Kolekcje cyfrowe prac doktorskich jednym z elementów rozwoju otwartej nauki Przegląd kolekcji w wybranych bibliotekach uczelni technicznych w Polsce Anna Tonakiewicz-Kołosowska

Rozwój idei Open Access 2000 – Tempe Principles, zasady dla nowo powstających systemów publikowania w nauce 2002 – Budapest Open Access Initiative, Budapesztańska inicjatywa wolnego dostępu 2003 – Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities, deklaracja berlińska sprawie otwartego dostepu do wiedzy w naukach ścisłych i humanistycznych

Rozwój bibliotek cyfrowych na świecie Inicjatywy międzynarodowe: The European Library – projekt Unii Europejskiej, biblioteka z dostępem do zasobów 43 europejskich bibliotek narodowych ze wszystkich dziedzin wiedzy Europeana – inicjatywa Unii Europejskiej na rzecz bibliotek cyfrowych w celu stworzenia dostępu do dziedzictwa kulturowego i naukowego Europy (biblioteki, archiwa, muzea) The Universal Digital Library – projekt Carnegie Mellon University, w celu utworzenia światowej biblioteki cyfrowej z dostępem do wszystkich nauk i literatury pięknej World Digital Library – projekt wspierany przez UNESCO, IFLA i Bibliotekę Kongresu stworzenia międzynarodowej biblioteki cyfrowej z zasobem trudno dostępnych książek, manuskryptów, map, ikonografii z całego świata

Rozwój bibliotek cyfrowych w Polsce 2001 - 2003 Polska Biblioteka Internetowa, której celem było stworzenie dostępu do publikacji polskich osobom z małych aglomeracji (wyrównanie dostępu do wiedzy) 2002 – Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa (WBC, na Platformie dLibra) 2004 – Biblioteka Cyfrowa Politechniki Wrocławskiej, od 2005 roku działa jako część składowa Dolnośląskiej Biblioteki Cyfrowej 2005 – Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa (na serwerze UMK w Toruniu) 2005 – Biblioteka Cyfrowa Politechniki Warszawskiej

Rozwój bibliotek cyfrowych w Polsce 2007 – Federacja Bibliotek Cyfrowych (FBC), kolejny etap w budowie sieci rozproszonych bibliotek cyfrowych i repozytoriów w Polsce. Zasoby FBC tworzone są przede wszystkim przez wyższe uczelnie, biblioteki, archiwa, muzea i ośrodki badawcze Obecnie w Polsce działa 60 bibliotek cyfrowych, które funkcjonują jako biblioteki lokalne lub są elementem składowym biblioteki w swoim regionie lub na innej platformie

Akademickie biblioteki cyfrowe – i ich rola w rozwoju otwartej nauki Mogą pełnić kluczową rolę w organizowaniu: dostępu do badań naukowych (kolekcje prac doktorskich) zwiększaniu wskaźnika cytowań nawet do 250% (w zależności od dziedziny) wspieraniu edukacji studentów promocji uczelni i badań

Zasady tworzenia i działania akademickich bibliotek cyfrowych w Polsce Zasoby: materiały do których prawa autorskie już wygasły zabytki dziedzictwa kulturowego manuskrypty materiały do których prawo ma wydawca artykuły naukowe rozdziały z książek 2. Deponowanie prac w zasobach biblioteki prace deponowane dobrowolnie lub obligatoryjnie prace dostępne dla wszystkich lub tylko dla osób związanych z instytucją (wydział, uczelnia) prace pełnotekstowe, opisy bibliograficzne + streszczenia

Zasady tworzenia i działania akademickich bibliotek cyfrowych w Polsce 3. Umowy licencyjne stosowane przez biblioteki w tworzonych przez nie zasobach cyfrowych umowy niewyłączne jeśli autor nie wyraża zgody na otwarty dostęp do jego publikacji w umowie zastrzega się, że pełny tekst jest dostępny tylko dla określonej grupy odbiorców za udzielenie licencji autorowi nie przysługuje wynagrodzenie twórcom biblioteki cyfrowej przysługuje prawo do zachowania kopii publikacji w celu jej archiwizowania

Kolekcje prac doktorskich w akademickich bibliotekach cyfrowych Biblioteki Cyfrowe stały się szansą na wspomaganie rozwoju otwartej nauki jeśli ich zasoby związane są z udostępnianiem, zwłaszcza pełnotekstowym, kolekcji rozpraw doktorskich i habilitacyjnych Rozwój kolekcji rozpraw naukowych związany jest często ze sposobem ich pozyskiwania (deponowania) - obligatoryjnie - dobrowolnie

