Pieniądz, stopa procentowa, bank Temat 5

Agenda 1. Istota pieniądza. 2. Funkcje i rodzaje pieniądza. 3. Siła nabywcza pieniądza i jej zmiany. 4. Banki i ich rola w gospodarce. 5. Mechanizm kreacji pieniądza w gospodarce. 6. Rynek pieniężny i kapitałowy.

Geneza pieniądza

Istota pieniądza Pieniądz - to powszechnie akceptowany środek wymiany dóbr i usług. Pieniądz to szczególny towar, powszechny ekwiwalent, jest ucieleśnieniem wartości wszelkich dóbr. Pieniądz jest instytucją gospodarczą powstałą w wyniku ewolucji i rozwoju procesu wymiany, służącą cyrkulacji i mierzeniu wartości. Pieniądz umożliwia mierzenie wartości towarów znajdujących się na rynku, ułatwia ich cyrkulację i wymianę i służy jako środek gromadzenia wartości (skarbu) i jako środek płatniczy; umożliwia wymianę międzynarodową spełniając funkcję pieniądza światowego.

Cechy pieniądza „Dobro” może zostać powszechnie zaakceptowane jako pieniądz tylko wówczas, gdy posiada następujące cechy:

Cechy pieniądza „Dobro” może zostać powszechnie zaakceptowane jako pieniądz tylko wówczas, gdy posiada następujące cechy: ◦ Powszechna akceptowalność – ogólna, bezsporna uznawalność pieniądza jako zamiennika towarów i usług;

Cechy pieniądza „Dobro” może zostać powszechnie zaakceptowane jako pieniądz tylko wówczas, gdy posiada następujące cechy: ◦ Powszechna akceptowalność; ◦ Względnie stabilna wartość – względnie trwałą siła nabywcza w czasie;

Cechy pieniądza „Dobro” może zostać powszechnie zaakceptowane jako pieniądz tylko wówczas, gdy posiada następujące cechy: ◦ Powszechna akceptowalność; ◦ Względnie stabilna wartość; ◦ Trwałość – odporność na zniszczenia i trudność sfałszowania ;

Cechy pieniądza „Dobro” może zostać powszechnie zaakceptowane jako pieniądz tylko wówczas, gdy posiada następujące cechy: ◦ Powszechna akceptowalność; ◦ Względnie stabilna wartość; ◦ Trwałość; ◦ Łatwość przechowywania i przenoszenia – pieniądz powinien być wygodny w użyciu, łatwy w przechowywaniu i przenoszeniu;

Cechy pieniądza „Dobro” może zostać powszechnie zaakceptowane jako pieniądz tylko wówczas, gdy posiada następujące cechy: ◦ Powszechna akceptowalność; ◦ Względnie stabilna wartość; ◦ Trwałość; ◦ Łatwość przechowywania i przenoszenia; ◦ Podzielność – pieniądz powinien być podzielny na dowolne części (nominały), aby umożliwić zawieranie zróżnicowanych kwotowo transakcji;

Cechy pieniądza „Dobro” może zostać powszechnie zaakceptowane jako pieniądz tylko wówczas, gdy posiada następujące cechy: ◦ Powszechna akceptowalność; ◦ Względnie stabilna wartość; ◦ Trwałość; ◦ Łatwość przechowywania i przenoszenia; ◦ Podzielność; ◦ Ograniczona podaż – pieniądz jest dobrem rzadkim w sensie ekonomicznym.

Warunki istnienia pieniądza Popyt transakcyjny – potrzeba zawierania transakcji, gdzie pieniądz pełni funkcję środka wymiany i środka płatniczego; Popyt przezornościowy – utrzymywanie pewnej ilości pieniądza w celu pokrycia nieprzewidzianych wydatków w przyszłości, na tzw. czarną godzinę; Popyt spekulacyjny (oczekiwanie na przyszłe korzyści) – związany jest z funkcją tezauryzacji pieniądza. To czy pieniądz będzie traktowany jako środek przechowywania wartości, zależy od tego czy na rynku będą dostępne aktywa przynoszące wyższą stopę zwrotu. Podmiot dokonuje zatem wyboru formy przechowywania majątku w zależności od poziomu rynkowej stopy procentowej.

