Efektywność a sprawiedliwość jako problem ekonomiczny (Efektywność a sprawiedliwość, J. Wilkin) Marcin Łapiński WNE, Warszawa 2006

Jak prawda w systemach wiedzy, tak sprawiedliwość jest pierwszą cnotą społecznych instytucji. Teorię nieprawdziwą, choćby nawet wielce ekonomiczną i elegancką, trzeba odrzucić albo zrewidować; podobnie prawa i społeczne instytucje, nieważne jak sprawne i dobrze zorganizowane, muszą zostać zreformowane bądź zniesione, jeśli są niesprawiedliwe John Rawls

Ekonomia wobec problemu sprawiedliwości Sprawiedliwość Jest to kategoria ze sfery etyki, może socjologii a może metafizyki. Jest to coś z natury mgliste, relatywne, niemierzalne i raczej nie podlegające analizie naukowej Jednakże zarówno teoria ekonomii, jak i część uprawiających ją ekonomistów nie może uciec od problemu sprawiedliwości.

Ekonomia Na początku konfrontowanie efektów gospodarowania z zasadami ładu moralnego czy społecznego - Nauka moralna. Ulega Odspołecznieniu i zmierza w kierunku, gdzie zadaniem nauki jest odkrywanie uniwersalnych, ponadczasowych prawidłowości, niezależnych od woli człowieka i społeczeństwa. Problematyka zależności pomiędzy nakładem a efektem – maksymalizowanie efektu ekonomicznego. Efektywność lub produktywność - centralna kategoria. Ekonomia wobec problemu sprawiedliwości

Pole zainteresowań ekonomisty Co, jak, dla kogo produkować - czy można uciec od problemu sprawiedliwość? Efektywność ekonomiczna (economy efficiency) – wydajność ekonomiczna – podstawowy standard wartościowania a nie sprawiedliwość czy równość. – filozofia utylitaryzmu Dobrobyt społeczny – suma dobrobytów poszczególnych jednostek oraz maksimum dobrobytu, może być osiągnięty jedynie na doskonałym rynku – filozofia indywidualizmu Sprawiedliwość – naruszenie tej zasady może być przeszkodą wzrostu gospodarczego w dłuższym okresie.

Przyjęcie takiego indywidualistycznego punktu widzenia wymagało koncepcji ładu społecznego, która nie odwoływałaby się do niczego innego poza działaniami jednostek dążącymi do osiągnięcia swych celów indywidualnych… Cóż z tego, że ludzie działają jako egoiści, jeżeli koniec końców ogól na tym zyskuje? Tą drogą poszli także liberałowie, zakładając najczęściej, że interesy ludzkie są ze sobą zgodne, a ich kolizje wynikają nie tyle z natury rzeczy, ile z wad organizacji polityczno-społecznej. Jeśli zatem postawić rzeczy ich własnemu biegowi, można oczekiwać, że harmonia ustali się sama. J. Szacki Podsumowanie ogólnej filozofii Utylitaryzmu i Indywidualizmu

Wymiary sprawiedliwości w sferze gospodarowania. Równość miar: równość wobec prawa, jednakowe prawa obywatelskie dla wszystkich, brak dyskryminacji rasowej, itp.; Równość szans: w dostępie do kształcenia, w korzystaniu z dóbr publicznych, w realizacji uzdolnień, aspiracji itp.; Równość sytuacji: majątkowej, w korzystaniu z dóbr i usług, pozycji społecznej itp.;

Równość i efektywność, więc coś za coś Teoria A.M. Okuna W warstwie politycznej wszyscy obywatele są równi. Równości nie gwarantuje system oparty na mechanizmie rynkowym. Rynek zapewnia efektywną gospodarkę, ale nieuchronnie prowadzi do nierówności, czasem wielkich nierówności. Społeczeństwo kapitalistyczne staje wobec poważnego dylematu między równością a efektywnością.

Dylemat równości i efektywności Nie możemy mieć całego bochenka, będącego rezultatem efektywności rynkowej i dzielić go równo Dylemat jako podstawowy problem społeczno- ekonomiczny naszych czasów. Z jednej strony efektywność ekonomiczna – problem dobrze znany z drugiej pojęcie mniej zrozumiałe - sprawiedliwość Czy można oddzielić równość polityczną od efektywności ekonomicznej?