Przegląd wydanych dokumentów w największych polskich uczelniach (głównie technicznych) Zarządzenia władz dotyczące obowiązku umieszczania prac doktorskich w otwartym dostępie Badaniami objęto 14 największych uczeni technicznych oraz 3 uczelnie uniwersyteckie

Przegląd wydanych dokumentów w największych polskich uczelniach (głównie technicznych) Obowiązujące zarządzenia Kolekcje prac doktorskich 1 2 Akademia Górniczo-Hutnicza (AGH) + + Politechnika Białostocka (PB) - + Politechnika Częstochowska (PCZ) - - Politechnika Gdańska (PG) + + Politechnika Krakowska (PKr) + + Politechnika Lubelska (PL) + + Politechnika Łódzka (PŁ) - + Politechnika Poznańska (PP) - -

Przegląd wydanych dokumentów… Obowiązujące zarządzenia Kolekcje prac doktorskich 1 2 Politechnika Śląska (PŚ) + + Politechnika Warszawska (PW) - + Politechnika Wrocławska (PWr) - + ZUT Szczecin + + UPT Bydgoszcz - - Uniwersytet Zielonogórski (UZ) + + Gdański Uniwersytet Medyczny (GUM) + + UAM Poznań + + Uniwer.Przyrodn. we Wrocławiu (UPWr) + -

Przegląd wydanych dokumentów … Badania wykazały, że tylko w 9 uczelniach (na 17 badanych) wydano dokumenty zobowiązujące autorów prac doktorskich do umieszczania ich w wolnym dostępie Tylko w 4 uczelniach zarządzenia wydano w latach 2006-2007 W 1 uczelni dokument wydano w roku 2009 W pozostałych 4 uczelniach dokumenty wprowadzono w życie w ciągu dwóch ostatnich lat 2010-2011

Sposób udostępniania prac doktorskich Większość (13) z badanych uczelni tworzy kolekcje prac doktorskich, w 3 pozostałych brak kolekcji 3 uczelnie udostępniają publikacje w pełni w otwartym dostępie (PWr, PW, PB) 8 spośród badanych uczelni udostępnia część prac w nieograniczony sposób, część zaś tylko w sieci z domeną swojej uczelni (AGH, PG, PKr, PL, PŚ, ZUT, UZ, UAM) 1 z kolekcji (UM Wr) udostępnia prace tylko w sieci uczelnianej 1 uczelnia (PŁ) udostępnia tylko opisy prac i ich streszczenia + spis treści i literatura (wyjątkiem są prace niemieckie) PŁ udostępnia tylko PDF prac niemieckich i to ograniczone tylko do sieci PŁ

Kolekcje prac doktorskich w wybranych bibliotekach Biblioteka Cyfrowa Politechniki Krakowskiej – zawiera jedną z największych kolekcji prac doktorskich. Kolekcja w tej bibliotece liczy 679 prac, z czego 110 udostępnianych jest w otwartym dostępie, pozostałe w sieci komputerowej Uczelni. Obecnie Biblioteka Cyfrowa PKr działa równolegle z uczelnianym repozytorium SUW (System Udostępniania Wiedzy). Najnowsze prace wprowadzane są już tylko do Repozytorium co obecnie stanowi 735 publikacji Jest zarządzenie Rektora PKr

Biblioteki Cyfrowe – przegląd wybranych kolekcji cd… Biblioteka Cyfrowa Politechniki Wrocławskiej jest częścią składową regionalnej biblioteki działającej pod nazwą Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa Kolekcja prac doktorskich w PWr liczy 171 publikacji, wszystkie prace dostępne są w otwartym dostępie Biblioteka Cyfrowa Politechniki Gdańskiej, funkcjonuje jako element regionalnej Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej. Zawiera 338 prac, z czego większość udostępniana jest w otwartym dostępie Akademicka Biblioteka Cyfrowa, tworzona przez AGH wspólnie z Akademią Ekonomiczną w Krakowie. Kolekcja prac doktorskich AGH liczy około 700 prac, niektóre z nich udostępniane są w OA, większość w postaci opisu i streszczenia PWr – brak ; PGd jest zarządzenie, doktoraty wydzielić można tylko przez Dart Europe

Biblioteki Cyfrowe – przegląd wybranych kolekcji cd… Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny, jest częścią Zachodniopomorskiej Biblioteki Cyfrowej, zawiera 36 prac doktorskich, większość dostępna w sposób nieograniczony Biblioteka Cyfrowa Politechniki Śląskiej. Kolekcja zawiera pełne teksty lub streszczenia prac. Prawo dostępu określili autorzy prac. Kolekcja liczy obecnie 107 prac z których wiele dostępnych jest bez ograniczeń, część zaś tylko w sieci uczelnianej. Minusem jest brak informacji na temat dostępu na liście tytułów. Trzeba wejść w pełny opis by otrzymać taką informację. Biblioteka Cyfrowa Politechniki Warszawskiej tworzy od prawie 2 lat kolekcję doktoratów pozyskując w tym czasie 25 prac. Wszystkie udostępniane są bez ograniczeń. ZUT ma zarządzenie, PŚ ma zarzadzenie

