Cje Postępowanie przygotowawcze I Postępowanie karne WSP – 2017/2018 Zagadnienia ogólne. Czynności przed wszczęciem postępowania karnego. Pokrzywdzony i jego pełnomocnik. Pojęcie uczestnika i strony postępowania karnego Postępowanie przygotowawcze I – Zagadnienia ogólne. Czynności przed wszczęciem postępowania karnego. Pokrzywdzony i jego pełnomocnik. Pojęcie uczestnika i strony postępowania karnego (25.10) dr Karolina Kremens, LL.M. Katedra Postępowania Karnego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski

UWAGI OGÓLNE

postępowanie przygotowawcze UWAGI OGÓLNE STADIA PROCESU postępowanie przygotowawcze postępowanie główne (przed sądem I instancji) postępowanie odwoławcze postępowanie wykonawcze (k.k.w.) główne + odwoławcze = jurysdykcyjne (sądowe) nadzwyczajna kontrola orzeczeń: kasacja wznowienie postępowania

POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE UWAGI OGÓLNE POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE przygotowanie sprawy zmierzające do ustalenia, czy powinna zostać rozpoznana przed sądem oraz przygotowanie materiału dowodowego dla potrzeb postępowania sądowego prowadzone przez prokuratora oraz Policję (inne organy ścigania) dwie formy: śledztwo i dochodzenie strony: podejrzany i pokrzywdzony udział sądu w postępowaniu przygotowawczym – strażnik praw i wolności jednostki zasady: działania z urzędu inkwizycyjności tajności

prokurator (Policja) pokrzywdzony podejrzany UWAGI OGÓLNE POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE prokurator (Policja) SĄD pokrzywdzony podejrzany

weryfikacja informacji WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA czynności dowodowe UWAGI OGÓLNE PRZEBIEG POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO WERSJA A informacja o popełnieniu przestępstwa weryfikacja informacji WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA czynności dowodowe PRZEDSTAWIENIE ZARZUTÓW SKIEROWANIE SKARGI DO SĄDU

WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA UWAGI OGÓLNE PRZEBIEG POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO WERSJA B informacja o popełnieniu przestępstwa weryfikacja informacji WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA czynności dowodowe PRZEDSTAWIENIE ZARZUTÓW czynności dowodowe (np. ustalenie, że podejrzany nie może zostać oskarżony) UMORZENIE POSTĘPOWANIA

WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA UWAGI OGÓLNE PRZEBIEG POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO WERSJA C informacja o popełnieniu przestępstwa weryfikacja informacji WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA czynności dowodowe UMORZENIE POSTĘPOWANIA np. ze względu na brak możliwości ustalenia sprawcy przestępstwa

ODMOWA WSZCZĘCIA POSTĘPOWANIA UWAGI OGÓLNE PRZEBIEG POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO WERSJA D informacja o popełnieniu przestępstwa weryfikacja informacji – ustalenie, że przestępstwo nie zostało popełnione ODMOWA WSZCZĘCIA POSTĘPOWANIA

UWAGI OGÓLNE PRZEBIEG POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO PRZEDSTAWIONE WERSJE NIE WYCZERPUJĄ WSZYSTKICH MOŻLIWOŚCI PRZEBIEGU POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO

O POPEŁNIENIU PRZESTĘPSTWA ZAWIADOMIENIE O POPEŁNIENIU PRZESTĘPSTWA

ZAWIADOMIENIE O POPEŁNIENIU PRZESTĘPSTWA ŹRÓDŁA INFORMACJI O RZESTĘPSTWIE własne informacje organów ścigania: czynności operacyjne ujawnienie popełnienia przestępstwa przez organy ścigania w ramach działań prewencyjnych często tzw. czynności niecierpiące zwłoki informacje uzyskane z innych źródeł: zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa informacje uzyskane z mass mediów

ZAWIADOMIENIE O POPEŁNIENIU PRZESTĘPSTWA ZŁOŻENIE ZAWIADOMIENIA każdy ma PRAWO do złożenia zawiadomienia (nie tylko pokrzywdzony) – art. 304 k.p.k. forma złożenia zawiadomienia: pisemne – korespondencyjnie lub osobiście złożone pismo w siedzibie prokuratury lub organów ścigania ustne zawiadomienie – protokół przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie (zob. art. 304a k.p.k.) UWAGA! pojęcie PROTOKOŁU (art. 143 k.p.k. i n.) zob. także art. 156a k.p.k. (załącznik adresowy) organ zawiadamiany: prokuratura, policja, inne organy ścigania

ZAWIADOMIENIE O POPEŁNIENIU PRZESTĘPSTWA ZŁOŻENIE ZAWIADOMIENIA (obowiązek społeczny) art. 304 § 1 k.p.k. każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję (obowiązek o charakterze społecznym - brak sankcji) tylko przestępstwa ścigane z urzędu – nie dotyczy przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego i na wniosek zob. art. 240 k.k. – prawny obowiązek niezwłocznego zawiadomienia o przygotowaniu / usiłowaniu / dokonaniu przestępstw z określonej grupy wymienionej w tym przepisie

ZAWIADOMIENIE O POPEŁNIENIU PRZESTĘPSTWA ZŁOŻENIE ZAWIADOMIENIA (obowiązek prawny) art. 304 § 2 k.p.k. instytucje państwowe i samorządowe jeżeli w związku ze swoją działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu jednoczesne przedsięwzięcie niezbędnych czynności, do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia – aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa składający zawiadomienie – kierownik jednostki lub inna odpowiedzialna osoba (w przypadku zaniechania możliwa odpowiedzialność z art. 231 k.k.)

