Odrodzenie Rzeczypospolitej

Cele umiejętność wskazania okoliczności i uwarunkowań odrodzenia państwa polskiego w roku 1918 dostrzeganie powiązań pomiędzy wydarzeniami na świecie i historią Polski umiejętność oceny wpływu traktatu wersalskiego na lody Polski znajomość lokalnych ośrodków władzy powstających na ziemiach polskich na przełomie 1918/1919 roku umiejętność wyjaśnienia trudności związanych z unifikacją ziem polskich

Okoliczności odrodzenia państwa polskiego I wojna światowa stworzyła korzystną dla Polski sytuację międzynarodową sprzyjającą podjęciu starań o odzyskanie niepodległości. Państwa zaborcze podczas działań wojennych znalazły się po przeciwnych stronach: Niemcy i Austro-Węgry po stronie państw centralnych Rosja po stronie państw ententy Klęska państw centralnych i ich osłabienie w wyniku narzuconych podczas konferencji pokojowej w Paryżu warunków stworzyły realna perspektywę na odbudowę polskiej państwowości.

Sprawa polska w Wersalu Podczas konferencji pokojowej interesy polskie popierała głownie Francja. Natomiast Wielka Brytania obawiała się, że odbudowa silnego państwa polskiego nadmiernie wzmocni Francję, której sojusznikiem była Polska. Miedzy innymi dlatego Wielka Brytania przeforsowała projekt przeprowadzenia plebiscytów na ziemiach spornych oraz nie wyraziła zgody na włączenie do Polski ziem wschodnich zamieszkałych w znacznej mierze przez ludność białoruska i ukraińska. Polska odzyskała: Wielkopolskę Zachodnią część Kujaw Pomorze Gdańskie z niezbyt szerokim dostępem do morza i bez portu Polska zmuszona została również do podpisania tzw. małego traktatu wersalskiego.

Odrodzenie państwa polskiego - granice

RADA REGENCYJNA Rada Regencyjna Królestwa Polskiego – organ władzy zwierzchniej Królestwa Polskiego aktu 5 listopada, zastępujący króla lub regenta. Rada Regencyjna została powołana decyzjami niemieckich i austro- węgierskich władz okupacyjnych 12 września 1917. W skład Rady Regencyjnej zostali powołani przez władze okupacyjne książę Zdzisław Lubomirski, arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski oraz ziemianin Józef Ostrowski. Rząd Józefa Świeżyńskiego – Rada Ministrów pod przewodnictwem Józefa Świeżyńskiego, powołany został przez Radę Regencyjną Królestwa Polskiego 26 października 1918 roku.

KOMITET NARODOWY POLSKI Komitet Narodowy Polski w Paryżu – założona 15 sierpnia 1917 w Lozannie przez Romana Dmowskiego polska organizacja polityczna działająca w latach 1917–1919. Jako siedzibę obrała Paryż. Celem Komitetu była odbudowa państwa polskiego przy pomocy państw Ententy. Jego przywódcami byli Roman Dmowski, Ignacy Jan Paderewski, Erazm Piltz, Stanisław Kozicki, Marian Seyda, Maurycy Zamoyski oraz Jan Emanuel Rozwadowski – sekretarz KNP. Było to porozumienie między politykami Narodowej Demokracji (ND) a Stronnictwem Polityki Realnej (SPR).

KOMITET NARODOWY POLSKI KNP prowadził politykę zagraniczną odradzającego się państwa polskiego i organizował Armię Polską we Francji. Był uznany przez rządy Francji, Wielkiej Brytanii, Włoch, USA za oficjalnego reprezentanta odradzającej się państwowo Polski. KNP uznał powstały 16 stycznia 1919 rząd Ignacego Jana Paderewskiego i rozwiązał się. Komitet stał się oficjalnym reprezentantem rządu RP na paryską konferencję pokojową. Misja Komitetu wygasła po podpisaniu i ratyfikacji traktatu wersalskiego i traktatów pochodnych.