Funkcje pieniądza 1. ŚRODEK WYMIANY – pośrednictwo w transakcjach, w których dochodzi do równoczesnego wzajemnego przekazania towaru i pieniądza pomiędzy uczestnikami wymiany. Pieniądz, pełniąc tę funkcję, umożliwia przekształcanie form własności i zawieranie transakcji.

Funkcje pieniądza 1. ŚRODEK WYMIANY 2. MIERNIK WARTOŚCI TOWARÓW – przejawia się w wartościowaniu zjawisk ekonomicznych (i nie tylko) w pieniądzu. Oznacza to, że pieniądz jest jednostką obrachunkową w wyrażaniu wartości i relacji między przedmiotami wymiany. W jednostkach pieniężnych podawane są ceny, dzięki którym można porównywać różne towary.

Funkcje pieniądza 1. ŚRODEK WYMIANY 2. MIERNIK WARTOŚCI TOWARÓW 3. ŚRODEK PŁATNICZY – pieniądz wykorzystywany jest do dokonywania płatności transferowych lub transakcji, w których przepływ dóbr nie jest równoczesny z zapłatą. Funkcja ta związana jest ze zdolnością do regulowania wszelkiego typu zobowiązań zarówno prywatnych, jak i publicznoprawnych.

Funkcje pieniądza 1. ŚRODEK WYMIANY 2. MIERNIK WARTOŚCI TOWARÓW 3. ŚRODEK PŁATNICZY 4. ŚRODEK TEZAURYZACJI – pieniądz jest środkiem gromadzenia i przechowywania wartości w przypadku odroczenia konsumpcji. Część podmiotów gospodarczych oraz osób prywatnych akumuluje nadwyżkę przychodów pieniężnych nad wydatkami. Powstają oszczędności, które po wycofaniu z cyrkulacji są przechowywane i przeznaczane na przyszłe potrzeby konsumpcyjne i inwestycyjne.

Funkcje pieniądza 1. ŚRODEK WYMIANY 2. MIERNIK WARTOŚCI TOWARÓW 3. ŚRODEK PŁATNICZY 4. ŚRODEK TEZAURYZACJI 5. ŚRODEK WYMIANY MIĘDZYNARODOWEJ (Pieniądz światowy)* – może być środkiem rozliczeń międzynarodowych (funkcja specjalna)

Rodzaje pieniądza  wg stanu fizycznego  Gotówkowy: kruszcowy, papierowy, bilon  Bezgotówkowy: bankowy- żyrowy,  Elektroniczny  wg kryterium wartościowego  Pełnowartościowy (np. pieniądz towarowy) – wartość nominalna = wartość substancjonalna (Nominał = Substancjał)  Niepełnowartościowy (np. pieniądz papierowy)  Nadwartościowy N>S  Podwartościowy N<S

* * * Obecnie mamy do czynienia przede wszystkim z pieniądzem niepełnowartościowym, który jest uznawany na podstawie umowy społecznej sankcjonowanej prawnie. Rozwój niepełnowartościowych form pieniądza związany jest również z rezygnacją z parytetu złota w 1978 roku, czyli z pełnej wymienialności waluty danego kraju na złoto. Stąd obecnie pieniądz papierowy i pieniądz bezgotówkowy mają charakter wyłącznie symboliczny oraz fiducjarny, oparty na zaufaniu publicznym. * * *

Rodzaje pieniądza c.d.  wg stopnia płynności pieniądza:  M0 – baza monetarna (pieniądz wielkiej mocy) M0= pieniądz gotówkowy (monety i banknoty w obiegu) + pieniądz bezgotówkowy banków komercyjnych na rachunkach w banku centralnym  M1 – obejmuje pieniądz gotówkowy oraz depozyty na rachunkach w bankach i podobnych instytucjach płatne na żądanie.  M2 – grupa M1 oraz rachunki oszczędnościowe i małe rachunki terminowe nie przekraczające określonej sumy w danym kraju,  M3 - grupa M2, a ponadto duże salda rachunków terminowych przekraczające określoną sumę w danym kraju.

