Klasyczna i korespondencyjna teoria prawdy Renata Ziemińska

Wstępne rozróżnienia prawdziwość w sensie ontologicznym („prawdziwe jest wszystko to, co istnieje”, św. Augustyn, Sol 2, 5-8) i logicznym (prawdziwe są sądy/zdania zgodne z tym, co istnieje). Fałsz jako opozycja prawdy logicznej i kłamstwo (świadome wprowadzanie w błąd) jako kategoria etyczna. Nośnik prawdziwości (zdanie, sąd, myśl, przekonanie, stwierdzenie). Pojęcie prawdy (co znaczy słowo prawda?) a kryterium prawdy (jak rozpoznać sądy prawdziwe?).

Platon Platon (Sofista 263 b) „prawdziwe [zdanie] mówi o tobie coś tak, jak jest [...] fałszywe mówi coś innego, niż jest”. Była to odpowiedź na pogląd sofistów: „Co się każdemu wydaje, to też i jest” (Teajtet 168b).

Arystoteles (Met. IV, 1011b): „Twierdzić o Bycie, że nie istnieje, albo o Nie-Bycie, że istnieje, jest fałszem; natomiast twierdzić, że Byt istnieje, a Nie-Byt nie istnieje, jest prawdą”. Inaczej „prawdą jest powiedzieć, że jest to, co jest, a że nie ma tego, czego nie ma”. „Kto myśli o rozdzielonym, że jest rozdzielone, a o połączonym, że jest połączone, mówi prawdę”. „To nie dlatego jesteś biały, iż myślimy w sposób prawdziwy, że ty jesteś biały, lecz ponieważ jesteś biały my, stwierdzając to, mówimy prawdę” (Met. IX, 1051b).

Arystoteles przeciw sofistom „Kto bowiem twierdzi, że wszystko jest prawdziwe, to również i twierdzenie przeciwne swojemu twierdzeniu czyni prawdziwym, tak że jego własne twierdzenie nie jest prawdziwe (…) a kto znów twierdzi, że wszystko jest fałszywe, stwierdza również fałszywość tego, co sam mówi” (Met. IV, 1012b).

Nowożytność Tomasz z Akwinu (Kwestie dyskutowane o prawdzie 1998, 17): „Veritas est adaequatio rei et intellectus” (prawda jest zgodnością rzeczy i myśli). Kartezjusz: „Słowo prawda, we właściwym znaczeniu oznacza zgodność myśli z jej przedmiotem” (List do Mersenne’a, cyt. za Woleński 2005, s.84) Leibniz: „Zadowalamy się szukaniem prawdy w odpowiedniości między zdaniami w umyśle a rzeczami, o które chodzi” (Nowe rozważania, s.344). Kant: Prawda jest „zgodnością poznania z jego przedmiotem” (Krytyka czystego rozumu t. I A 58).

Roman Ingarden „sąd jest prawdziwy, jeżeli stan rzeczy wyznaczony przez jego treść zachodzi niezależnie od istnienia sądu w obrębie tej dziedziny bytu, w której dany sąd go umieszcza” (O różnych rozumieniach prawdziwości w dziele sztuki, 396).

Teoria korespondencyjna W XX wieku spopularyzowano pojęcie korespondencji jako najlepszy środek na objaśnienie pojęcia prawdy w sensie klasycznym. Moore: „Gdy przeświadczenie jest prawdziwe, to z pewnością odpowiada ono pewnemu faktowi”. ”Proponuję, aby ową relację nazwać ‘odpowiedniością’ (correspondence)” ” (Z głównych zagadnień filozofii, 501). Russell: „Jeśli mówię o fakcie, mam na myśli coś, co czyni zdanie orzekające prawdziwym lub fałszywym”. Wittgenstein: „Zdanie może być prawdą lub fałszem tylko dzięki temu, że jest obrazem rzeczywistości” (Tractatus, 4.06).