Rada Narodowa Śląska Cieszyńskiego Jeszcze w czasie trwania działa wojennych Polacy rozpoczęli tworzenie pierwszych ośrodków władzy, które miały przejmować uprawnienia od zaborców. Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego – reprezentacja ludności polskiej Śląska Cieszyńskiego i rząd tymczasowy w latach 1918–1920. Powstała 19 października 1918 roku w Cieszynie. Na jej przewodniczącego wybrano księdza Józefa Londzina. Zadaniem RNKC było przejęcie władzy w Księstwie Cieszyńskim po rozpadzie Austro- Węgier i włączenie Śląska Cieszyńskiego w granice tworzącego się państwa polskiego. Była pierwszym formalnym rządem na ziemiach polskich w procesie odradzania się Rzeczypospolitej.

Rada Narodowa Śląska Cieszyńskiego W nocy z 31 października na 1 listopada 1918 roku, za pomocą żołnierzy polskich służących w cieszyńskim garnizonie armii austriackiej, dokonała bezkrwawego rozbrojenia żołnierzy austriackich oraz likwidacji austriackiej administracji w Cieszynie, tym samym przejmując władzę na terenie Śląska Cieszyńskiego. Plany pokojowego przyłączenia do RP etnicznie polskich terenów Śląska Cieszyńskiego pokrzyżował atak wojsk czechosłowackich 23 stycznia 1919 roku, który spowodował wybuch walk polsko- czechosłowackich o Śląsk Cieszyński.

Rada Narodowa Śląska Cieszyńskiego Po ustaleniu linii demarkacyjnej RNKC sprawowała władzę na terenach zajętych przez wojska polskie. Po odwołaniu planowanego plebiscytu na Śląsku Cieszyńskim i ostatecznym podziale Księstwa Cieszyńskiego pomiędzy Polskę i Czechosłowację w dniu 28 lipca 1920 roku RNKC zakończyła swą działalność, oddając władzę administracji RP. Na podstawie ustalonej w 1918 roku przez RNKC granicy etnicznej Polska zajęła w październiku 1938 roku część czechosłowackiego Śląska Cieszyńskiego (Zaolzie).

Polska Komisja Likwidacyjna Polska Komisja Likwidacyjna– tymczasowy organ władzy polskiej dla zaboru austriackiego w latach 1918–19. Zadaniem Komisji Likwidacyjnej była likwidacja stosunków państwowo- prawnych łączących Galicję z Austro-Węgrami oraz utrzymanie bezpieczeństwa i spokoju publicznego do czasu utworzenia niepodległego państwa polskiego. 28 października 1918 r. w Krakowie odbyło się spotkanie posłów z Galicji. W skład tymczasowego prezydium Komisji weszli: Wincenty Witos - przewodniczący, Ignacy Daszyński - od 6 listopada w Lublinie, jako premier Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej

Polska Komisja Likwidacyjna Tymczasowy Komitet Rządzący z siedzibą we Lwowie został utworzony 25 listopada 1918 r. w celu sprawowania tymczasowej władzy w Galicji Wschodniej. Polska Komisja Likwidacyjna, wraz z lwowskim Tymczasowym Komitetem Rządzącym, została zniesiona dekretem Naczelnika Państwa z 10 stycznia 1919, a oba te organy zastąpiła Komisja Rządząca dla Galicji, Śląska Cieszyńskiego, Spiszu i Orawy.

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej (znany również jako rząd lubelski) – utworzony w Lublinie w nocy z 6 na 7 listopada 1918 roku. Urzędował tamże do 12 listopada 1918 r. (choć faktycznie zakończył urzędowanie 17 listopada 1918 r.). Premier: Ignacy Daszyński Rząd grupował przede wszystkim przedstawicieli lewicy – PPS, PPSD oraz PSL „Wyzwolenie”. Dlatego program rządu można określić jako lewicowy, ale niekomunistyczny – przemiany miały nastąpić nie w drodze rewolucji, ale reform parlamentarnych.

