Podstawowe pojęcia i definicje z dziedziny chorób zakaźnych Dr hab. n med. Ewa Majda-Stanisławska

Choroba zakaźna = choroba zaraźliwa choroby, które zostały wywołane przez biologiczne czynniki chorobotwórcze, które ze względu na charakter i sposób szerzenia się stanowią zagrożenie dla zdrowia publicznego;

Choroby szczególnie niebezpieczne i wysoce zakaźne Choroba zakaźna łatwo rozprzestrzeniająca się, o wysokiej śmiertelności, powodująca szczególne zagrożenie dla zdrowia publicznego i wymagająca specjalnych metod zwalczania, Przykłady: cholera, dżuma, ospa prawdziwa, wirusowe gorączki krwotoczne;

Choroba zakaźna – historyczne postulaty Kocha Od człowieka z objawami chorobowymi musi być wyizolowany czynnik zakaźny Ten sam czynnik, podany następnemu człowiekowi wywoła identyczne objawy chorobowe

Czynnik chorobotwórczy Każdy organizm, który po wniknięciu do innego ustroju wywołuje w nim stan chorobowy Pasożyt Organizm, który żyje na lub w innym organizmie czerpiąc z tego korzyści lecz nie dając nic w zamian

Zjadliwość - wirulencja Zdolność czynnika chorobotwórczego do spowodowania ciężkiej choroby

Czynniki zakaźne Bakterie Wirusy Pierwotniaki Grzyby chorobotwórcze Pasożyty Priony

Czynnik alarmowy biologiczny czynnik chorobotwórczy o szczególnej zjadliwości lub oporności PRZYKŁADY : Staphylococcus aureus szczepy MRSA Klebsiella pneumoniae szczepy ESBL

Czynnik etiologiczny Mikroorganizm, który jest przyczyną choroby zakaźnej i wywołuje jej objawy poprzez: Bezpośredni rozwój (rozmnażanie, replikację) Miejscowy Rozsiew do różnych narządów Działanie czynników wytwarzanych przez drobnoustroje Jady bakteryjne Egzotoksyny Endotoksyny Odpowiedź immunologiczną Działanie alergizujące

Okresy choroby zakaźnej Wylęgania (inkubacji) Objawów prodromalnych Okres pełnoobjawowy – objawy patognomoniczne, kolejność pojawiania się i czas trwania objawów) Okres zdrowienia (rekonwalescencji)

Kolejność pojawiania się objawów klinicznych w chorobie zakaźnej

Klasyfikacja drobnoustrojów w zależności od zdolności do wywołania objawów choroby Patogeny pierwotne (zawsze chorobotwórcze) Bakterie oportunistyczne Flora fizjologiczna

Nosicielstwo czynnika zakaźnego Stan, w którym człowiek wykazuje obecność patogenów na błonach śluzowych i skórze i sam nie rozwija objawów choroby zakaźnej, ale może być źródłem zakażenia dla osób podatnych ze swojego otoczenia Kucharka Mary Mallon, 53 zachorowania, 3 zgony

Sposób przenoszenia się czynnika zakaźnego Kontakt bezpośredni od człowieka do człowieka (kichanie, kaszel, pocałunki) Od zwierzęcia (dzikiego, domowego) - choroby odzwierzęce Zakażenia wertykalne (od matki do płodu w czasie ciąży lub porodu) Kontakt pośredni (zakażone przedmioty) Żywność, woda Wektory –patogen przenoszony przez owady, zakażenie przy ukłuciu

Przenosiciele (wektory) Kontakt bezpośredni

Droga kropelkowa Choroby odzwierzęce

Styczność z chorobą zakaźną bezpośredni lub pośredni kontakt osoby ze źródłem zakażenia, jeżeli charakter tego kontaktu zagrażał lub zagraża przeniesieniem na tę osobę biologicznych czynników chorobotwórczych;

Zapobieganie Skuteczność metody

Drogi przenoszenia choroby zakaźnej przez kontakt bezpośredni Połykanie (droga pokarmowa) HAV, polio, salmonellozy Inhalacje (droga wziewna) Grypa, ospa wietrzna, odra Wszczepienie (inokulacja przez uszkodzoną skórę) Wprowadzenie krwi produktów krwiopochodnych lub materiału biologicznego na niejałowych narzędziach: HIV, HBV, HCV Pokąsanie przez zwierzęta: wścieklizna Przez kontakt seksualny

Izolacja odosobnienie osoby lub grupy osób chorych na chorobę zakaźną albo osoby lub grupy osób podejrzanych o chorobę zakaźną, w celu uniemożliwienia przeniesienia biologicznego czynnika chorobotwórczego na inne osoby;

Kwarantanna - odosobnienie osoby zdrowej, która była narażona na zakażenie, w celu zapobieżenia szerzeniu się chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce zakaźnych; Quaranta giorni–włoskie czterdzieści dni. Na rycinie statek kwaratannowy Rhin, na którym przybysze do Dubrownika spędzali 40 dni w obawie przed zawleczeniem czarnej śmierci do miasta

Nadzór epidemiologiczny obserwacja osoby zakażonej lub podejrzanej o zakażenie, bez ograniczenia jej swobody przemieszczania się, wykonywanie badań sanitarno-epidemiologicznych u tej osoby w celu wykrycia biologicznych czynników chorobotwórczych lub potwierdzenia rozpoznania choroby zakaźnej oraz zebranie, analiza i interpretacja informacji o okolicznościach i skutkach zakażenia (nadzór indywidualny

Ustawa Ministra Zdrowia RP z dnia 5 grudnia 2008 r. O zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi) (Dz. U. z dnia 30 grudnia 2008 r.)

