Z dziejów prawa - przestępstwo NSP rok I Tomasz Resler Zakład Historii Administracji

I. Uwagi ogólne: MATERIALNE PRAWO KARNE - dziedzina prawa określająca: czyny będące przestępstwami, kary grożące za popełnienie przestępstw, zasady odpowiedzialności karnej (jak również środki karne i zabezpieczające stosowane w związku z naruszeniem prawa karnego) Dwoma kluczowymi pojęciami dla materialnego prawa karnego są: przestępstwo kara

II. Pojęcie przestępstwa: współczesna definicja przestępstwa – czyn społecznie szkodliwy, bezprawny, zawiniony i zabroniony pod groźbą kary przez ustawę, w dawnym prawie przestępstwo pojmowane było w sensie wyłącznie materialnym, tj. jako czyn niedozwolony, społecznie szkodliwy, uznawany za taki przez zwyczaj (obyczaj), za przestępstwo uważano więc czyn wyrządzający szkodę (krzywdę) bądź to jednostce (ewentualnie rodowi, rodzinie), względnie społeczeństwu (naruszający bowiem pokój, bezpieczeństwo powszechne, ład i porządek publiczny), w średniowieczu (a także jeszcze w czasach wczesno-nowożytnych) przestępstwo uważano również za grzech obrażający Boga, dlatego za przestępstwa uważano również czyny naruszające zasady religii, choćby nawet czyn formalnie (tj. przez prawo świeckie) nie był zakazany,

II. Pojęcie przestępstwa: przez wieki w europejskich systemach prawnych nie znano formalnego pojmowania przestępstwa, tj. jako czynu zdefiniowanego w ustawie, zagrożonego karą w ustawie, obowiązującej w chwili jego popełnienia, ten formalny sposób pojmowania przestępstwa, wyrażany łacińską formułą nullum crimen sine lege poenali anteriori, jako pierwiastek konstytuujący przestępstwo i warunkujący jego karalność, zaczął ugruntowywać się w europejskich systemach prawnych dopiero w drugiej połowie XVIII wieku, pod wpływem filozofii oświecenia.

III. Podział przestępstw: Przestępstwa publiczne i prywatne: za wzorem rzymskim dzielono przestępstwa na: publiczne, prywatne, podstawą tego dychotomicznego podziału była kombinacja dwóch elementów: charakteru chronionego interesu (dobro prywatne, czy publiczne), oraz trybu ścigania (skarga prywatna, czy publiczna). Causa maiores i minores: przestępstwa dzielono również na: causa maiores (sprawy większej wagi), causa minores (sprawy mniejszej wagi), kryterium podziału stanowiła w tym wypadku waga (ciężar) przestępstwa (wielkość szkody, stopień naruszenia porządku publicznego), waga przestępstwa przesądzała jednocześnie o właściwości sądu,

IY. Podziały regionalne przestępstw: NIEMCY:  w Niemczech (głównie za pośrednictwem Zwierciadła Saskiego) ukształtował się podział na: przestępstwa zagrożone karami “na gardle i ręku” (stosowane za najcięższe przestępstwa) – zaliczono do nich karę śmierci i karę okaleczenia), przestępstwa zagrożone karami “na skórze I włosach” (stosowane za lżejsze przestępstwa) – były to różnorodne kary chłosty, o charakterze hańbiącym (dodatkowa dolegliwość, obok fizycznej).  ANGLIA:  w Anglii ukształtował się podział na: zbrodnie (felony) – zagrożone karą śmierci i konfiskatą mienia, zbrodnia kwalifikowana (high treason) – ZDRADA GŁÓWNA występki (misemeanour) - zagrożone grzywną, chłostą, karami arbitralnymi, orzekanymi według uznania sędziego.

IV. Podziały regionalne przestępstw:  FRANCJA: we Francji wyróżniano: przestępstwa „gardłowe” - zagrożone karą śmierci, przestępstwa „niegardłowe” - zagrożone różnymi karami, lecz nie karą śmierci.  TENDENCJE: z czasem (w czasach wczesnonowożytnych) za wzorem włoskim coraz bardziej upowszechniał się w Europie kontynentalnej trójpodział przestępstw na: najcięższe (crimina atrocissima) – zagrożone kwalifikowaną karą śmierci, ciężkie (atrocia) – zagrożone zwykłą karą śmierci, lekkie (levia) – zagrożone pozostałymi karami.