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej W swoim manifeście rząd ten pretendował do miana ogólnopolskiego, nie dzielnicowego, ogłaszając: „Państwo polskie, obejmujące sobą wszystkie ziemie, zamieszkałe przez lud polski, z własnym wybrzeżem morskim, stanowić ma po wszystkie czasy Polską Republikę Ludową”

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej W swoim programie politycznym wymieniał: natychmiastowe rozwiązanie Rady Regencyjnej, zapowiadał zwołanie jeszcze w tym roku sejmu ustawodawczego wybranego w demokratycznych wyborach, który obierze Prezydenta; całkowite polityczne i obywatelskie równouprawnienie wszystkich obywateli bez różnicy pochodzenia, wiary i narodowości, wolność sumienia, druku, słowa, zgromadzeń, pochodów, zrzeszeń, związków zawodowych i strajków; uznanie wszystkich donacji i majoratów jak również lasów zarówno prywatnych i dawnych rządowych własnością państwową;

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej ustalał w przemyśle, rzemiosłach i handlu 8-godzinny dzień pracy. Zapowiadał utworzenie armii oraz szeroki program reform, w tym nacjonalizację przemysłu, a także reformy rolne oraz stworzenie ram ochrony socjalnej pracowników. zapowiadał po ukonstytuowaniu władz rządowych powołanie demokratycznych rad gminnych, sejmików powiatowych i samorządów miejskich, jak również do zorganizowanie milicji ludowej. wskazywał na konieczność zapewnienia taniej żywności w oparciu o organizacje samorządowe i społeczne.

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej Ponadto rząd zapowiadał wniesienie pod obrady Sejmu ustawodawczego: przymusowego wywłaszczenia i zniesienia wielkiej i średniej własności ziemskiej i oddanie jej w ręce ludu pracującego pod kontrolą państwową; upaństwowienia kopalń, salin, przemysłu naftowego, dróg komunikacyjnych oraz innych działów przemysłu, gdzie się to da od razu uczynić; udziału robotników w administracji tych zakładów przemysłowych, które nie zostaną od razu upaństwowione;

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej prawo o ochronie pracy, ubezpieczeniu od bezrobocia, chorób i na starość; konfiskaty kapitałów, powstałych w czasie wojny ze zbrodniczej spekulacji artykułami pierwszej potrzeby i dostaw do wojska; wprowadzenie powszechnego, obowiązkowego i bezpłatnego świeckiego nauczania szkolnego.

POWRÓT PIŁSUDSKIEGO Po powrocie Józefa Piłsudskiego z Magdeburga dzień 11 listopada był dniem wielkiej manifestacji i strajku powszechnego PPS w Warszawie na rzecz poparcia rządu Daszyńskiego. Wówczas to delegacja PPS chciała wręczyć Józefowi Piłsudskiemu czerwony sztandar. Piłsudski odmówił stwierdzając, że „ma obowiązek działania w imieniu całego narodu”. Rada Regencyjna w obliczu tych wydarzeń przekazała Piłsudskiemu władzę nad wojskiem.

POWRÓT PIŁSUDSKIEGO 12 listopada Ignacy Daszyński udał się wraz z częścią rządu do Warszawy i złożył dymisję na ręce Józefa Piłsudskiego. 13 listopada odbyła się kolejna blisko 50 tys. demonstracja PPS, w trakcie której przemówił Ignacy Daszyński. Demonstranci udali się następnie Plac Zamkowy i zawiesili czerwony sztandar na Zamku Królewskim w Warszawie. Zygmunt Zaremba, wybitny działacz PPS wspominał:

POWRÓT PIŁSUDSKIEGO „Myślę, że manifestacja ta zaważyła mocno na szali dalszych wydarzeń. Tego dnia Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu zwierzchnią władzę nad swoją administracją, a Piłsudski zgodził się, że rekonstrukcje rządu przeprowadzi Daszyński” Piłsudski dekretem z dnia 14 listopada powierzył Daszyńskiemu misję tworzenia rządu. W wydanym Dekrecie Piłsudski stwierdził:

„Licząc się z potężnemi prądami, zwyciężającemi dzisiaj na Zachodzie i Wschodzie Europy, zdecydowałem się zamianować prezydentem gabinetu pana posła Ignacego Daszyńskiego, którego długoletnia praca patrjotyczna i społeczna daje mi gwarancję, że zdoła w zgodnej współpracy z wszystkiemi żywiołami przyczynić się do odbudowy dźwigającej się z gruzów Ojczyzny”.