W rzeczywistości za pieniądze można nabyć wiele rzeczy, które nie powinny być na sprzedaż w naszej demokracji. Zasady i rzeczywistość znalazły się w ostrej sprzeczności. Sfera rynku przekracza tu sferę praw. Za pieniądze można nabyć usługi prawnicze, które pozwalają na lepsze potraktowanie przez sąd; pieniądze dają możliwość nabycia środków wzmacniających przywilej wolności słowa; pieniądze zapewniają wpływ na wybranych przedstawicieli, kompromitując przez to zasadę; jedna osoba – jeden głos. Pozwolono, aby rynek rozstrzygał o życiu i śmierci, czego dowodzi np. Stopa umieralności niemowląt; stopa ta jest wśród najuboższej ludności ponad półtora razy wyższa niż w rodzinach amerykańskich o średnich dochodach A.M. Okun Wzajemne przenikanie między sferą wolności i praw obywatelskich a sferą gospodarowania na wolnym rynku

Metafora o dziurawym wiadrze i co z niej wynika Sprawiedliwość dystrybuowana – relacja pomiędzy nakładem (czy kosztem) ponoszonym przez poszczególnych uczestników a wynagrodzeniem otrzymywanym za te nakłady. sprawiedliwe wynagrodzenie sprawiedliwa wymiana godziwe zyski Redystrybucja dochodów Zmniejszenie nierówności Pomożenie biednym Redystrybucja odbywa się w jakimś stopniu kosztem efektywność – marnotrawiona jest część dochodu

Jakkolwiek wielu etycznych obserwatorów boleje nad istniejącą nierównością, należy podkreślić, że redystrybucja dochodów nie odbywa się bez kosztów. Związane one są z przeciekającym wiadrem Okuna; a mianowicie wysiłki na rzecz zmniejszenia nierówności dochodowej mogą osłabić bodźce i obniżyć produktywność krajową… Ekonomiści nie dysponują dobrymi szacunkami przecieku z wiadra dystrybucji i nawet nie potrafią odpowiedzieć na pytanie, czy redystrybucja w ostatecznym rachunku powiększa czy zmniejsza produkcję krajową… P. Samuelson, W.D. Nordhaus

Sprawiedliwość czy sprawiedliwość społeczna? Sprawiedliwość jest wytworem życia społecznego Ile jednostek, tyle koncepcji lub wyobrażeń sprawiedliwości, czasem trudno ze sobą porównywalnych Rodzi się w wyniku życia społecznego, przechodzi proces instytucjonalizacji, ulega ewolucji oraz kształtuje dążenia i zachowania ludzi.

Teoria Rawsla Łączy trzy wymiary równości społecznej: równość miar, równość szans, równość sytuacji. Odnosi się do przede wszystkim do systemów: politycznego, społecznego, ekonomicznego. Koncepcja sytuacji pierwotnej – punkt wyjścia do umowy społecznej, na której budowany jest ład społeczny Bezstronność jako istota sprawiedliwości, dotyczy sytuacji wyjściowej Według Rawsla zbiór zasad według powyższych warunków będzie podstawą społeczeństwa sprawiedliwego i efektywnego.

Społeczne postrzeganie sprawiedliwości XII B. Cichomski, W. Morawski Nierówności polityczne – najważniejsza forma niesprawiedliwości społecznej. Wniosek: Najważniejsze źródła niesprawiedliwości tkwią w podstawach ładu społecznego 1991 – International Social Justice Project. Legitymizacja systemu – wskaźnik poparcia dla systemu ekonomicznego: Niemcy, USA, Holandia, … Polska(10) Satysfakcja ekonomiczna Kapitalistyczne państwa dobrobytu – Niemcy, Holandia, Wielka Brytania

Równość i sprawiedliwość społeczna a efekty gospodarowania i legitymizacji systemu Czy sprawiedliwość może być efektywna ekonomicznie? Według raport Banku Światowego z 1995 czynnikami sukcesu ekonomicznego Azji Wschodniej były: Niskie i zmniejszające się zróżnicowanie dochodów Wysoka dynamika wzrostu gospodarczego Pozytywne sprzężenie struktury dochodów, powszechnej edukacji i wysokiego tempa wzrostu gospodarczego Równość w dostępie do oświaty

Wniosek dla krajów tworzących systemy: Uwzględnienie w większym stopniu zasad sprawiedliwości społecznej może doprowadzić do efektywnej gospodarki i harmonijnego łączenia: jakości życia społeczeństwa, stabilności systemu i jego powszechnej legitymizacji.

Dziękuje za uwagę