V. Cechy charakterystyczne przestępstw w średniowieczu: generalnym podziałem przestępstw do czasów nowożytnych był podział na przestępstwa prywatne (które w średniowieczu stanowiły zdecydowaną większość) i publiczne (początkowo nieliczne), dominacja w średniowieczu przestępstw prywatnych wynikała z założenia, że krzywda (szkoda) wyrządzona jednostce czynem zabronionym przez inną jednostkę, stanowi prywatną sprawę w stosunkach pomiędzy pokrzywdzonym (ewentualnie rodem lub rodziną poszkodowanego), a sprawcą czynu, w przypadku popełnienia przestępstwa uznawanego za prywatne sprawiedliwości można było dochodzić: bądź to w drodze samopomocy (zwanej krwawą zemstą, pomstą rodową lub wróżdą), bądź sądownie, na podstawie prywatnej skargi kierowanej do sądu,

V. Cechy charakterystyczne przestępstw w średniowieczu: ZASADA PRYWATNOPRAWA: prawo średniowieczne cechowała zasada prywatnoprawna, której SKUTKIEM było między innymi to, że zdecydowana większość czynów zabronionych miała charakter prywatny (bowiem bezpośrednio skierowane były one przeciwko dobrom prywatnym i bezpośrednio naruszały dobro jednostki), W KONSEKWENCJI w czasach średniowiecznych do przestępstw prywatnych zaliczano większość tzw. przestępstw pospolitych, takich jak przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu (np. zabójstwo, okaleczenie, zranienie), gwałty na osobie (np. porwanie, bezprawne uwięzienie, zgwałcenie) i gwałty na majątku (np. kradzież, oszustwo, podpalenie), BRAK ROZRÓŻNIENIA BEZPRAWIA KARNEGO I CWILNEGO: inną konsekwencją wynikającą pośrednio z zasady prywatnoprawnej było również to, że przez długi czas (w zasadzie przyjąć można, że przez cały okres średniowiecza) nie rozróżniano bezprawia karnego od cywilnego,

V. Cechy charakterystyczne przestępstw w średniowieczu: wyrządzenie każdej szkody uważano za przestępstwo, także takiej, która współcześnie powszechnie zaliczana jest do materii prawa cywilnego, i tak np. na równi z kradzieżą traktowano nieoddanie długu w terminie uznając, że w obu wypadkach powstała krzywda i szkoda, której trzeba dochodzić na tej samej drodze (tj. na drodze samopomocy lub na drodze postępowania sądowego), w niektórych średniowiecznych prawach niewypłacalny dłużnik odpowiadał pierwotnie swoją osobą przed wierzycielem, który mógł go nawet zabić.

VI. Klasyfikacja przestępstw prywatnych: PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO ŻYCIU: MORDERSTWO kwalifikowana, cięższa forma zabójstwa, zabójstwo dokonywane potajemnie (gdy sprawca zacierał ślady zbrodni, np. wrzucając ciało do studni, potajemnie, skrycie zakopując ciało), gdy sprawca chciał w ten sposób zataić fakt popełnienia morderstwa, choć w czasach średniowiecznych nie znano jeszcze ogólnej konstrukcji winy, jako warunku karalności sprawcy czynu zabronionego, to jednak założyć należy u podstaw tego rozróżnienia tkwiła próba uwzględnienia (przy wymiarze kary) woli i świadomości sprawcy, gdy więc sprawca chciał zataić fakt popełnienia zbrodni domniemywano, że czynu swego dokonał świadomie, zapewne z chęci zysku lub innych, karygodnych, tzw. „niskich” pobudek,  