NACZELNA RADA LUDOWA Naczelna Rada Ludowa organizacja polityczna zaboru pruskiego. Powstała w 1916 roku w Poznaniu jako nielegalny Komitet Międzypartyjny, nazywany też Centralnym Komitetem Obywatelskim. Przez cała I wojnę światową organizacja popierała ententę, ściśle współpracując z Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu, który uznawała za legalne władze Polski. W dniu kapitulacji Niemiec, 11 listopada 1918 Komitet ujawnił się zmieniając nazwę na Radę Ludową. 14 listopada ponownie zmieniono nazwę, na Naczelną Radę Ludową. Sejm Dzielnicowy, który obradował w Poznaniu, 5 grudnia uznał NRL za legalną władze państwową, zaś 6 grudnia NRL wyłonił Komisariat, czyli organ wykonawczy.

NACZELNA RADA LUDOWA Początkowo NRL popierała pokojowe przejęcie ziem zaboru pruskiego przez odradzające się państwo polskie, jednak wybuch powstania wielkopolskiego wymusił zmianę stanowiska i przejęcie kontroli cywilnej i wojskowej nad wyzwolonymi ziemiami. Po zakończeniu powstania uzgodniono stopniowe włącznie Wielkopolski w ramy odrodzonego Państwa. Następnie 19 sierpnia NRL uległo samo rozwiązaniu. Zakończyło to proces przejmowania władzy w Wielkopolsce przez Rząd RP.

RZĄD JĘDRZEJA MORACZEWSKIEGO Wobec nieudanych negocjacji z przedstawicielami Narodowej Demokracji, Daszyński ustąpił. Na jego miejsce Piłsudski powołał (na wniosek Daszyńskiego) w nocy 17 listopada Jędrzeja Moraczewskiego który stworzył rząd będący faktycznie kontynuacją rządu Ignacego Daszyńskiego.

RZĄD JĘDRZEJA MORACZEWSKIEGO Rząd Jędrzeja Moraczewskiego – gabinet pod kierownictwem socjalistycznego premiera Jędrzeja Moraczewskiego, utworzony 18 listopada 1918 przez Józefa Piłsudskiego. Politycznie był częściowo kontynuacją rządu lubelskiego Ignacego Daszyńskiego, który podporządkował się Józefowi Piłsudskiemu. Gabinet ten ogłosił m.in. powszechne prawo wyborcze (obejmujące również kobiety), ustanowił ośmiogodzinny dzień pracy, zagwarantował legalność związków zawodowych i prawo do strajku, wprowadził inspekcję pracy oraz ubezpieczenia chorobowe.

RZĄD JĘDRZEJA MORACZEWSKIEGO Rząd ustąpił 16 stycznia 1919 po konsultacjach z Piłsudskim, który dążył do porozumienia z prawicą oraz uspokojenia sytuacji w niepodległej Polsce. Endecja uważała bowiem gabinet Moraczewskiego za zbyt radykalny, zaś jej zwolennicy odmawiali wykonywania jego poleceń (m.in. płacenia podatków). Także za granicą niechętnie widziano rząd składający się z byłych sojuszników Niemiec.

RZĄD IGNACEGO PADEREWSKIEGO Rząd Ignacego Jana Paderewskiego – gabinet pod kierownictwem premiera Ignacego Jana Paderewskiego, utworzony 16 stycznia1919 roku przez Józefa Piłsudskiego po ustąpieniu rządu Jędrzeja Moraczewskiego. Rząd ustąpił 9 grudnia 1919.

RZĄD IGNACEGO PADEREWSKIEGO polski pianista, kompozytor, działacz niepodległościowy, mąż stanu i polityk. Pod jego bezpośrednim wpływem prezydent Woodrow Wilson umieścił w swoim ultimatum uzależniającym podpisanie przez Stany Zjednoczone Traktatu Wersalskiego 13 punkt domagający się zgody stron traktatu na rezurekcję Polski – dzięki któremu w traktacie zapisano utworzenie niepodległego państwa polskiego. Wkrótce po jego utworzeniu, od 1919 roku sprawował funkcje premiera i ministra spraw zagranicznych RP.