Art. 5. 1. Osoby przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są obowiązane na zasadach określonych w ustawie do poddawania się: a) zabiegom sanitarnym, b) szczepieniom ochronnym, c) poekspozycyjnemu profilaktycznemu stosowaniu leków, d) badaniom sanitarno-epidemiologicznym, w tym również postępowaniu mającemu na celu pobranie lub dostarczenie materiału do tych badań, e) nadzorowi epidemiologicznemu, f) kwarantannie, g) leczeniu, h) hospitalizacji, i) izolacji;

Choroby kwarantannowe w Polsce oraz czas trwania kwarantanny 5 dni - w przypadku cholery, 6 dni - w przypadku dżumy płucnej, 21 dni - w przypadku ospy prawdziwej, 21 dni - w przypadku wirusowych gorączek krwotocznych, 10 dni - w przypadku zespołu ostrej niewydolności oddechowej (SARS) licząc od ostatniego dnia styczności.

Obowiązkowi hospitalizacji podlegają chorzy lub podejrzani o zachorowanie na: błonicę, cholerę, dur brzuszny, dury rzekome A, B, C, dur wysypkowy (w tym choroba Brill-Zinssera), dżumę, grypę H7 i H5, nagminne porażenie dziecięce oraz inne ostre porażenia wiotkie, w tym zespół Guillain-Barré, ospę prawdziwą, zespół ostrej niewydolności oddechowej (SARS), tularemię, wąglik, wściekliznę, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, wirusowe gorączki krwotoczne, w tym żółtą gorączkę.

Obowiązkowemu leczeniu podlegają osoby chore na: 1) gruźlicę płuc; 2) kiłę; 3) rzeżączkę

Styczność z chorobą zakaźną Osoby, które miały styczność z chorymi na gruźlicę płuc w okresie prątkowania, chorymi na kiłę, rzeżączkę, dur brzuszny, chorymi na inwazyjne zakażenia Neisseria meningitidis lub Haemophilus influenzae typ b, podlegają nadzorowi epidemiologicznemu, badaniu klinicznemu, badaniom diagnostycznym, a także w razie potrzeby, profilaktycznemu stosowaniu leków.

Art. 36. 1. Wobec osoby, która nie poddaje się obowiązkowi szczepienia, badaniom sanitarno-epidemiologicznym, zabiegom sanitarnym, kwarantannie lub izolacji, a u której podejrzewa się lub rozpoznano chorobę szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną, stanowiącą bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób, może być zastosowany środek przymusu bezpośredniego polegający na przytrzymywaniu, unieruchomieniu lub przymusowym podaniu leków.

Choroba endemiczna Gr. Endemeo – jestem w domu Występowanie choroby zakaźnej na ograniczonym terenie. Przypadki zachorowań są zwykle pojedyncze, ale powtarzające się

Epidemia, choroba epidemiczna, choroba nagminna Gr. Epidemia – choroba Rozprzestrzenianie się choroby zakaźnej na stosunkowo dużym terenie i obejmujące znaczną populację Szkielety w masowym grobie z lat 1720-1721 w Martiques we Francji wykazały w badaniach molekularnych obecność Yersinia pestis (Pałeczka dżumy). Epidemia czarnej śmierci panowała w Europie w latach 1347-1750

stan epidemii – sytuacja prawną wprowadzoną na danym obszarze w związku z wystąpieniem epidemii w celu podjęcia określonych w ustawie działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych dla zminimalizowania skutków epidemii stan zagrożenia epidemicznego – sytuacja prawną wprowadzona na danym obszarze w związku z ryzykiem wystąpienia epidemii w celu podjęcia określonych w ustawie działań zapobiegawczych

Szerzenie się epidemii – czarna śmierć

Pandemia gr. pan – cały, demos - lud Epidemia określonej choroby zakaźnej w populacji ludzkiej obejmująca jeden lub kilka kontynentów albo całą kulę ziemską Epidemie i pandemie historycznie zagrażające ludzkości Czarna śmierć (dżuma dymienicza) Poty angielskie (????) Czarna ospa (ospa prawdziwa postać krwotoczna) Cholera Dur brzuszny SARS (2002 – 2003) Gorączka krwotoczna Ebola (1976 – nadal) Grypa 1918, 1968, 2009(?)

Odporność gromadna sytuacja, w której szczepienie części członków populacji zapewnia wymierną ochronę przed zachorowaniem osobom, które są podatne na chorobę zakaźną, a nie były szczepione

Udowodniony mechanizm odporności gromadnej, szczepionki: Pneumokokowa dla dzieci 6 tyg – 5 lat Menigokokowa dla niemowląt Rotawirusowa dla dzieci do 6 miesiąca życia

Zjawisko odporności gromadnej udowodniono dla szczepień masowych przeciwko krztuścowi, odrze, błonicy, śwince, polio (szczepionką IPV), różyczce, błonicy, ospie prawdziwej. Efekty populacyjne szczepień masowych pojawiają się wówczas, gdy stan uodpornienia populacji przekroczy poziom odporności gromadnej. Początkowym zjawiskiem jest eliminacja choroby zakaźnej z określonego regionu świata. Całkowite zwalczenie choroby zakaźnej na całym świecie z niewystępowaniem wywołującego ją patogenu w organizmach ludzkich, zwierzęcych i innych elementach środowiska nazywane jest eradykacją (wykorzenieniem).

Strategia kokonu Jeśli nie można zaszczepić dziecka lub dorosłego (np. ciężarnej, osoby z zaburzeniami odporności), warto zaszczepić osoby z najbliższego otoczenia, czyli rodziców, rodzeństwo, opiekunów.