VI. Klasyfikacja przestępstw prywatnych: ZABÓJSTWO czyn, którego popełnienie sprawca starał się upublicznić, ujawnić (np. gdy sprawca obwieszczał o zabójstwie sąsiadom, gdy wystawiał ciało na rozstajach dróg), takie zachowanie sprawcy przekonywało o nieumyślnym charakterze popełnionego czynu, w średniowieczu karą za morderstwo i zabójstwo była tzw. „główszczyzna” (kara „za głowę”, czyli kara majątkowa o charakterze odszkodowawczym uiszczana na rzecz rodu ofiary), różnica (wymiar sankcji) – kilkukrotnie wyższa kara za morderstwo, niż za zwykłe zabójstwo (z reguły 3-krotna główszczyzna), KREWNOBÓJSTWO (ojcobójstwo, dzieciobójstwo, także małżonkobójstwo)   krewnobójstwo uznawano za zabójstwo kwalifikowane, wyjątkowo odrażające, zasługujące na szczególne potępienie, dlatego też, choć krewnobójstwo miało charakter przestępstwa prywatnego, to jednak karane było karami publicznymi: śmiercią, wygnaniem, konfiskatą majątku,

VI. Klasyfikacja przestępstw prywatnych:  SAMOBÓJSTWO   czynem karalnym w prawach średniowiecznych, lecz również jeszcze w początkach czasów nowożytnych było samobójstwo, konsekwencją samobójstwa była z reguły konfiskata majątku samobójcy na rzecz państwa (panującego), stosowano „kary na trupie” (w przypadku udolnego samobójstwa), karę wygnania lub środek zabezpieczający, polegający na odizolowaniu nieudolnego samobójcy od pozostałych członków społeczności, poprzez umieszczenie go w jakimś miejscu odosobnienia, samobójstwo wykluczało z reguły kościelny pogrzeb i pochówek na cmentarzu, samobójców chowano na rozstajnych drogach i przebijano palem,

VI. Klasyfikacja przestępstw prywatnych: PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO ZDROWIU: OKALECZENIE (ochromienie): było to przestępstwo, którego skutkiem było spowodowanie trwałego kalectwa u poszkodowanego (najczęściej przybierało postać obcięcia części ciała),   ZRANIENIE: polegało na zadaniu poszkodowanemu przez sprawcę ran sinych lub krwawych, nie powodujących jednak trwałego kalectwa, do zranień zaliczano również pobicie (chyba, że spowodowało ono trwałe okaleczenie), w średniowieczu karą za zranienia lub okaleczenie była tzw. „nawiązka” (kara majątkowa o charakterze odszkodowawczym na rzecz poszkodowanego),

VI. Klasyfikacja przestępstw prywatnych: PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO WOLNOŚCI: SPRZEDAŻ WOLNEJ OSOBY JAKO NIEWOLNIKA: przestępstwo to traktowane było tak jak zabójstwo PORWANIE NIEWIASTY: właściwe porwanie (raptus tj. uprowadzenie wbrew woli niewiasty), było to porwanie w celu żądania okupu, lub częściej, w celu odbycia z niewiastą czynów nierządnych, takie przestępstwo z reguły karane było śmiercią, UPROWADZENIE : dokonane za zgodą kobiety – karano łagodniej, celem takiego uprowadzenia było z reguły zawarcie z niewiastą związku małżeńskiego,

VI. Klasyfikacja przestępstw prywatnych: takie przestępstwo karano znacznie łagodniej pod warunkiem, że rzeczywiście wkrótce doszło do zawarcia związku małżeńskiego pomiędzy uprowadzającym, a uprowadzaną, do takiego uprowadzenia uciekano się zwłaszcza w przypadku, gdy ród (czy to mężczyzny, czy niewiasty dążącej do zawarcia związku małżeńskiego) sprzeciwiał się takiemu małżeństwu, czyn ten miał więc charakter swego rodzaju presji, mającej przede wszystkim skłonić prawnych opiekunów kobiety, do wyrażenia zgody na zawarcie małżeństwa lub wprost miał stanowić środek umożliwiający zawarcie związku małżeńskiego wbrew stanowisku prawnych opiekunów niewiasty, w przypadku takiego uprowadzeniu, z reguły pod warunkiem rzeczywistego zawarcia związku małżeńskiego pomiędzy uprowadzającym, a uprowadzoną, kara ograniczała się do stosownego pieniężnego zadośćuczynienia na rzecz rodu uprowadzonej,