Płynność pieniądza to łatwość z jaką dane aktywo można zamienić na gotówkę M3 M2 M1 M0 Najmniej płynnyNajbardziej płynny

* * * Pieniądze M0, M1, M2, M3 są to tzw. agregaty pieniężne. W Polsce od 2002 roku przyjęto agregat M3 jako oficjalny miernik podaży pieniądza. W literaturze przedmiotu i praktyce agregaty M3 i M2 uznawane są za bardziej stabilne mierniki podaży pieniądza i powszechnie wykorzystywane do prognozowania inflacji, a także cykli gospodarczych. Pewne wahania, zwłaszcza ilości pieniądza w obiegu poza kasami banków, wiążą się też z cyklicznością koniunktury gospodarczej oraz oczekiwaniami społecznymi. Tendencje zmian poszczególnych agregatów monetarnych w Polsce są zbieżne, niemniej jednak wyraźnie widoczne są rozbieżności między dynamiką wzrostu agregatu M1 oraz M2 i M3. Stąd zasadniczym celem konstrukcji agregatów monetarnych i poszukiwania tego najbardziej odpowiedniego jest odzwierciedlenie w tym mierniku najważniejszych elementów determinujących kształtowanie się wydatków w gospodarce oraz możliwość kontroli podaży niezbędnej dla skuteczności polityki monetarnej. (A. Nowak, T. Zalega, Makroekonomia, PWE 2015) * * *

Siła nabywcza pieniądza i jej zmiany Inflacja – proces wzrostu przeciętnego poziomu cen w gospodarce wywołany zwiększeniem się ilości jednostek pieniężnych w obiegu w stosunku do ilości towarów. Skutkiem tego procesu jest spadek siły nabywczej pieniądza krajowego. Przeciwnym zjawiskiem do inflacji jest deflacja. Obniżenie się poziomu inflacji, czyli obniżanie się tempa inflacji, to dezinflacja. Cofanie się procesu deflacji, czyli spadek tempa deflacji to reflacja.

Dynamika zmian siły nabywczej pieniądza Inflacja Dezinflacja Deflacja Reflacja 0% % -6% Źródło: Ekonomia ogólna, red. K. Meredyk, Wyd. UwB, Białystok 2007.

Banki i ich funkcje Banki to instytucje systemu pieniężno- kredytowego pośredniczące w obiegu pieniądza w gospodarce rynkowej. We współczesnej gospodarce rynkowej funkcjonuje dwustopniowy system bankowy, składający się z banku centralnego i podlegających mu innych banków.

1. Bank centralny – instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego oraz prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa. 2. Banki komercyjne – to instytucje prowadzące działalność głównie depozytowo-kredytową, dążące do maksymalizacji korzyści swoich współwłaścicieli.

Funkcje banku centralnego Bank emisyjny – ma ustawowe prawo emisji pieniądza gotówkowego Bank banków – nadzoruje działalność wszystkich banków w kraju, centralizuje ich płynne rezerwy oraz zaopatruje je w pieniądz. Jest tzw. kredytodawcą ostatniej instancji. Bank państwa – realizuje politykę pieniężno- kredytową państwa, szczególnie politykę w zakresie podaży pieniądza. Ponadto, zajmuje się przychodami i wydatkami budżetu państwa, udziela w razie potrzeby kredytu państwu, przeprowadza w imieniu rządu operacje finansowe w kraju i za granicą, udziela pożyczek rządowych, przechowuje rezerwy złota i dewiz oraz nimi dysponuje, nadzoruje transakcje kredytowe z zagranicą, zaciąga i spłaca kredyty zagraniczne

Instrumenty banku centralnego Operacje otwartego rynku – transakcje kupna/ sprzedaży państwowych papierów wartościowych Stopa rezerw obowiązkowych, stanowiąca część środków pieniężnych banków zgromadzonych na ich kontach, do utrzymywania których banki są zobligowane prawem. Stanowi ona określony procent od wkładów złotowych i w walutach obcych oraz od środków pozyskanych z tytułu sprzedaży papierów wartościowych. Stopa redyskontowa weksli banku komercyjnego w BC – stopa procentowa ustalana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym. Bank centralny pełni rolę kredytodawcy ostatniej instancji udzielając pożyczek bankom komercyjnym w sytuacji zagrożenia ich płynności. Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wysokość stopy dyskontowej. DYSKONTO – realizacja weksla przed terminem w banku komercyjnym

Grupy banków Banki komercyjne: ◦ Banki uniwersalne – prowadzące właściwie bez ograniczeń działalność depozytowo- kredytową, oferujące duży zakres czynności bankowych szerokiemu gronu odbiorcy ◦ Banki specjalne (np. hipoteczne, inwestycyjne, sprzedaży ratalnej, elektroniczne, branżowe) Banki spółdzielcze, które są współwłasnością członków pochodzących najczęściej z lokalnej społeczności.