Niekorespondencyjne interpretacje spełnianie przez każdy ciąg przedmiotów (Tarski 1993, 250) zachodzenie stanu rzeczy (Chisholm 1977, 88) Davidson (1996, 116) aprobuje stanowisko Arystotelesa, ale odrzuca korespondencyjną teorię prawdy. Woleński: jeśli korespondencja ma mieć mocną interpretację, przy której „powiązaniu słów w zdaniu ma odpowiadać jakieś szczególne sprzężenie po stronie przedmiotów” (Woleński 1993,180), to należy odróżnić klasyczną i korespondencyjna koncepcję prawdy. Jeśli jednak nadać korespondencji słabą interpretację (bez zaangażowania ontologicznego), to obie koncepcje można traktować jako identyczne, a ich nazwy jako synonimiczne.

Krytyka Moore przyznał, że nie jest w stanie wyanalizować relacji korespondencji i że pojęcie prawdy, tak jak pojęcie dobra, jest pojęciem pierwotnym, nieanalizowalnym przy pomocy pojęć bardziej elementarnych. Wittgenstein porzuca koncepcję obrazowania świata przez język i podkreśla w „O pewności” (215), że „idea ‘zgodności z rzeczywistością’ nie ma żadnego jasnego zastosowania”. Nie znalazły też uznania Russellowskie próby przedstawienia relacji korespondencji jako strukturalnej tożsamości przekonania z faktem.

Krytyka2 Uznano, że teoria korespondencyjna jest kłopotliwa ontologicznie i niewiele wyjaśniająca. Świat nie wydaje się składać z bytów podobnych do faktów, które mogłyby odpowiadać naszym zdaniom czy sądom. Trudno przypuszczać, by istniały fakty alternatywne, warunkowe czy ogólne, a przecież mamy takie zdania. pojęcie korespondencji jako bardziej kontrowersyjne niż pojęcie prawdy. Zdaniem Davida Lewisa korespondencyjna teoria prawdy albo redukuje się do banału, albo nie jest teorią prawdy, lecz teorią świata.

Truizm korespondencyjny Zdanie jest prawdziwe, jeśli jest tak, jak to zdanie głosi. KKP nie wymaga korespondencji w mocnym Wittgensteinowskim sensie i nie jest skazana na konstruowanie zdaniopodobnych faktów. Nie musi też poddawać się wymogom dojrzalej teorii naukowej. Nie jest bowiem jedną z teorii ale pojęciem pierwotnym, które wszystkie teorie milcząco zakładają.

Radykalny obiektywizm Istotą KKP jest mocny obiektywizm czyli pogląd, że coś istnieje w sposób niezależny od naszych procesów poznawczych, to coś jest dziedziną, do której przynajmniej pośrednio odnoszą się ludzkie przekonania i prawdziwość tych przekonań o określonej treści zależy od tego, co w taki obiektywny sposób istnieje.

Realizm aletyczny „to, co czyni stwierdzenie prawdziwym jest obiektywne względem tego stwierdzenia, a mianowicie fakt, którego to stwierdzenie dotyczy. Prawdziwość stwierdzenia zależy raczej od tego, jak jest w ‘świecie’ ‘poza’ tym stwierdzeniem, niż od cech tego stwierdzenia” (Alston 2001,41).

Słabości KKP niejasność pojęcia korespondencji (identyczność - nośnik prawdziwości nie jest podobny do faktów, izomorfia i homomorfia odnoszą się do abstrakcyjnych struktur, a poza nimi są tylko metaforą), niejasność pojęcia faktu (świat nie jest podzielony na fakty sam z siebie ale w wyniku poznawczej działalności człowieka, który konstruuje zdaniopodobne fakty, problem faktów ogólnych, negatywnych czy przeszłych, brak kryterium prawdy (jak poznać rzeczywistość, z którą mamy porównywać sądy w celu ustalenia ich prawdziwości – żeby tego dokonać, trzeba już prawdę znać; Brentano i zarzut błędnego koła), uwikłanie w realizm metafizyczny, epistemologiczny, brak związków z praktyką poznawczą, niepoznawalność prawdy, problem prawdziwości zdań egzystencjalnych przeczących Kwadratowe koło nie istnieje, Nie ma jednorożców, zdań o przedmiotach fikcyjnych Atena była córką Zeusa i twierdzeń matematyki.