VI. Klasyfikacja przestępstw prywatnych: PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO MORALNOŚCI, RODZINIE I DORYM OBYCZAJOM: CUDZOŁÓSTWO początkowo mogło dotyczyć tylko kobiety – kara pozostawała w gestii męża, cudzołóżca mógł być na miejscu zabity przez męża niewiernej niewiasty, jeśli udało mu się uniknąć natychmiastowej śmierci z rąk poszkodowanego, obowiązany był uiścić nawiązkę, z czasem zaczęto uznawać zbrodniczy charakter cudzołóstwa również wówczas, gdy zdrady małżeńskiej dopuścił się mężczyzna, KAZIRODZTWO traktowane bardzo surowo, kazirodztwo karano śmiercią, bądź wygnaniem, z reguły również konfiskatą majątku,

VI. Klasyfikacja przestępstw prywatnych: w wymiarze kary za to przestępstwo istotne znaczenie miał stopień pokrewieństwa (powinowactwa) stron stosunku kazirodczego (im dalszy tym mniej surową karę nakładano na winowajcę, np. chłostę lub banicję), PROSTYTUCJA prostytucja, jako taka, nie zawsze była czynem karalnym, w prawach miejskich regułą stała się karalność jedynie tzw. „pokątnej prostytucji”, profesja wykonywana w miejskim domu publicznym nie stanowiła przestępstwa, STRĘCZYCIELSTWO przestępstwem było natomiast stręczycielstwo, czyli nakłanianie innej osoby do prostytucji (nierządu),

VI. Klasyfikacja przestępstw prywatnych: NIERZĄD pojęcia nierządu (we wczesnym zwłaszcza średniowieczu) nie ograniczano (jak dziś) wyłącznie do prostytucji, pod pojęciem nierządu rozumiano utrzymywanie jakichkolwiek pozamałżeńskich stosunków seksualnych, nierządem były więc stosunki seksualne pomiędzy partnerami stanu wolnego (niezamężnymi, nieżonatymi), nierządem było np. utrzymywanie stosunków seksualnych pomiędzy wolną kobietą a niewolnikiem, nierząd (najdawniejszymi czasy) karano śmiercią lub karami mutylacyjnymi (tj. okaleczającymi, np. kastracją), z czasem karalność nieco złagodzono, stosując w późniejszych czasach najczęściej chłostę i wygnanie,

VI. Klasyfikacja przestępstw prywatnych: HOMOSEKSUALIZM z reguły karany śmiercią, SODOMIA rozumiana jako stosunki seksualne pomiędzy człowiekiem i zwierzęciem, podlegały karze śmierci (z reguły poprzez spalenie na stosie), za przestępstwo uznawano jednak również:   STOSUNKI SEKSUALNE POMIĘDZY PARTNERAMI POCHODZĄCYMI Z RÓŻNYCH STANÓW, STOSUNKI SEKSUALNE POMIĘDZY PARTNERAMI RÓŻNYCH WYZNAŃ np. chrześcijanina z Żydówką, muzułmanina z chrześcijanką itd., te przestępstw karano jednak z reguły nieco łagodniej, najczęściej chłostą i wygnaniem,

VI. Klasyfikacja przestępstw prywatnych: 5. PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO MIENIU I ZAUFANIU PUBLICZNEMU: KRADZIEŻ zabór cudzego mienia ruchomego dokonywany potajemnie/skrycie, KRADZIEŻ KWALIFIKOWANA, na przykład: dokonywana w szczególnej porze (nocą), („nocnego złodzieja”, złapanego „na gorącym uczynku” można było bezkarnie zabić), w miejscu obdarzonym szczególnym „mirem”, tj. szczególną ochroną prawną (np. w kościele), RABUNEK zabór cudzego mienia dokonywany jawnie, ROZBÓJ zabór mienia dokonany z użyciem gwałtu, czyli przemocy,