Podmioty sektora bankowego wg KNF Źródło: data pobrania:

Działalność depozytowa banków polega na przyjmowaniu wkładów pieniężnych z przyrzeczeniem ich zwrotu w określonym terminie (wkłady terminowe) lub wymagalnych na żądanie (wkłady a vista) za ustalonym wynagrodzeniem, które odzwierciedla stopa oprocentowania liczona w relacji do wartości nominalnej wkładu. Działalność kredytowa banku polega na udostępnianiu środków pieniężnych przez bank dłużnikowi na czas określony w umowie kredytowej za określonym wynagrodzeniem, któe przyjmuje postać prowizji od udzielonej kwoty kredytu oraz odsetek. Prowadząc działalność kredytową banki kreują pieniądz bezgotówkowy; w ten sposób wywierają wpływ na konsumpcję oraz na aktywność gospodarczą podmiotów.

Funkcje banków Funkcje monetarne: ◦ Funkcja kreacji pieniądza Dokonuje się w ramach dualistycznego procesu zakładającego kreację pieniądza centralnego jako ostatecznego środka zapłaty przez banki emisyjne i kreację pieniądza wkładowego spełniającego funkcję płatniczą i kredytową przez banki kredytowe. ◦ Funkcja usprawniania przepływu pieniądza w gospodarce. Realizacja tej funkcji dokonuje się przede wszystkim poprzez bankowy system rozliczeń pieniężnych, system rozrachunków międzybankowych organizowanie infrastruktury wspomagającej.

Funkcje banków c.d. Funkcje kapitałowe ◦ Funkcja koncentracji kapitału Banki gromadzą kapitał pochodzący z oszczędności deponentów oraz pozyskują kapitał na rynkach finansowych ◦ Funkcja alokacji kapitału Banki alokują kapitał (poprzez działalność kredytową i inwestycyjną) w obszary gospodarcze umożliwiające ich najbardziej efektywne (a tym samym dochodowe dla banku) wykorzystanie ◦ Funkcja transformacji strumieni finansowych Realizując proces alokacji kapitału banki zmieniają charakterystykę strumieni finansowych dokonując ich transformacji w obszarze:  wolumenu i wielkości (np. banki przyjmują dużą ilość małych depozytów, finansując nimi jeden duży kredyt inwestycyjny)  terminu  przestrzeni (np. lokata założona w jednej miejscowości może być podstawą do udzielenia kredytu w innym miejscu. Skala takiej transformacji może być lokalna, narodowa, międzynarodowa lub globalna)  ryzyka (np. przejmują na siebie ryzyko niewypłacalności swojego klienta wobec jego partnera handlowego)

Stopa procentowa koszt kapitału pożyczkowego miernik przychodu, jaki przysługuje posiadaczowi kapitału z racji jego udostępnienia wewnętrzna (krajowa) cena pieniądza związana z jego wypożyczeniem;

Rodzaje stóp procentowych Rynkowa stopa procentowa (nominalna) Realna stopa procentowa – skorygowana o inflację Efektywna stopa procentowa– uwzględniająca wszelkie koszty dotyczące użyczenia kapitału Czysta stopa procentowa - bez ryzyka i inflacji

Stopy procentowe NBP Stopa referencyjna Stopa lombardowa Stopa depozytowa Stopa redyskontowa Stopa kredytu refinansowego

Nominalna a realna stopa procentowa Nominalna (rynkowa) stopa procentowa (s) odzwierciedla realną stopę procentową (r) oraz pewną nadwyżkę („premię”) wynikającą z oczekiwanej inflacji ( π e ). - Zasada I. Fishera (Fisher equation)

Procent prosty a procent składany Procent prosty to sposób oprocentowania wkładu pieniężnego K, polegający na tym, że dochód w postaci odsetek nie jest doliczany do wkładu i nie procentuje wraz z nim w następnym okresie oszczędzania. Procent składany to sposób oprocentowania wkładu pieniężnego K, polegający na tym, że dochód w postaci odsetek jest doliczany do wkładu i procentuje wraz z nim w następnym okresie oszczędzania.