ZAWIADOMIENIE O POPEŁNIENIU PRZESTĘPSTWA ZŁOŻENIE ZAWIADOMIENIA (konsekwencje) Art. 303 k.p.k. Jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu śledztwa […] Złożenie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa lub uzyskanie informacji, że przestępstwo zostało popełnione w niektórych przypadkach jest niewystarczające dla wszczęcia i prowadzenia postępowania przygotowawczego – niekiedy wymagane jest złożenie WNIOSKU O ŚCIGANIE

ZAWIADOMIENIE O POPEŁNIENIU PRZESTĘPSTWA ZŁOŻENIE ZAWIADOMIENIA (konsekwencje) ZASADA LEGALIZMU (art. 10 k.p.k.) § 1. Organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia – o czyn ścigany z urzędu. § 2. Z wyjątkiem wypadków określonych w ustawie lub w prawie międzynarodowym nikt nie może być zwolniony od odpowiedzialności za popełnione przestępstwo.

UCZESTNICY PROCESU KARNEGO

UCZESTNICY PROCESU KARNEGO POKRZYWDZONY zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa może złożyć każdy, ale najczęściej będzie to pokrzywdzony i tylko on ma prawo złożyć wniosek o ściganie POKRZYWDZONY – osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo (art. 49 § 1 kpk) pokrzywdzony jest z mocy prawa STRONĄ postępowania przygotowawczego art. 2 § 1 pkt 3 k.p.k. – cel postępowania karnego pojęcie dobra prawnego (zob. przepisy kodeksu karnego)

UCZESTNICY PROCESU KARNEGO UCZESTNIK PROCESU – osoba fizyczna lub prawna biorąca udział w postępowaniu karnym w roli określonej przez przepisy prawa

UCZESTNICY PROCESU KARNEGO organy procesowe strony przedstawiciele procesowi stron przedstawiciel społeczny osobowe źródła dowodowe (np. świadek) pomocnicy organów (np. tłumacze, protokolanci)

UCZESTNICY PROCESU KARNEGO STRONA – uczestnik procesu, który działa w procesie we własnym imieniu mając interes prawny w określonym rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu prawo żądania przeprowadzenia czynności (przesłuchania) prawo udziału w czynnościach prawo zaskarżania decyzji procesowych

UCZESTNICY PROCESU KARNEGO w zależności od tego na jakim etapie postępowania się znajduje proces możemy mówić o różnych organach występujących w postępowaniu: postępowanie przygotowawcze – prokurator (oraz inne organy prowadzące postępowanie) postępowanie sądowe - sąd oraz różnych stronach postępowania: postępowanie przygotowawcze – podejrzany i pokrzywdzony postępowanie sądowe – oskarżony i oskarżyciel

UCZESTNICY PROCESU KARNEGO STRONY POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO ex lege stronami postępowania przygotowawczego jest podejrzany i pokrzywdzony (art. 299 § 1 k.p.k.) pokrzywdzonym jest się niezależnie od woli organów postępowania przygotowawczego (art. 49 k.p.k.) za podejrzanego uważa się osobę: co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów której bez wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego (zob. art. 71 § 1 k.p.k.) – 308 § 2 oraz 325g § 2 k.p.k.

UCZESTNICY PROCESU KARNEGO STRONY POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO prokuratorowi przysługują prawa strony w czynnościach sądowych w postępowaniu przygotowawczym (art. 299 § 3 k.p.k.), m.in.: złożenie wniosku o tymczasowe aresztowanie (art. 250 § 2 k.p.k.) złożenie wniosku o zastosowanie obserwacji w zakładzie leczniczym (art. 203 § 2 k.p.k.) zaskarżanie postanowień sądu wydawanych w postępowaniu przygotowawczym innymi uczestnikami postępowania przygotowawczego mogą być: protokolant, tłumacz, świadek, biegły, osoba przybrana do przeszukania

UCZESTNICY PROCESU KARNEGO POKRZYWDZONY POKRZYWDZONY – osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo (art. 49 § 1 kpk) 49 § 2 kpk – nie mająca osobowości prawnej instytucja państwowa lub samorządowa; inna jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną 49 § 3 kpk – zakład ubezpieczeń (w zakresie pokrycia szkody) 49 § 3a kpk – organy Państwowej Inspekcji Pracy (jeżeli w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania; 218-221, 225 k.k. 49 § 4 kpk – organy kontroli państwowej (np. NIK) – ograniczony zakres