VI. Klasyfikacja przestępstw prywatnych: 5. PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO MIENIU I ZAUFANIU PUBLICZNEMU: PODPALENIE jego kwalifikowaną formą, z reguły traktowaną surowiej było podpalenie nocą, podobnie, jak „nocnego złodzieja”, „nocnego podpalacza” złapanego „na gorącym uczynku” można było bezkarnie zabić, FAŁSZERSTWA (różnego rodzaju) np. dokumentów, miar i wag, pieniędzy OSZUSTWA zjawisko częste zwłaszcza podczas gier hazardowych, posługiwanie się „lewymi” kartami, „lewymi kośćmi”,  LICHWA przestępstwo polegające na pobieraniu odsetek od udzielonego kredytu (wyższych, niż prawem dopuszczone),

VI. Klasyfikacja przestępstw prywatnych: 5. PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO CZCI: cześć jednostki odgrywała w dawnych czasach dużą rolę, człowiek, silnie osadzony na określonym szczeblu drabiny społecznej, był w pierwszym rzędzie nie tyle indywidualną jednostką, lecz przede wszystkim członkiem swego stanu, jeżeli jego poważanie społeczne doznało uszczuplenia lub zmiany, stawał się kimś innym, szczególnej ochronie prawnej podlegała zwłaszcza cześć rycerska, która wyodrębniła się wraz z wykształceniem się w średniowieczu pojęcia honoru szlacheckiego (czci rycerskiej), wśród przestępstw przeciwko czci wyróżniano: POTWARZ polegała ona na zarzuceniu komuś: przestępstwa, uprawiania nierządu lub pochodzenie z nierządnicy, od XVI wieku potwarzy (kalumnii) dokonywano często w formie drukowanych paszkwili, co umożliwiało ich szerokie rozpowszechnianie,

VI. Klasyfikacja przestępstw prywatnych: ZNIEWAGA (obelga) mogła mieć postać zniewagi: czynnej (bo dokonanej czynem, np. spoliczkowanie, targanie za włosy), słownej (bowiem dokonanej słowem, tj. polegającej na obrzuceni słowami powszechnie uznawanymi za obraźliwe), 6. PRZESTĘPSTWA DOMINALNE: w prawie wiejskim (tj. obowiązującym chłopów) istniała specyficzna grupa przestępstw sui generis wynikających z charakteru stosunku dominialnego (czyli ze stosunku prawnego łączącego pana włości z jego poddanymi, chłopami), były to zwłaszcza przestępstwa przeciwko interesom dominialnym dworu, do przestępstw takich należały zwłaszcza:

VI. Klasyfikacja przestępstw prywatnych: ZBIEGOSTWO czyli porzucenie gruntu przez chłopa przywiązanego do ziemi, który bez pańskiej zgody nie mógł opuścić nieruchomości,   NIEWYKONYWANIE POWINNOŚCI PODDAŃCZYCH np. nieposłuszeństwo wobec pańskich rozkazów, zaniedbywanie obowiązków pańszczyźnianych, NARUSZENIE PAŃSKICH MONOPOLI np. przymusu mlewnego, przymusu propinacyjnego, ZNIEWAGA URZĘDNIKÓW DWORSKICH (czynna lub słowna)

VII. Klasyfikacja przestępstw publicznych: do przestępstw publicznych, tj. ściganych z urzędu przez władzę państwową, za które z zasady wymierzano surowe kary publiczne (a nie pieniężne kary odszkodowawcze zasądzane na rzecz poszkodowanego, ewentualnie jego rodu) zaliczano takie czyny, które naruszały interes ogółu, całej zbiorowości, czyny, które godziły w porządek publiczny i zagrażały egzystencji (przetrwaniu) całej społeczności, krąg przestępstw publicznych nie był ani stały, ani ściśle określony, był wąski w okresach słabości władzy państwowej, rozszerzał się natomiast w miarę jej wzrostu, w miarę umacniania się struktur państwowych, przestępstwa te podlegały najsurowszym karom: karze śmierci (zwykle w formie kwalifikowanej, często śmierć poprzedzona była okaleczeniem), wygnania, konfiskaty majątku,