Biblioteki Cyfrowe – przegląd wybranych kolekcji cd… Biblioteka Cyfrowa Politechniki Lubelskiej zawiera 20 prac , 12 jest w otwartym dostępie, z 6 prac można korzystać tylko na miejscu w Bibliotece PL, 2 dostępne tylko z terenu Uczelni. Biblioteka Cyfrowa Politechniki Łódzkiej, kolekcja liczy obecnie 120 prac, z czego 110 (tylko prace w jęz. niem. pochodzące z wymiany) udostępniane są w sieci uczelnianej w PDF. Pozostałe (kilkanaście publikacji polskich) prace można zobaczyć tylko w zapisie obrazu - okładka, spis treści, streszczenie, choć same prace dygitalizowane w PDF)

Biblioteka Cyfrowa UAM – repozytorium AMUR Kolekcja prac doktorskich i habilitacyjnych została włączona do instytucjonalnego repozytorium AMUR UAM Prace doktorskie są archiwizowane obligatoryjnie i na mocy zarządzenia gromadzone i udostępniane przez Bibliotekę Główną w repozytorium uczelnianym Obecnie kolekcja liczy 372 prace : - 1990-2009 [8] - 2010-2011 [262] dostęp ograniczony - 2010-2011 [92] dostęp otwarty

Dlaczego warto udostępniać prace doktorskie bez ograniczeń? Wybrane statystyki: PWr przoduje w raportach statystycznych, najczęściej przeglądana praca ma 23 513 wyświetleń

Biblioteka Cyfrowa Politechniki Krakowskiej Zasoby prac doktorskich w tej bibliotece są przeliczane na liczbę pobranych plików. Dostępne statystyki podają duży wskaźnik wykorzystania tych zasobów. Wśród najbardziej wykorzystywanych są takie prace, które mają od 5-2 tysięcy pobrań, w zależności od dziedziny. Jedna z prac z dziedziny chemii, włączona do zasobu w 2008 roku, ma obecnie 4576 pobrań

Przykłady raportów statystycznych w innych uczelniach ZUT Szczecin – najczęściej czytane, liczba wyświetleń / 3403 ; 2808 Politechnika Warszawska – najczęściej czytane, liczba wyświetleń / 1962 ; 317 Repozytorium AMUR UAM – liczba pobranych plików i wyświetleń

Polskie doktoraty w portalu Dart EUROPE Dart-Europe, portal udostępniający prace doktorskie pochodzące z krajów europejskich, tworzone najczęściej przez uczelnie wyższe tych krajów. Obecnie umożliwia dostęp do ponad 100 000 pełnotekstowych rozpraw doktorskich z 359 uczelni z 20 europejskich krajów. Najwcześniejsze prace datowane są na 1597 rok aż do prac współczesnych, z codzienną aktualizacją Obecnie 36 uczelni i instytutów naukowych z Polski udostępnia na portalu ponad 2 000 publikacji

Wnioski Korzyści wynikające z otwartego dostępu dla młodych doktorów: - wzrost wykorzystania poczytności prac umieszczonych w OA - wiele z tych prac przed procesem dygitalizacji (w wersji drukowanej) miało zerowe wykorzystanie (dane pochodzą ze statystyk BG PW). Po dygitalizacji i umieszczeniu ich w kolekcji w otwartym dostępie wykorzystanie tych prac nieustannie wzrasta - wzrost wykorzystania to wzrost cytowalności. Według badań, cytowalność tych prac wzrasta od 36% do 250% w zależności od dziedziny

Wnioski 2. Korzyści dla uczelni: Szybkość i powszechność dostępu do informacji o osiągnięciach z zakresu nauk technicznych i ich zastosowaniach praktycznych zwiększenie „widoczności” dorobku naukowego – prace umieszczone w otwartym dostępie są indeksowane przez światowe wyszukiwarki Scirus, Google Scholar a także przez bazy danych m.in.. Scopus

Wnioski promowanie potencjału młodej kadry naukowej Wspieranie edukacji studentów przez ułatwianie im dostępu do badań naukowych Możliwości prowadzenia badań statystycznych wykorzystania dorobku naukowego

Dziękuję za uwagę tonak@bg.pw.edu.pl