Procent prosty Gdzie: K n – kapitał po n-okresach oszczędzania K – kapitał początkowy p- stopa oprocentowania w jednym okresie oszczędzania n – liczb okresów oszczędzania

Przykład1 Pan Jan wpłacił do banku kwotę 2000 zł, która będzie oprocentowana 4% w stosunku rocznym, bez kapitalizacji odsetek. 1. Oblicz odsetki po upływie: a)1 roku b)3 lat 2. Podaj jaką kwotę będzie mógł Pan Jan wypłacić z banku po upływie: a)1 roku b)3 lat

Przykład 1 - rozwiązanie 1. (a) 1. (b) 2. (a) 2. (b)

Procent składany Jeśli w ciągu roku jest m-okresów kapitalizacji

Przykład II Pan Zenon złożył do banku zł na 2 lata na procent składany. Oprocentowanie w banku wynosi 6 % w skali roku a odsetki kapitalizuje się co pół roku. Oblicz ile złotych zyskał Pan Zenon przechowując pieniądze w banku. Rozwiązanie:

Nominalna a efektywna stopa procentowa Przykład II, ale uwzględniamy podatek od dochodów kapitałowych (tzw. podatek Belki) w Polsce wynoszący 19 %. Rozwiązanie: Nominalna stopa procentowa w przykładzie wynosi 6 % Natomiast efektywna stopa procentowa wynosi 4,86%, gdyż: Dlatego też Pan Zenon przy uwzględnieniu podatku Belki po dwóch latach na lokacie będzie miał ,06 zł:

Kreacja pieniądza bankowego Kreacja pieniądza to proces, dzięki któremu w gospodarce powstają pieniądze o charakterze bezgotówkowym. Założenia: ◦ wszystkie pieniądza trafiają do systemu bankowego, ◦ operacje depozytowo-kredytowe przeprowadzane są maksymalną ilość razy

Kreacja pieniądza bankowego Mnożnik depozytowy (m d ): gdzie: r 0 – stopa rezerw obowiązkowych Suma depozytów w całym systemie bankowym (Sn) gdzie: Wp= wkład początkowy

Przykład 1 Zakładamy, że w polskiej gospodarce działa n banków komercyjnych. Do banku pierwszego wpłacono gotówkę w wysokości 2000 zł, jako wkład na żądanie. Stopa rezerw obowiązkowych wynosi 10 %. Ile pieniądza wykreuje cały system bankowy, jeśli pieniądze z kredytów z powrotem w całości trafiają do systemu bankowego? (zakładamy, iż skłonność do trzymania pieniądza w postaci gotówki wynosi 0). Uzupełnij podaną tabelę ukazującą mnożnikową kreację depozytów w systemie bankowym.

Przykład 1 (c.d.) Tabela ukazująca mnożnikową kreację depozytów w systemie bankowym. BankiWartość depozytów Wartość rezerw obowiązkowych Wartość rezerw nadwyżkowych Wartość udzielonych kredytów ,00 zł … n

Przykład 1 (c.d.) Tabela ukazująca mnożnikową kreację depozytów w systemie bankowym. BankiWartość depozytów Wartość rezerw obowiązkowych Wartość rezerw nadwyżkowych Wartość udzielonych kredytów ,00 zł 10% x zł = 200,00 zł … n

Przykład 1 (c.d.) Tabela ukazująca mnożnikową kreację depozytów w systemie bankowym. BankiWartość depozytów Wartość rezerw obowiązkowych Wartość rezerw nadwyżkowych Wartość udzielonych kredytów ,00 zł 10% x zł = 200,00 zł zł – 200 zł = 1 800,00 zł … n

Przykład 1 (c.d.) Tabela ukazująca mnożnikową kreację depozytów w systemie bankowym. BankiWartość depozytów Wartość rezerw obowiązkowych Wartość rezerw nadwyżkowych Wartość udzielonych kredytów ,00 zł 10% x zł = 200,00 zł zł – 200 zł = 1 800,00 zł 1 800,00 zł … n

Przykład 1 (c.d.) Tabela ukazująca mnożnikową kreację depozytów w systemie bankowym. BankiWartość depozytów Wartość rezerw obowiązkowych Wartość rezerw nadwyżkowych Wartość udzielonych kredytów ,00 zł 10% x zł = 200,00 zł zł – 200 zł = 1 800,00 zł 1 800,00 zł … n