VII. Klasyfikacja przestępstw publicznych: PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO PAŃSTWU LUB PANUJĄCEMU: czyny te ścigane były przez władzę państwową w oparciu o kryterium uznaniowe, panujący sam określał zarówno krąg tych przestępstw, jak również sposób ich ścigania i karania, od XIII w. dla przestępstw tych (za wzorem rzymskim) przyjęła się nazwa i konstrukcja prawna „zbrodni obrazy majestatu” (crimen laesae maiestatis), pojęcie crimen laesae maiestatis ukształtowało się w okresie cesarstwa rzymskiego w wyniku przekształcenia z dawnej republikańskiej konstrukcji crimen imminutae maiestatis, obejmując czyny wymierzone przeciwko cesarzowi, o bliżej nieokreślonym, lecz ujmowanym bardzo szeroko stanie faktycznym: nastawanie na życie monarchy dążenie do pozbawienia go władzy wszelkie formy naruszenia czci panującego

VII. Klasyfikacja przestępstw publicznych: lekceważenie i nieposłuszeństwo wobec rozkazów władcy lub jego urzędników sprzysiężenie przeciw życiu panującego władcy powstanie przeciwko panującemu (bunt, rebelia) zdrada kraju: sprowadzenie nieprzyjaciela udzielenie mu pomocy przez dostarczenie żywności, koni, broni opuszczenie szeregów wojskowych (dezercja) czyny naruszające fiskalne interesy monarchy: fałszowanie monety naruszenie regaliów (czyli pewnych ekonomicznych monopoli panującego)

VII. Klasyfikacja przestępstw publicznych: 2. PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO RELIGII: przestępstwa przeciwko religii już w najdawniejszych, przedchrześcijańskich czasach uznawane były za przestępstwa publiczne i ścigano je z urzędu, czyny takie ścigane były „z urzędu” (pierwotnie przez całe plemię, wraz z rozwojem struktur państwowych – przez odpowiednie organy państwa), POWODEM zaliczenia przestępstw przeciwko religii do „publicznych”, czyli ściganych z urzędu, był fakt, że obrażone (zagniewane) bóstwo (Bóg) mogłoby zechcieć zemścić się na całej, obojętnej społeczności (przede wszystkim poprzez zesłanie różnorodnych klęsk żywiołowych), dlatego czyny takie bezwzględnie wymagały ukarania (by w ten sposób bóstwo, z czasem Boga, przebłagać, zadośćuczynić doznaną obrazę surową karą dla sprawcy niegodziwego czynu)

VII. Klasyfikacja przestępstw publicznych: w czasach średniowiecznych (po ugruntowaniu się chrześcijaństwa, potem również w epoce wczesno-nowożytnej) – religia i Kościół podlegały szczególnej ochronie prawnej, z uwagi na ich rolę w życiu dawnych społeczeństw, w średniowieczu grupa czynów skierowanych przeciwko religii ulegała stałej rozbudowie, u schyłku średniowiecza (za wzorem przestępstw przeciwko państwu i panującemu) dla tej kategorii czynów zabronionych przyjęła się nazwa i konstrukcja prawna „zbrodni obrazy majestatu boskiego” (crimen laesae maiestatis divinae),

VII. Klasyfikacja przestępstw publicznych: ZNIEWAŻENIE MIEJSC SAKRALNYCH OBRABOWANIE TRUPA (oraz zbezczeszczenie grobu) HEREZJE poglądy religijne będące odstępstwem od oficjalnej doktryny religii uznawanej za panującą, w późnośredniowiecznej Europie najpoważniejszymi, najbardziej zwalczanymi herezjami były zwłaszcza herezje: waldensów, Begardów, beginek, a w XV w. husytów, KRZYWOPRZYSIĘSTWO złożenie fałszywych zeznań pod przysięgą, przestępstwo to zaliczano z reguły do czynów skierowanych przeciwko religii, bowiem przysięgano na krzyż, biblię lub święte relikwie, krzywoprzysięstwo karano z reguły odcięciem ręki, palca lub kara śmierci,

