPhi/index.html

Rewizja orwellowska Pamięć może wpływać na dzisiejszą percepcję

Rewizja stalinowska Fałszywy osąd w trakcie percepcji; nigdy nie było poprawnej percepcji

Ale obie rewizje są równoważne Zauważmy, że obie rewizje dają ten sam wynik eksperymentalny. Są eksperymentalnie równoważne! To samo dotyczy zjawiska phi: z danymi zgadzają się równie dobrze różne koncepcje rewizji, zarówno orwellowska, jak i stalinowska.

Parapsychiczny rzutnik slajdów Grey Walter (twórca robotów – sztucznych żółwi) w 1963 elektrodami badał aktywność neuronów w korze motorycznej będących prekursorami działania. Pacjent patrzył na slajdy z rzutnika i mógł wybierać kolejne naciskając przycisk. Ale przycisk był atrapą. Slajdy poruszały się pod wpływem sygnału z elektrod. Pacjenci byli zdziwieni i mówili, że rzutnik przewiduje ich działania!

Efekt zdziwienia Zdziwienie bierze się stąd, że pacjenci widzą zmianę slajdu przed naciśnięciem przycisku. Ale po dodaniu opóźnienia (np. 300 ms) to się zmienia. Przycisk „działa normalnie”. Czy efekt jest orwellowski czy stalinowski?

Dlaczego kropki zmieniają kolor? Wiadomo, że skutki nie poprzedzają przyczyn… I chcemy też poważnie traktować sprawozdania badanych, bo to raczej nie są konfabulacje… Więc jedyne wyjście to odrzucenie linearności teatru kartezjańskiego.

Układ wzrokowy makaka Tu nie ma miejsca na linearność… W różnych ośrodkach następuje rozróżnianie i rozpoznawanie różnych cech.

Sława mózgowa a zjawisko phi W iluzji barwnego zjawiska phi występują procesy: Rozpoznanie czerwonej kropki i zielonej kropki Działanie systemu wykrywania ruchu Zanim rozpoznane są dwie osobne kropki, uruchamia się wykrywanie ruchu. Efekt jest bardzo subtelny: większe opóźnienie zielonej kropki powoduje po prostu migotanie, a nie percepcję ruchu.

Parapsychiczny rzutnik Nie trzeba postulować żadnej rewizji: zdziwienie jest wynikiem równoległego działania kilku systemów (motorycznego i wzrokowego) Efekt znowu zależy od czasu!

Zarzuty Zwolennicy qualiów oczywiście wysuwają dokładnie te same argumenty przeciwko Dennettowi, co przeciw funkcjonalizmowi. Koncepcja Prinza jest bardzo bliska ich koncepcjom, ale nie postuluje istnienia qualiów o tradycyjnych własnościach.

Zarzut Puccettiego (1993) Pacjenci z przeciętym więzadłem mają dwa strumienie świadomości, a tymczasem teoria Dennetta przewiduje, że komisurotomia nie powinna mieć żadnego efektu – strumień narracyjny z wielu punktów widzenia powinien nadal płynąć.

Wyniki Komatsu i in. (2000) Okazało się, iż są fizjologiczne świadectwa, że u makaków plamka ślepa jest dopełniana.

Podsumowanie Koncepcja Prinza należy do popularnego nurtu neoempiryzmu, ale postuluje teatr kartezjański… Teoria Dennetta należy do najbardziej wpływowych we współczesnej filozofii. Jest inspirowana ideą globalnej przestrzeni roboczej Baarsa, ale jednocześnie podkreśla równoległy i rozproszony charakter przetwarzania informacji.

Podsumowanie Współczesne teorie świadomości starają się uwzględnić wszystkie potwierdzone fakty, od psychologii po neurobiologię. Coraz większy nacisk na architekturę poznawczą, czyli strukturę procesów na wielu poziomach organizacji systemu poznawczego.

Co dalej? Na następnych wykładach zmierzamy w stronę filozofii neuronauki poznawczej – do koncepcji modularności, a potem do sporów o rozszerzony umysł i eksternalizm…

Dodatkowe lektury Daniel Dennett, Słodkie sny, przeł. M. Miłkowski, Prószyński i S-ka, Warszawa 2007. Jesse Prinz, The Conscious Brain, Oxford University Press 2013.