Przykład 1 (c.d.) Tabela ukazująca mnożnikową kreację depozytów w systemie bankowym. BankiWartość depozytów Wartość rezerw obowiązkowych Wartość rezerw nadwyżkowych Wartość udzielonych kredytów ,00 zł 10% x zł = 200,00 zł zł – 200 zł = 1 800,00 zł 1 800,00 zł 2 180,00 zł1 620,00 zł … n

Przykład 1 (c.d.) Tabela ukazująca mnożnikową kreację depozytów w systemie bankowym. BankiWartość depozytów Wartość rezerw obowiązkowych Wartość rezerw nadwyżkowych Wartość udzielonych kredytów ,00 zł 10% x zł = 200,00 zł zł – 200 zł = 1 800,00 zł 1 800,00 zł 2 180,00 zł1 620,00 zł 3 162, ,00 zł 4 5 … n

Przykład 1 (c.d.) Tabela ukazująca mnożnikową kreację depozytów w systemie bankowym. BankiWartość depozytów Wartość rezerw obowiązkowych Wartość rezerw nadwyżkowych Wartość udzielonych kredytów ,00 zł 10% x zł = 200,00 zł zł – 200 zł = 1 800,00 zł 1 800,00 zł 2 180,00 zł1 620,00 zł 3 162, ,00 zł 4 145,80 zł1 312,20 zł 5 … n

Przykład 1 (c.d.) Tabela ukazująca mnożnikową kreację depozytów w systemie bankowym. BankiWartość depozytów Wartość rezerw obowiązkowych Wartość rezerw nadwyżkowych Wartość udzielonych kredytów ,00 zł 10% x zł = 200,00 zł zł – 200 zł = 1 800,00 zł 1 800,00 zł 2 180,00 zł1 620,00 zł 3 162, ,00 zł 4 145,80 zł1 312,20 zł 5 131,22 zł1 180,98 zł … n2 000(1-0,1) n-1 0,1 x zł x (1- 0,1) n (1-0,1) n

Przykład 1 (c.d.) Tabela ukazująca mnożnikową kreację depozytów w systemie bankowym. - cd. BankiWartość depozytów Wartość rezerw obowiązkowych Wartość rezerw nadwyżkowych Wartość udzielonych kredytów n2 000(1-0,1) n-1 0,1 x x (1-0,1) n (1-0,1) n n (1-0,1) n 0,1 x x (1-0,1) n 00 Razem2 000 zł x m d zł x m d

Przykład 1 (cd.) Mnożnik depozytowy: m d = 1 : 0,1 = 10 Suma wykreowanych depozytów: S n =10 x zł = zł Suma wykreowanego pieniądza bezgotówkowego w systemie bankowym: S k =10 x zł = zł

Przykład 1 (c.d.) Tabela ukazująca mnożnikową kreację depozytów w systemie bankowym. - cd. BankiWartość depozytów Wartość rezerw obowiązkowych Wartość rezerw nadwyżkowych Wartość udzielonych kredytów n2 000(1-0,1) n-1 0,1 x x (1-0,1) n (1-0,1) n n (1-0,1) n 0,1 x x (1-0,1) n 00 Razem2 000 zł x m d zł x m d BankiWartość depozytów Wartość rezerw obowiązkowych Wartość rezerw nadwyżkowych Wartość udzielonych kredytów ,00 zł 10% x zł = 200,00 zł zł – 200 zł = 1 800,00 zł 1 800,00 zł 2 180,00 zł1 620,00 zł 3 162, ,00 zł … Razem n- banków zł zł zł

* * * Przedstawiony powyżej mnożnik kreacji kredytów wyznacza pewne graniczne możliwości zmian w łącznej wartości depozytów bankowych w relacji do zmian rezerw i ma raczej znaczenie teoretyczne. Banki komercyjne oprócz rezerw obowiązkowych tworzą inne rezerwy, które mają zabezpieczać ich płynność i wypłacalność, stąd rzeczywista stopa utrzymywanych rezerw jest wyższa od obowiązkowej, narzuconej przez bank centralny. Ponadto, biorąc pod uwagę ruch przepływów pieniężnych w gospodarce, warto zaznaczyć, że tylko pewna część udzielonych kredytów ponownie trafia do systemu bankowego w postaci depozytów, czyli mamy do czynienia z tzw. ubytkiem gotówki z systemu bankowego. * * *