VII. Klasyfikacja przestępstw publicznych: BLUŹNIERSTWO wypowiedzenie słów uwłaczających temu, co jest w religii uważane za święte, ŚWIĘTOKRADZTWO kradzież rzeczy uznawanej za świętą, bądź uświęconą, lub kradzież dokonana w miejscu uznawanym za święte lub uświęcone), zabór rzeczy narusza w takim wypadku jednocześnie cześć kultową łączoną z danym przedmiotem), APOSTAZJA odszczepieństwo; całkowite odstępstwo wyznawcy od wiary, od religii uznanej za religię panującą, najczęściej czyn przestępczy polegał na odstępstwie od katolicyzmu, np.: przejście na judaizm, Mahometanizm, w czasach nowożytnych na wyznania reformowane,

VII. Klasyfikacja przestępstw publicznych: 3. CZAROSTWO (uprawianie czarów, sortilegium, maleficium): PRZYCZYNY ZJAWISKA: wśród ofiar procesów o czary zdecydowaną większość (szacuje się, że ok. 90%) stanowiły kobiety, w dawnych czasach uważano bowiem, że kobiety (jako słabsze charakterem) w łatwy sposób wchodziły w kontakty z szatanem, teza o słabości charakteru kobiety powodowała przekonanie, że są one naturalnym, potencjalnym sprzymierzeńcem diabła, dzięki bezpośrednim kontaktom z szatanem, za pomocą czarów niewiasty-czarownice miały ściągnąć nieszczęścia na bliźnich (w postaci chorób, zarazy, nieurodzaju w rolnictwie, bądź hodowli, zaniku mleka u krów, a nawet bezpośrednio śmierci człowieka), niemałą rolę w ugruntowaniu takiego przekonania odegrał Kościół (zwłaszcza bulla papieża Innocentego VIII z roku 1484, która upoważniała inkwizytorów do tropienia czarownic), znaczącą rolę w umocnieniu i uzasadnieniu tej psychozy odegrał wkrótce powszechnie znany traktat dwóch niemieckich inkwizytorów zatytułowany „Młot na czarownice” (1478),

VII. Klasyfikacja przestępstw publicznych: 3. CZAROSTWO (uprawianie czarów, sortilegium, maleficium): CZASY „POLOWANIA NA CZAROWNICE” przestępstwo to znane było od najdawniejszych czasów (karano je klątwą, wygnaniem, chłostą lub karą śmierci), w państwie frankońskim kościół zaczął zajmować się ściganiem czarów już w VI wieku, często w powszechnym wyobrażeniu masowe procesy o czary, okres szczególnie nasilonego „polowania na czarownice” utożsamiany jest z „mrocznym, ciemnym i barbarzyńskim średniowieczem”, opinia ta jest jednak całkowicie mylna, oczywiście w średniowieczu miały miejsce procesy o czary, lecz w stosunku do czasów późniejszych, wczesno-nowożytnych, miały one charakter – rzec można – niemal incydentalny (z resztą w średniowieczu niezbyt liczne procesy o czary, często nie kończyły się śmiercią osoby oskarżonej o paranie się tym procederem), największe nasilenie „polowania na czarownice” przypadło w Europie (a także w Polsce, choć w stosunkowo mniejszym zakresie, niż np. w Niemczech, Francji, Włoszech, czy Hiszpanii) w czasach reformacji i kontrreformacji (tj. w dwóch pierwszych stuleciach nowożytnej epoki – czyli w wieku XVI, a zwłaszcza XVII),

VII. Klasyfikacja przestępstw publicznych: w wieku XVIII (zwłaszcza w drugiej jego połowie) zaczęto formalnie zaprzestawać wdrażania i prowadzenia procesów o czary (np. w Anglii – w roku 1736, w Polsce – w roku 1776), SKALA ZJAWISKA liczba ofiar „polowania na czarownice” jest współcześnie trudna do oszacowania, szacuje się, że w Polsce (ściślej w Koronie) liczba osób sądzonych o czary (w całym okresie od początku wieku XVI do połowy wieku XVIII) nie przekroczyła 15 tys., szczególne nasilenie zjawisko przybrało jednak na Śląsku (zwłaszcza Dolnym), pozostającym wówczas poza granicami państwa polskiego (tutaj liczbę sądzonych szacuje się na 30 tys., a więc 3-krotnie więcej niż w Polsce),