UCZESTNICY PROCESU KARNEGO POKRZYWDZONY (pouczenia) dostosowywanie polskiego procesu karnego w zakresie pouczeń pokrzywdzonego (także podejrzanego) do standardów wyznaczonych przez UE także uaktualnione ustawą o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka (obowiązują od 8 kwietnia 2015!) aktualny wzór pisemnego pouczenia dla pokrzywdzonego – Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 kwietnia 2016 r. pouczenie o statusie strony i wynikających z tego uprawnieniach pouczenie wręczane na piśmie jeszcze przed pierwszym przesłuchaniem wręczenie pouczenia pokrzywdzony potwierdza własnoręcznym podpisem

UCZESTNICY PROCESU KARNEGO POKRZYWDZONY (katalog pouczeń art. 300 § 2 k.p.k.) do składania wniosków dowodowych warunkach i możliwości uczestniczenia w tych czynnościach art. 51, 52, 315-318 k.p.k. do korzystania z pomocy pełnomocnika (w tym z urzędu dla ubogiego pokrzywdzonego) do końcowego zaznajomienia się z materiałami postępowania przygotowawczego uprawnieniach wynikających z art. 23a § 1, 156, 204, 306 k.p.k. obowiązkach i konsekwencjach wynikających z art. 138 i 139 k.p.k. naprawienie szkody i kompensata państwowa dostępnych środkach ochrony i pomocy (nowość!!!) art. 337a k.p.k. – postępowanie sądowe

UCZESTNICY PROCESU KARNEGO PEŁNOMOCNIK pokrzywdzony może występować w postępowaniu sam lub poprzez pełnomocnika PEŁNOMOCNIK – reprezentant procesowy (radca prawny lub adwokat) strony innej niż oskarżony (m.in. pokrzywdzony, oskarżyciel posiłkowy), a także osoby nie będącej stroną (np. świadek) art. 88 k.p.k. – do pełnomocnika stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące obrońcy pełnomocnictwo z wyboru oraz pełnomocnictwo z urzędu granice działania pełnomocnika – wyłącznie w granicach swojego umocowania i nie jest ograniczony kierunkiem podejmowanych czynności

ODSTĘPSTWA OD ZASADY NIEZWŁOCZNEGO WSZCZĘCIA POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO

ODSTĘPSTWA OD ZASADY NIEZWŁOCZNEGO WSZCZĘCIA POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO niezwłocznie po uzyskaniu informacji o możliwości popełnienia przestępstwa organy mają obowiązek wszczęcia lub odmowy wszczęcia postępowania przygotowawczego (art. 305 § 1 k.p.k.), jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa (art. 303 k.p.k.)

ODSTĘPSTWA OD ZASADY NIEZWŁOCZNEGO WSZCZĘCIA POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO Ustawa przewiduje wyjątki od zasady niezwłocznego wszczęcia postępowania przygotowawczego uzasadnione: koniecznością weryfikacji informacji o możliwości popełnienia przestępstwa (art. 307 k.p.k. – czynności sprawdzające) konieczność natychmiastowego zabezpieczenia śladów przestępstwa (art. 308 k.p.k. – czynności w niezbędnym zakresie)

CZYNNOŚCI SPRAWDZAJĄCE ODSTĘPSTWA OD ZASADY NIEZWŁOCZNEGO WSZCZĘCIA POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO CZYNNOŚCI SPRAWDZAJĄCE cel czynności – konieczność weryfikacji informacji zawartych w zawiadomieniu o popełnieniu przestępstwa lub własnych danych organów ścigania o popełnionym przestępstwie jeżeli zachodzi potrzeba, można: żądać od zawiadamiającego uzupełnienia w wyznaczonym terminie danych zawartych w zawiadomieniu o popełnieniu przestępstwa lub dokonać sprawdzenia faktów w tym zakresie nie wolno przeprowadzić: dowodu z opinii biegłego czynności wymagających spisania protokołu (zob. art. 143 k.p.k.) – wyjątki! najpóźniej w terminie 30 dni należy wydać postanowienie o wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego (czas NIE ZALICZANY do okresu trwania postępowania)

CZYNNOŚCI W NIEZBĘDNYM ZAKRESIE ODSTĘPSTWA OD ZASADY NIEZWŁOCZNEGO WSZCZĘCIA POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO CZYNNOŚCI W NIEZBĘDNYM ZAKRESIE cel czynności: dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem przesłanka: w wypadkach niecierpiących zwłoki jeszcze przed wydaniem postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego w toku czynności w niezbędnym zakresie w szczególności można przeprowadzić także czynności wymagające spisania protokołu czas trwania czynności: 5 dni czas trwania czynności w niezbędnym zakresie ZALICZANY JEST do czasu trwania postępowania przygotowawczego po 5 dniach należy wydać postanowienie o wszczęciu lub umorzeniu postępowania przygotowawczego