Obrazy raju w głównych tradycjach religijnych Próba wyjaśnienia różnic

Kwestie podstawowe 1. Ogromna różnorodność i złożoność tradycji religijnych. 2. Obrazy (wyobrażenia, wierzenia) raju nie są czymś oddzielnym od doktryn tradycji religijnych, w których powstały i funkcjonują. Wiążą się więc ze sposobami na jakie tradycje te rozumieją i opisują Boga (lub bogów), świat i człowieka.

Raj a rozumienie Boga, świata i człowieka – podstawy różnic między tradycjami religijnymi Dwa podstawowe modele rozumienia i przeżywania czasu: cykliczny i linearny. Doświadczenie i opis zła oraz koncepcje wybawienia od niego (zbawienia, wyzwolenia itd.).

Czas cykliczny – na czym polega?

Co płynie z cyklicznej koncepcji czasu? Doświadczenie ciągłej zmienności, która jest jednocześnie iluzją (ułudą) – skoro wszystko się powtarza, zmiana nie oznacza czegoś rzeczywiście nowego; Sam świat jest bez początku i bez końca, ewentualne działania stwórcze oraz ingerencje istot nadludzkich mają miejsce w ramach tej wiecznej struktury i jej samej nie mogą zmienić; Świat jest strukturą zamkniętą i poddaną przeznaczeniu, rozumianemu jako sposób funkcjonowania samego świata – koncepcje przyczynowości; Bycie w świecie (istnienie) oznacza poddanie jego prawom (dotyczy to także istot nadludzkich); Samo istnienie w obrębie świata jest niekończące się, ale pozbawione celu; Cykliczność jest modelem dla rozumienia każdego istnienia – reinkarnacja.

Czas linearny – na czym polega? Początek (stworzenie) świata Koniec świata Czas trwania świata Po końcu świata nastaje nowy świat. ∞

Co płynie z linearnej koncepcji czasu? Zmienność, której doświadczamy ma charakter unikalny i realny; Świat ma początek i koniec, jest powoływany do istnienia i doprowadzany do końca przez kogoś Innego, kto jest też źródłem/dawcą praw, wg których stworzenie ma działać; Świat jest strukturą otwartą w znaczeniu wychylenia ku przyszłości, w której nasze decyzje mają realne skutki (i w tym świecie i w przyszłym) – koncepcje odpowiedzialności; Jeśli istnieje przeznaczenie, wynika ono z woli istot nadludzkich (a nie ze sposobu działania świata); Bycie w świecie oznacza aktywne przeżywanie danego sobie odcinka czasu; istoty nadludzkie są poza- i ponadświatowe i ingerują w świat „z zewnątrz” i mogą wprowadzać w nim zmiany; Istnienie w obrębie świata ma swój początek i koniec, a jego charakter jest celowy; Dotarcie do punktu końcowego oznacza zostawienie za sobą „tego świata” i przejście na inny poziom istnienia.

Zło… Tradycje „cykliczne”: Człowiek jest elementem świata, w obrębie którego on sam nie ma mocy sprawczej; Człowiek żyje w świecie iluzji, ale jest tego nieświadomy; Jest związany łańcuchami przyczynowości – jego czyny tworzą na zasadzie przyczyny i skutku (nie kary lub nagrody) pewne stany i doświadczenia, które mają wpływ na kolejne stany istnienia; brak świadomości na temat charakteru rzeczywistości wpływa na jego działania; Kolejne stany istnienia (wcielenia) mają charakter automatyczny, nie da się ich uniknąć ani rozwiązać bez specjalnego podejścia.

Zło… Tradycje „linearne”: Doświadczenie zmienności (upływu czasu, „terroru historii”) jest źródłem smutku i poczucia niestałości; Człowiek doświadcza własnej skończoności i przygodności (moje istnienie jest niekonieczne; dotyka mnie ból i cierpienie, które mogą zniszczyć to jedyne życie, które mam); Człowiek jest oddzielony od istot nadludzkich, po pierwsze, przez swoją własną skończoność (relacja stworzenia do Stwórcy), a po drugie przez złamanie nadanych przez nie praw (grzech); Człowiek ponosi odpowiedzialność za swoje realne złe czyny, zło, które go dotyka (również doświadczenia fizyczne) nie jest iluzoryczne.

…oraz koncepcje wybawienia od niego Zbawienie (wyzwolenie) wymaga przezwyciężenia mechanizmu przyczynowości = wydostania się poza system świata. Zbawienie wymaga usunięcia doświadczenia przemijalności, strachu przed cierpieniem i śmiercią, oddzielenia od istot nadludzkich oraz przemiany świata w taki, w którym nie byłoby zła.

Jak to się ma do obrazów raju w różnych tradycjach religijnych?

Tradycje „cykliczne” Tj. hinduizm i buddyzm mają koncepcje wielu rajów (nieb, miejsc przebywania bogów i błogosławionych ludzi, itp.), ale nie są one ostatecznym celem, do którego należy dążyć.

Opowieść o umarłym człowieku i Wisznu W ostatnim niebie nie było nic tylko koło istnienia, na którym obraca się świat.

Właściwe wybawienie to: Hinduizm: moksza (wyzwolenie), oznaczające osiągnięcie stanu umysłu wolnego od maya (iluzji), a po śmierci zjednoczenie jaźni (atman) z Absolutem (brahman) i uwolnienie od przymusu kolejnych egzystencji; Buddyzm: nirvana (zgaśnięcie), oznaczająca zanik wszelkich pragnień i namiętności, a przez to uwolnienie od istnienia rozumianego jako przywiązanie do koła wcieleń (samsara).

Tradycje „linearne” Tj. judaizm, chrześcijaństwo i islam mówią o raju jako o ostatecznym miejscu przebywania zbawionych.

Olam hab’a Rav (II/III w.): W Świecie Przyszłym nie będzie jedzenia, picia, prokreacji, negocjacji handlowych, żadnej zazdrości, nienawiści i konkurencji, lecz raczej sprawiedliwi będą siedzieć w swoich koronach na głowach, radując się chwałą Boskiej Obecności”.

Jannah

Raj – wizja uszczęśliwiająca

Dziękuję za uwagę